Katalanca
| Katalanca | |
|---|---|
| català | |
| Bölge | Katalan Ülkeleri |
| Etnisite | Katalanlar |
| Konuşan sayısı | 4,079,420 (2012)[1] |
| Dil ailesi | Hint-Avrupa
|
| Standart formlar | Acadèmia Valenciana de la Llengua Institut d'Estudis Catalans |
| Yazı sistemi | Latin |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Andorra İspanya
|
| Tanınmış azınlık dili |  Fransa İtalya |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | ca |
| ISO 639-2 | cat |
| ISO 639-3 | cat |
 Katalanca'nın konuşulduğu yerler. | |
Katalanca, Hint-Avrupa dillerinin Latin koluna bağlı bir dildir. İspanya'nın bazı bölgelerinde ve Andorra'da resmî dildir. Katalanca konuşanların çoğu İspanya'da yaşar.
Dil hakkında
Katalanca, İspanya'nın Akdeniz kıyılarında, özellikle Barselona kentinde konuşulan bir Latin dilidir. Güney Fransa'da konuşulan Oksitancaya ve İspanyolcaya oldukça yakın bir dildir. Katalanca, 13. yüzyılda Oksitanca'dan farklılaşıp gelişmiş bir güney lehçesidir. Dil, İspanyolca ve Portekizce ile çok benzer özellikler taşımaktadır. Katalancayı anadili olarak konuşanlar bugün çoğunlukla İspanya'nın Katalonya özerk bölgesinde yaşamaktadırlar ve bu bölgede Katalanca, İspanyolcadan önce gelmektedir. Öyle ki hemen bütün tabelalarda önce Katalanca sonra İspanyolca açıklamalar yazmaktadır. Katalanca, İspanyolcadan çok İtalyanca ve Portekizceye yakındır.[]
Katalan dili, Katalanca Català, Doğu ve kuzeydoğu İspanya'da - özellikle Katalonya ve Valensiya'da - ve Balear Adaları'nda konuşulan Roman dili. Ayrıca Fransa'nın Roussillon bölgesinde, Andorra'da (resmî dil olduğu yerde) ve İtalya'nın Sardinya Adası'nın Alghero şehrinde konuşulmaktadır. Katalanca, İspanya'da yaklaşık 9.000.000, Fransa'da yaklaşık 125.000, Andorra'da yaklaşık 30.000 ve Alghero'da yaklaşık 40.000 kişi tarafından konuşulmaktadır.
Dilbilimsel olarak, modern Katalancada iki ana lehçe grubu vardır: Batı Katalanca ve Valensiyaca ; ve Doğu Katalan, Balear ve Roussillonnais dahil olmak üzere doğu grubu ve 14. yüzyılda Katalancanın tanıtıldığı Alghero'da konuşulan lehçe. İspanya İç Savaşı zamanından beri, Valensiya ile Katalan arasındaki ilişkiye dair siyasi nedenli tartışmalar acıdı. İkisi yalnızca küçük açılardan (telaffuz, kelime haznesi ve fiil çekiminin ayrıntıları) farklılık gösterdiğinden ve karşılıklı olarak kolayca anlaşılabilir olduğundan, çoğu dilbilimci ve Valensiya Dil Akademisi, Valensiyaca ve Katalancayı aynı dil için farklı isimler olarak kabul eder. Küçük farklılıkları genellikle yazılı dile yansıtılmaz.
Katalancaya en yakın diller Güney Fransa'da konuşulan Oksitanca ve İspanyolca olsa da Katalanca her ikisinden de oldukça farklıdır.
Diğer Romen Dilleriyle Karşılaştırılma
 Türkçe |  Katalanca |  Oksitanca |  Sardunyaca | İtalyanca | Fransızca | İspanyolca |  Portekizce |  Rumence |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| kuzen | cosí | cosin | fradili | cugino | cousin | primo | primo | văr |
| erkek kardeş | germà | fraire | fradi | fratello | frère | hermano | irmão | frate |
| yeğen | nebot | nebot | nebodi | nipote | neveu | sobrino | sobrinho | nepot |
| yaz (mevsim) | estiu | estiu | istadi | estate | été | verano estío[2] | verão estio[2] | vară |
| akşam | vespre | ser vèspre | seru | sera | soir | tarde noche[3] | tarde serão[3] | seară |
| sabah | matí | matin | mangianu | mattina | matin | mañana | manhã matina | dimineață |
| tava | paella | padena | paella | padella | poêle | sartén | frigideira fritadeira | tigaie |
| yatak | llit | lièch lèit | letu | letto | lit | cama lecho | cama leito | pat |
| kuş | ocell au | aucèl | pilloni | uccello | oiseau | ave pájaro | ave pássaro | pasăre |
| köpek | gos ca | gos canh | cani | cane | chien | perro can | cão cachorro | câine |
| erik | pruna | pruna | pruna | prugna | prune | ciruela | ameixa | prună |
| tereyağ | mantega | bodre | burru butiru | burro | beurre | mantequilla manteca | manteiga | unt |
| parça | tros | tròç petaç | arrogu | pezzo | morceau pièce | pedazo trozo[4] | pedaço bocado | bucată |
| gri | gris | gris | canu | grigio | gris | gris pardo[5] | cinzento gris | gri [6] sur cenușiu |
| sıcak | calent | caud | callenti | caldo | chaud | caliente | quente | fierbinte |
| çok fazla | massa | tròp | tropu | troppo | trop | demasiado | demais demasiado | prea |
| istemek | voler | vòler | bolli(ri) | volere | vouloir | querer | querer | a vrea |
| almak | prendre | prene prendre | pigai | prendere | prendre | tomar prender | apanhar levar | a lua |
| dua etmek | pregar | pregar | pregai | pregare | prier | orar | orar rezar pregar | a se ruga |
| sormak | demanar preguntar | demandar | dimandai preguntai | domandare | demander | pedir preguntar | pedir perguntar | a cere a întreba |
| aramak | cercar/buscar | cercar | circai | cercare | chercher | buscar | procurar buscar | a căuta |
| ulaşmak | arribar | arribar | arribai | arrivare | arriver | llegar arribar | chegar | a ajunge |
| konuşmak | parlar | parlar | chistionnai fueddai | parlare | parler | hablar parlar | falar palrar | a vorbi |
| yemek | menjar | manjar | pappai | mangiare | manger | comer  manyar | comer manjar | a mânca |
İspanyolcadan Farklılıklar
Katalanca, İspanyolcadan şu özellikleri bakımından farklıdır:
- Yükselen ikili ünlülerin eksikliği (Katalanca be ve İspanyolca bien "iyi", Katalanca bo ve İspanyolca bueno "iyi", Katalanca ie ve İspanyolca ue ile karşılaştırıldığı gibi.) ve çok sayıda düşen ikili ünlüler (Katalanca eu, au, ou ve İspanyolca peu "ayak", Katalanca buu ve İspanyolca buey "öküz" ile karşılaştırıldığı gibi).
- Katalanca ayrıca j (Fransızcadaki j gibi telaffuz edilir), z, tj ya da tx (Arnavutçadaki ç gibi telaffuz edilir), x (İngilizcedeki sh gibi okunur) seslerini de korur; bu ünsüzlerin hiçbiri modern İspanyolcada görülmez.
- Katalanca, İspanyolcada olduğu gibi (Katalanca VENdre, İspanyolca venDER “satmak”) mastar sondan ziyade kökte bazı fiilleri vurgular. Katalanca, Oksitanca'ya göre İspanyolcadan daha az farklıdır, ancak genellikle farklı ünlü sesler ve ikili ünlüler kullanır ve ayrıca biraz farklı dilbilgisi kurallarına sahiptir.
21. yüzyılın başlarında Katalanca, artık Aragon'un resmi dili olarak 1137 ile 1749 yılları arasında olduğu kadar yaygın olmasa da eski hâlinden çok az şey kaybetti. Orta Çağ'da diyalektalizasyon kanıtı olmamasına rağmen, belki de Aragon Krallığı'ndaki resmi kullanımının standartlaştırıcı etkisinden dolayı, 16. yüzyıldan beri Barselona, Valensiya ve Balear Adaları lehçeleri, özellikle Orta Çağ'dan farklılaşma eğiliminde olmuştur. Bununla birlikte, edebi dilde bir dereceye kadar tekdüzelik korunmuştur. 1970'lerin sonlarında başlayan idari yeniden yapılanma ile Katalonya bir comunidad autónoma (“özerk topluluk”) haline geldi ve Katalan bir kez daha doğu İspanya'da üstünlük kazandı.
Coğrafi dağılım
Katalanca konuşulan bölgeler
 Kuzey Katalonya La Franja Carche |
| Ülke | Bölge | Katalan İsmi | Notlar |
|---|---|---|---|
| Andorra | Andorra | Andorra | Katalancanın resmî dil olduğu bir egemen devlet. Andoralılar, Batı Katalancanın bir çeşidini konuşurlar. |
| Fransa |  Kuzey Katalonya | Catalunya Nord | Fransa'daki Pyrenees-Orientales bölgesinde |
| İspanya | Katalonya | Catalunya | Katalonya'nın kuzeybatısında bulunan Val d'Aran'da Oksitancanın dışında Katalanca, İspanyolca ve Fransızca da konuşulur.[7] |
 Valensiya | Comunitat Valenciana | 18.yüzyıldan itibaren Batı ve Güney'deki Aragonca/İspanyolca konuşan bölgeler harici, "Valensiyaca" olarak bilinen ağız konuşulur. | |
 La Franja | La Franja | Batı Katalonya'yı çevreleyen bir şekilde Aragon'un bir bölümünde konuşulur. Ribagorça, Llitera, Baix Cinca ve Matarranya bölgelerinde yoğunluktadır. | |
 Balear Adaları | Illes Balears | Mallorca, Minorka, Ibiza ve Formentera adalarını kapsar. | |
 Carche | El Carxe | 19.yüzyılda yerleşen, Murcia'nın küçük bir bölümünde konuşulur. | |
| İtalya |  Alghero | L'Alguer | Sardinya adasının Sassari vilayetinde bir şehirde, Alghero şehrinde kendine özgü bir ağızla konuşulur. |
Konuşan sayısı
| Katalanca konuşulan bölgeler | |||
|---|---|---|---|
| Bölge | Ülke | Anlayan | Konuşabilen |
 Katalonya | İspanya | 6.502.880 | 5.698.400 |
 Valensiya | İspanya | 3.448.780 | 2.407.951 |
 Balear Adaları | İspanya | 852.780 | 706.065 |
| Roussillon | Fransa | 203.121 | 125.621 |
| Andorra | Andorra | 75.407 | 61.975 |
| La Franja (Aragon) | İspanya | 47.250 | 45.000 |
| Alghero (Sardinya) | İtalya | 20.000 | 17.625 |
| Carche (Murcia) | İspanya | Veri yok | Veri yok |
| Toplam Katalanca konuşulan bölgeler | 11.150.218 | 9.062.637 | |
| Dünyanın geri kalanı | Veri yok | 350.000 | |
| Toplam | 11.150.218 | 9.412.637 | |
- 1.^ The number of people who understand Catalan includes those who can speak it.
- 2.^ Figures relate to all self-declared capable speakers, not just native speakers.
Katalan Edebiyatı
Katalan'da hayatta kalan en eski yazılı materyaller - bir tüzük ve altı vaaz - 12. yüzyıldan kalmadır ve şiirler 13. yüzyıldan itibaren gelişir; 13. yüzyıldan önce Katalan şairleri Provençal'da yazdı. İlk gerçek Katalan şairi Ramon Llull (1232 / 33-1315 / 16) ve en büyük Katalan şairi bir Valensiyalı olan Ausias March (1397-1459) idi. Dil, 1474'te Aragon ve Kastilya kronlarının birleşmesi düşüşünün başlangıcına kadar gücünü korudu. Bundan sonra, ağırlıklı olarak gramer çalışmaları ortaya çıktı; dil, 19. yüzyılın sonlarına kadar rönesansını (Renaixença) beklemekti. 1906'da ilk Katalan Dili Kongresi 3.000 katılımcıyı çekti ve 1907'de Institut d'Estudis Catalans kuruldu. Yine de 1944'e kadar Barselona Üniversitesi'nde Katalan filolojisi dersi yoktu; 1961'de burada bir Katalan dili ve edebiyatı kürsüsü kuruldu. 20. yüzyılın sonlarında Katalonya daha fazla özerklik kazandıkça, Katalanca, Katalonya'da siyaset ve eğitimin ve genel olarak kamusal yaşamın ana dili olarak yeniden canlandırıldı.
Bazı ifadeler
Aşağıda Katalanca bazı önemli ifadeler yer almaktadır:
- Merhaba: hola [ˈɔla]
- Hoşça kal: adéu [aˈðeu]
- Lütfen: per favor [paɾ faˈvoɾ]
- Teşekkürler: gràcies [ˈgɾasias]
- Özür dilerim: perdó [peɾˈðo]; ho sent [uˈsant] veya [uˈseŋt]; ho lamente [ˈu laˈmante]
- Ne kadar?: quant val? [ˈkwantˈval]; quant és? [ˈkwanˈtes]
- Evet: sí [si]
- Hayır: no [no]
- Anlamıyorum: no ho entenc [ˈnowanˈtaŋk]
- Banyo nerede?: on és el bany? [ˈoˈnezalˈβaɲ]
- Katalanca konuşabiliyor musun?: Parles català? [ˈpaɾlas kataˈla]
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2014.
- ^ a b Portuguese and Spanish have estiagem and estiaje
respectively
for drought
dry season or low water levels. - ^ a b Portuguese and Spanish have véspera and víspera
respectively
for eve
or the day before. - ^ Spanish also has trozo
and it is actually a borrowing from Catalan tros. Colón 1993
p 39. Portuguese has troço
but aside from also being a loanword
it has a very different meaning: "thing"
"gadget"
"tool"
"paraphernalia". - ^ Modern Spanish also has gris
but it is a modern borrowing from Occitan. The original word was pardo
which stands for "reddish
yellow-orange
medium-dark and of moderate to weak saturation. It also can mean ochre
pale ochre
dark ohre
brownish
tan
greyish
grey
desaturated
dirty
dark
or opaque." {{Kitap kaynağı|last1=Gallego|first1=Rosa|last2=Sanz|first2=Juan Carlos|year=2001|title=Diccionario Akal del color|publisher=Akal|language=es|isbn=978-84-460-1083-8 - ^ A 20th century introduction from French.
- ^ a b Wheeler 2005, s. 1.
