İçeriğe atla

Katalin Karikó

Katalin Karikó
Karikó, 2023
Doğum17 Ocak 1955 (69 yaşında)
Szolnok, Macaristan Halk Cumhuriyeti
MilliyetMacar
EğitimSzeged Üniversitesi
Tanınma nedeniPfizer-BioNTech COVID-19 aşısı
EvlilikBéla Francia
Çocuk(lar)Susan Francia
ÖdüllerNobel Tıp Ödülü (2023)
Kariyeri
DallarıBiyokimya, RNA teknolojileri
Çalıştığı kurumlarPensilvanya Üniversitesi
BioNTech

Katalin Karikó (d. 17 Ocak 1955, Szolnok), Macar biyokimyager ve bilim insanı. Almanya merkezli biyoteknoloji şirketi olan BioNTech'te kıdemli başkan yardımcısı olan Karikó, Pfizer-BioNTech'in ortaklaşa geliştirdikleri COVID-19 aşısının temel aldığı mRNA teknolojisini geliştirmesi ile tanınmaktadır. COVID-19'a karşı etkili mRNA aşılarının geliştirilmesini sağlayan nükleozit baz modifikasyonlarına ilişkin keşfi nedeniyle Drew Weissman ile birlikte 2023 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'ne layık görüldü.

İlk yılları ve eğitimi

Katalin Karikó 1956 Macaristan ayaklanması'ndan bir yıl önce 17 Ocak 1955'te Jász-Nagykun-Szolnok vilayetinin merkezi Szolnok'ta doğdu.[1] Kasap bir baba ve ev hanımı bir annenin kızı olarak Büyük Macaristan Ovası yakınlarındaki Kisújszállás kasabasında büyüdü. Küçük yaştan itibaren bilime ilgi duyan Karikó, lisans eğitimine 23 yaşında Szeged Üniversitesi Biyolojik Araştırmalar Merkezi'nde başladı ve burada doktorasını tamamladı. RNA'ya olan ilgisini ilk kez Szeged Üniversitesi'nde geliştirdi ve akademik kadroya dahil edildi. Ancak komünist Macaristan'ın laboratuvarlarında kaynak yoktu ve 1985'te üniversite yönetimi tarafından görevden alındı. Philadelphia'daki Temple Üniversitesi'nden davet aldıktan sonra eşi ve kızıyla birlikte aynı yıl Macaristan'dan Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etti.[2] Komünist rejim altında Macarların ülke dışına para çıkarması yasaklanmıştı, bu yüzden Karikó ve kocası ABD'ye gidebilmek için arabalarını 1200 dolara satmak zorunda kaldı ve parayı bulunmaması için iki yaşındaki kızlarının oyuncak ayısına sakladılar.[3]

Kariyeri

Kariyerine 1970'lerde başlayan Katalin Karikó, bir süredir yürüttüğü Mesajcı RNA çalışmalarına Pensilvanya Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde devam etti. 1980'lerin sonunda, bilim insanları kanser gibi hastalıkların tedavisinin nasıl geliştirileceğini anlamanın anahtarı olarak görülen DNA'ya odaklandı. Ancak Kariko'nun ana ilgi alanı, hücrelere proteinlerin nasıl yapılacağına dair talimatlar veren genetik kod olan RNA idi. O dönemde mRNA araştırmalarına duyulan ilgi azaldığı için hastalıklarla mücadele için bu yola başvurulması güvenilir kabul edilmiyordu. Bu nedenle bilimsel çalışmalarına ödenek bulabilmek için yaptığı başvurular reddedildi. 1995'te Pennsylvania Üniversitesi'nde profesör unvanını almayı beklerken bunun yerine daha düşük bir pozisyona getirildi. Bu sırada Kariko'ya kanser teşhisi konuldu. 1997'de bir fotokopi makinesinin önünde yapılan tesadüfi bir toplantı, Kariko'nun kariyerini hızlandırdı. HIV aşısı üzerinde çalışan immünolog Drew Weissman ile tanıştı. Kariko ve Weissman 2005 yılında beğeni toplayan bir girişim ile, sentetik RNA'nın vücudun bağışıklık sistemi tarafından tanınmamasına izin verecek bir yol geliştirmek için işbirliği yapmaya karar verdiler. İkili, araştırmalarına devam etti ve RNA'yı lipid nanopartiküllere yerleştirmeyi başardılar, bu kaplama çok hızlı bir şekilde parçalanmalarını önledi ve hücrelere girişlerini kolaylaştırdı. Ertesi yıl Karikó ve Weissman, mRNA ilaçları geliştirmek için bir şirket kurdu ve Karikó CEO pozisyonuna getirildi. 2013'te, Almanya'daki Mainz Üniversitesi kampüsünde bulunan ve o sırada bir web sitesi bile olmayan BioNTech'te işe başladı. Ayrıca bu dönemde Amerikan biyoteknoloji ve ilaç şirketi Moderna'dan bir iş teklifi aldı [1]

Kariko'nun çalışmaları ve araştırmaları, BioNTech'in aşı antijenleri üreten bağışıklık hücreleri yaratma çabasına katkıda bulundu. Karikó'nun klinik araştırmaları, mRNA'dan gelen antiviral yanıtın, kanser aşılarına tümörlere karşı savunmada ekstra bir destek verdiğini ortaya çıkardı. 2019 yılında Çin'in Vuhan şehrinde ortaya çıkan ve tüm dünyaya yayılan COVID-19 salgını sonrası koronavirüs aşısı bulma çabaları tıp camiası tarafından ilk sıraya konuldu ve bütün araştırma ve geliştirme çalışmaları bu alana yoğunlaştırıldı. 2020'de bu teknoloji, Pfizer ve BioNTech tarafından ortaklaşa üretilen Pfizer-BioNTech COVID-19 aşısı'nda kullanıldı.[4][5]

Ödülleri

Moderna'nın kurucularından Derek Rossi, "Bana Nobel Tıp Ödülü'nü kim almalı diye sorsalar bu insanları Katalin Karikó ve Drew Weissman'ı en başa koyardım. Bu temel keşifleri dünyaya katkıda bulunan tıbbi buluşlar arasına girecek" ifadelerini kullandı.[6] 30 Aralık 2020'de Macaristan'da devlete ait ulusal yayın kuruluşu MTVA tarafından koronavirüse karşı geliştirilen aşılardan birisine çok önemli katkılarından ve RNA aşısı konusundaki çalışmalarından dolayı "Yılın Kişisi" seçildi.[7] Aralık 2020'de Forbes dergisi tarafından "2020'nin En İlham Verici Göçmenleri" listesinde üçüncü sırada yer aldı.[8]

Karikó, Uğur Şahin ve eşi Özlem Türeci'nin de yer aldığı altı bilim insanı ile birlikte "Teknik ve Bilimsel Araştırmalar" alanında 2021 Asturias Prensliği Ödülü'ne layık görüldü. Jüri, COVID-19 aşıları'nın bulunmasına katkılarından, yeni bir teknoloji olan RNA'nın geliştirilmesi hem de adenovirüsler bazlı aşıların üretilmesi ve diğer hastalıklara karşı kullanımları konusunda öncü ve yenilikçi rolleri dolayısıyla verildiğini açıkladı.[9][10] Karikó, Özlem Türeci ve Uğur Şahin Almanya'nın en prestijli tıp ödülü olarak kabul edilen 2022 Paul Ehrlich ve Ludwig Darmstaedter Ödülü'ne layık görüldü. Paul Ehrlich Vakfı tarafından yapılan açıklamada, "üç ismin mesajcı RNA (mrNA) teknolojisinin geliştirilmesine yaptıkları katkılardan dolayı" ödüle değer görüldüğünü ve toplam 120 bin euro tutarındaki ödülün 14 Mart 2022'de düzenlenecek törenle sahiplerine takdim edileceği belirtildi.[11]

Özel hayatı

Mühendis Béla Francia ile evli olan Katalin Karikó, 2008 ve 2012 Yaz Olimpiyatları'nda altın madalya sahibi kürekçi Susan Francia'nın da annesidir.[12]

Seçilmiş yayınları

  • Anderson BR, Muramatsu H, Nallagatla SR, Bevilacqua PC, Sansing LH, Weissman D, Karikó K (Eylül 2010). "Incorporation of pseudouridine into mRNA enhances translation by diminishing PKR activation" [Pseudouridine'in mRNA'ya dahil edilmesi sonucu PKR aktivasyonunu azaltarak translasyonunun artırılması]. Nucleic Acids Research. 38 (17). ss. 5884-92. doi:10.1093/nar/gkq347. PMC 2943593 $2. PMID 20457754. * Karikó K, Muramatsu H, Welsh FA, Ludwig J, Kato H, Akira S, Weissman D (Kasım 2008). "Incorporation of pseudouridine into mRNA yields superior nonimmunogenic vector with increased translational capacity and biological stability". Molecular Therapy : The Journal of the American Society of Gene Therapy. 16 (11). ss. 1833-40. doi:10.1038/mt.2008.200. PMC 2775451 $2. PMID 18797453. 
  • Karikó K, Buckstein M, Ni H, Weissman D (Ağustos 2005). "Suppression of RNA recognition by Toll-like receptors: the impact of nucleoside modification and the evolutionary origin of RNA". Immunity. 23 (2). ss. 165-75. doi:10.1016/j.immuni.2005.06.008. PMID 16111635. 
  • Karikó K, Weissman D, Welsh FA (Kasım 2004). "Inhibition of toll-like receptor and cytokine signaling--a unifying theme in ischemic tolerance". Journal of Cerebral Blood Flow and Metabolism. 24 (11). ss. 1288-304. doi:10.1097/01.WCB.0000145666.68576.71. PMID 15545925. 
  • Karikó K, Ni H, Capodici J, Lamphier M, Weissman D (Mart 2004). "mRNA is an endogenous ligand for Toll-like receptor 3". The Journal of Biological Chemistry. 279 (13). ss. 12542-50. doi:10.1074/jbc.M310175200. PMID 14729660. 

Kaynakça

  1. ^ a b Trouıllard, Stephanie (18 Aralık 2020). "Katalin Kariko, the scientist behind the Pfizer Covid-19 vaccine". France 24. 25 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
  2. ^ Bendix, Aria (12 Aralık 2020). "BioNTech scientist Katalin Karikó risked her career to develop mRNA vaccines. Americans will start getting her coronavirus shot on Monday". Business Insider. 16 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
  3. ^ Kennedy, Dana (5 Aralık 2020). "This scientist's decades of mRNA research led to both COVID-19 vaccines". New York Post. 7 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2020. 
  4. ^ Kollewe, Julia (21 Kasım 2020). "Covid vaccine technology pioneer: 'I never doubted it would work'". The Guardian. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
  5. ^ Cox, David (2 Aralık 2020). "How mRNA went from a scientific backwater to a pandemic crusher". Wired. 27 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
  6. ^ "Katalin Kariko: Covid-19 aşısını mümkün kılan mRNA teknolojisinin mucidi Macar bilim insanı". BBC Türkçe. 17 Aralık 2020. 20 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2020. 
  7. ^ "Hungarian Biochemist Katalin Karikó Wins Public Media's Person of the Year Award". Hungary Today. 30 Aralık 2020. 31 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2020. 
  8. ^ "The Most Inspiring Immigrants Of 2020". Forbes. 17 Aralık 2020. Erişim tarihi: 31 Aralık 2020. 
  9. ^ "2021 PRINCESS OF ASTURIAS AWARD FOR TECHNICAL & SCIENTIFIC RESEARCH". Prenses Asturias Vakfı. 23 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021. 
  10. ^ "İspanya'nın en büyük bilim ödülü, Uğur Şahin ve Özlem Türeci ile bir grup bilim insanına verildi". Hürriyet. 24 Haziran 2021. 25 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021. 
  11. ^ "Türeci ve Şahin'e prestijli tıp ödülü". Deutsche Welle. 21 Eylül 2021. 21 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2021. 
  12. ^ Zaccardi, Nick (Aralık 2020). "Olympic rowing champ's mom helped pave way to coronavirus vaccine". NBC. 8 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2021. 

Dış bağlantılar

Vikisöz'de Katalin Karikó ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Aşı (tıp)</span> belirli bir hastalığa karşı bağışıklık sağlamak için üretilen biyolojik ilaç

Aşı, belirli bir bulaşıcı veya malign hastalığa karşı aktif kazanılmış bağışıklık sağlayan biyolojik bir preparattır. Aşıların güvenliği ve etkinliği geniş çapta incelenmiş ve doğrulanmıştır. Bir aşı tipik olarak hastalığa neden olan bir mikroorganizmaya benzeyen bir ajan içerir ve genellikle mikrobun zayıflatılmış veya öldürülmüş formlarından, toksinlerinden veya yüzey proteinlerinden yapılır. Vücudun bağışıklık sistemi ajanı bir tehdit olarak tanır, yok eder ve bu sayede gelecekte karşılaşabileceği bu ajanla ilişkili mikroorganizmaları daha fazla tanır ve yok eder.

<span class="mw-page-title-main">Pfizer</span> İlaç ve Aşı firması

Pfizer, dünyanın önde gelen ilaç şirketlerinden biridir. Alman asıllı bilim insanları Charles Pfizer ve Charles Erhart adlı kuzenler tarafından 1849 yılında New York'ta kurulmuş olup; hâlâ etkinliğini sürdürmektedir. Türkiye'deki faaliyetlerine 1957'de başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Pasteur Enstitüsü</span> sağlık organizasyonu

Pasteur Enstitüsü, Fransa merkezli bir kâr amacı gütmeyen kuruluştur. Vakfın kuruluş amacı özellikle biyoloji, mikroorganizmalar, hastalıklar ve aşılar hakkında araştırma ve geliştirme faaliyetleri yürütmektir. Kurum ismini kendi zamanında modern tıp alanında önemli katkıları olan, pastörizasyon mucidi, şarbon basili ve kuduz virüsü için aşı geliştiren Louis Pasteur'den almaktadır. Enstitü 4 Haziran 1887 tarihinde kurulmuş ve 14 Kasım 1888 tarihinde hizmete açılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">COVID-19 aşısı</span> COVID-19 hastalığına karşı bağışıklık sağlamayı amaçlayan biyoteknoloji ürünü

COVID‑19 aşısı, COVID-19 hastalığına karşı kazanılmış bağışıklık sağlamayı amaçlayan bir biyoteknoloji ürünüdür.

<span class="mw-page-title-main">Özlem Türeci</span> Alman immünolog, akademisyen ve iş insanı

Özlem Türeci, Alman immünolog, girişimci, akademisyen, bilim insanı ve iş insanı. Kanser araştırmaları konusunda deneyimli bir araştırmacı olan Türeci, BioNTech adlı biyoteknoloji firmasının kurucularındandır ve baş tıbbi sorumlusudur. Kanser İmmünoterapi Derneği (CIMT) Başkanı olarak görev yapmakta ve Mainz Johannes Gutenberg Üniversitesi'nde dersler vermektedir. Almanya'nın Mainz şehrindeki Bireyselleştirilmiş Bağışıklık Müdahalesi Takımı'nın (Ci3) da kurucularındandır. Kurucularından olduğu Ganymed Pharmaceuticals adlı şirket, günümüzde Japon firması Astellas'ın alt şirketi olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Uğur Şahin</span> Türk asıllı Alman immünolog, onkolog ve BioNTechin CEOsu

Uğur Şahin, Türk-Alman immünolog, onkolog, akademisyen, bilim ve iş insanı. Mainz merkezli biyoteknoloji şirketi BioNTech'in kurucu ortağı ve CEO'su olan Şahin aynı zamanda Mainz Johannes Gutenberg Üniversitesi Tıp Merkezi'nde öğretim görevlisi olarak çalışmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Pfizer-BioNTech COVID-19 aşısı</span> Pfizer ile işbirliği içinde BioNTechten COVID-19a karşı mRNA aşısı

Pfizer-BioNTech COVID-19 aşısı BioNTech ve Pfizer şirketlerinin iş birliğinde geliştirilen COVID-19 aşısı. Dünya Sağlık Örgütü tarafından sıkı düzenleyici kurumlar olarak tanımlanan kurumlardan acil kullanım onayı ve düzenli kullanım onayı alan ilk COVID-19 aşısıdır. Etkin maddesi tozinameran adıyla bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">BioNTech</span> Alman biyoteknoloji şirketi

BioNTech SE, Almanya merkezli halka açık biyoteknoloji şirketi. Çeşitli hastalıkların tedavisi için hastaya özgü yaklaşım ile aktif immünoterapiler üretmektedir. Kanser immünoterapisi için mRNA tabanlı ilaçlar, bulaşıcı hastalıklar için aşılar ve nadir hastalıklar için protein tedavileri geliştirmektedir.

<span class="mw-page-title-main">CoronaVac</span> COVID-19a karşı Sinovac aşısı

CoronaVac, Çinli biyofarmasötik şirketi Sinovac tarafından geliştirilen inaktif bir COVID-19 aşısıdır. 2020'nin ortalarından itibaren Faz III klinik araştırmalarından geçmeye başlayan aşı, klinik sonuçlar açıklanarak Faz III aşamasını tamamlamıştır. 2 ile 8 derece sıcaklığında buzdolabında saklanabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">RNA aşısı</span>

RNA aşısı veya mRNA aşısı, sentetik RNA moleküllerini insan hücrelerine transfer eden yeni bir aşı türüdür. Burada genetik malzemenin nakli (transfeksiyon) söz konusudur. RNA, hücrenin içine girdikten sonra mRNA olarak çalışır ve hücreyi yeniden programlayarak, hücrenin normalde patojen veya kanser hücreleri tarafından üretilen yabancı proteini üretmesini sağlar. Ardından bu protein molekülleri vücudun uyumlayıcı bağışıklık tepkisini harekete geçirir, böylece vücut, proteinin içindeki patojenleri ya da kanser hücrelerini yok etmeyi öğrenir. Kırılgan mRNA iplikçiklerini korumak ve bunların insan hücreleri tarafından emilmesini kolaylaştırmak için mRNA molekülleri bir ilaç taşıyıcı sistemiyle kaplanır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de COVID-19 aşılaması</span>

Türkiye'de COVID-19 aşılaması, Sağlık Bakanlığı tarafından CoronaVac aşısına "Acil Kullanım Onayı" verilmesinin ardından 14 Ocak 2021'de başladı.

<span class="mw-page-title-main">Susan Francia</span>

Zsuzsanna "Susan" Francia Macar-Amerikan kürekçi.

<span class="mw-page-title-main">Moderna COVID-19 aşısı</span>

Kod adı mRNA-1273 olan Moderna COVID‑ 19 aşısı, Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü (NIAID), Biyomedikal Gelişmiş Araştırma ve Geliştirme Kurumu (BARDA) ve Moderna tarafından geliştirilen bir COVID‑19 aşısıdır. Dört hafta arayla verilen kas içi enjeksiyonla verilen 0.5 mL'lik iki dozla uygulanır.

<span class="mw-page-title-main">Albert Sabin</span> Tıbbi araştırmacı (1906-1993)

Albert Bruce Sabin, çocuk felci hastalığının neredeyse tamamen ortadan kaldırılmasında önemli bir rol oynayan oral çocuk felci aşısını geliştirmesiyle tanınan Polonyalı-Amerikalı bir tıp araştırmacısıdır. 1969-1972'de İsrail'deki Weizmann Bilim Enstitüsü'nün Başkanı olarak görev yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hatırlatma dozu</span> ilk uygulamadan sonra ekstra aşı uygulaması

Tıbbi terimlerle bir hatırlatma dozu, pekiştirme dozu, takviye dozu veya rapel bir aşının daha önceki (primer) bir dozdan sonra fazladan uygulanmasıdır. İlk bağışıklamadan sonra bir hatırlatma enjeksiyonu veya bir hatırlatma dozu, bağışıklık kazandırıcı antijene yeniden maruz kalmadır. Bu antijene karşı hafıza zamanla azaldıktan sonra, o antijene karşı bağışıklığı tekrar koruyucu seviyelere yükseltmesi amaçlanır. Örneğin, tetanoz aşısı hatırlatıcıları genellikle her 10 yılda bir önerilir; çünkü tetanoza özgü bellek hücreleri işlevlerini kaybeder veya apoptoza uğrar.

<span class="mw-page-title-main">Drew Weissman</span> Amerikalı immünolog ve bilim insanı

Drew Weissman, Amerikalı immünolog ve bilim insanı. Weissman mRNA alanındaki çalışmaları ile BioNTech/Pfizer'in ortaklaşa ürettikleri mRNA aşıları'nın geliştirilmesine yardımcı oldu. Ayrıca Pensilvanya Üniversitesi Parelman Tıp Fakültesinde profesör olarak ders vermektedir. COVID-19'a karşı etkili mRNA aşılarının geliştirilmesini sağlayan nükleozit baz modifikasyonlarına ilişkin keşfi nedeniyle Katalin Karikó ile birlikte 2023 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'ne layık görüldü.

Theodoros Kaçanevas, Yunan siyasetçi, akademisyen ve ekonomisttir.

COVID-19 aşıları listesi, şiddetli akut solunum yolu sendromu koronavirüsü 2 (SARS-CoV-2)'nin neden olduğu bulaşıcı hastalık olan COVID-19'a karşı geliştirilen aşıların listesini içermektedir.

Michael Yeadon, COVID-19 salgını ve COVID-19 aşılarının güvenliği hakkında ileri sürdüğü iddialarla 2020 ve 2021'de medyanın ilgisini çeken İngiliz aşı karşıtı aktivist ve emekli farmakologdur. Times, onu "Covid komplo teorisyenlerinin kahramanlarından biri" ve "aşı karşıtı hareketin önemli bir figürü" olarak tanımladı. Daha önce ilaç şirketi Pfizer'in alerji ve solunum araştırma bölümünün baş bilim adamı ve başkan yardımcısı olarak görev yaptı. Biyoteknoloji şirketi Ziarco'nun kurucu ortağı ve eski CEO'su.

<span class="mw-page-title-main">Aşı içerikleri</span> aşı üretimi için kullanılan bileşenler

Bir aşı dozu, çok azı aktif bileşen olan immünojen olan birçok bileşen içerir. Tek bir dozda sadece nanogram virüs partikülleri veya mikrogram bakteri polisakkaritleri bulunabilir. Bir aşı enjeksiyonu, ağızdan damla veya burun spreyi çoğunlukla sudur. Bağışıklık yanıtını güçlendirmek, güvenliği sağlamak veya depolamaya yardımcı olmak için diğer bileşenler eklenir ve üretim sürecinden arta kalan çok az miktarda malzeme bulunur. Çok nadiren, bu malzemeler kendilerine karşı çok hassas olan kişilerde alerjik reaksiyona neden olabilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.