Kast sistemi
| Makale serilerinden |
 |
Kast sistemi veya kast, bir bireyin belirli bir sosyal tabakalaşma sistemi içinde doğduğu sabit bir toplumsal gruptur. Böyle bir sistem içinde, bireylerin yalnızca aynı kast içinde evlenmeleri (endogami), genellikle belirli bir meslekle bağlantılı yaşam tarzlarını takip etmeleri, bir hiyerarşi içinde gözlemlenen ritüel bir statüye sahip olmaları ve belirli kastların diğerlerinden daha saf veya daha kirli olduğu düşünülen kültürel dışlama kavramlarına dayalı olarak diğerleriyle etkileşimde bulunmaları beklenir. “Kast” terimi ayrıca karıncalar, arılar ve termitler gibi ösosyal böceklerdeki morfolojik gruplara da uygulanır.
UNICEF ve İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün verilerine göre dünya çapında 250 milyon insan kast ayrımcılığından etkilenmektedir.[1][2] Kastın paradigmatik etnografik örneği, Hindistan'ın Hindu toplumunun katı sosyal gruplara bölünmesidir. Kökleri Güney Asya'nın eski tarihine dayanmaktadır ve halen varlığını sürdürmektedir, ancak Hindistan'daki kast sisteminin ekonomik önemi, kentleşme ve pozitif ayrımcılık programlarının bir sonucu olarak azalmaktadır. Sosyologlar ve antropologlar tarafından çok sayıda araştırmaya konu olan Hindu kast sistemi, bazen Hinduizm ve Hindistan dışında var olan kast benzeri sosyal bölünmelerin incelenmesi için analojik bir temel olarak kullanılmaktadır. Sömürgeci İspanyol Amerikası'nda, karışık ırktan kastlar Hispanik sektör içinde bir kategoriydi ancak sosyal düzen başka türlü değişkendi.
Etimoloji
"Kast" terimi, Portekizce ve İspanyolcada casta ırk, soy; Latincede ise castus saf soy anlamına gelmektedir. Hindistan'ın ve Afrika'nın bazı bölgelerinde günümüzde de uygulanan bir sistemdir. Sınıf ayrılıklarına dayanır. Günümüzde Çin'de uygulanan “Hukou Sistemi” de kast sistemi olarak kabul edilmektedir.[3][4][5] Kast sistemindeki sınıflandırma öncelikle evlilik ve iş bölümüyle ilgilidir. Bu terim, aynı zamanda argo dilinde geçmekte ve sosyolojik bir terim olarak da kullanılmaktadır. Hatta modern toplumlarda yer alan bir terimdir.
Hindistan, Sri Lanka, Nepal, Bali, Afrika (Nijerya, Kamerun ve Orta Afrika'nın bazı bölgelerinde),[6][7][8] Doğu Asya'da (en bilindiği Kuzey Kore'deki "Songbun sistemi")[9][10][11] Yemen'de,[12] Yezidilerde ve Kuzey Kore'de kast sistemi uygulandığı belirtilir.
Hindistan’da kast sistemi
Kast düzeni, Hindistan'da uzun süredir hüküm sürmektedir. Hayatlarının her alanında bu düzenin etkisi hâkimdir.
Eş ve İş Seçimi: Kast sisteminde grup içinde evlenmeler (endogami=akraba evliliği gibi) söz konusudur. Kimin hangi mesleği yapacağını kast sistemi belirler. Aynı kast içindekiler ancak birbirleriyle evlenebilirler.
Birlikte Yeme-İçme: Hindistan'da önceden insanların hep birlikte yemek yemeleri yasaktı; çünkü üst kastlar bunu hoş karşılamıyorlardı. Kendilerini onlarla kirletme korkuları vardı. Bugün bu ayrım büyük oranda kaldırılmıştır. Ancak kırsal kesimlerde hala eski kuralları görmek mümkündür.
Kast sisteminde sınıflandırma zenginlik ya da fakirlik durumuna göre yapılmaz. Ritüel saflık ve meslek durumları ölçütlerdir. Sınıflandırma Hinduizm inançlarından kaynaklanmaktadır.
Kast sisteminde üst tabaka, alt tabaka şu şekilde oluşur:
- Belli başlı dört ana tabaka (Varna) vardır.
- Bu tabakalar da kendi aralarında alt tabakalara (Jatiler) ayrılır.
Varna Sanskritçe bir kelimedir. “Sınıf, statü, renk” anlamlarına gelmektedir. Dört çeşit Varna vardır:
- Brahmanlar (Entelektüel bir tabakadır. Kutsal yazıları (Veda) yorumlayan kişilerdir. Bilginler ve rahipler bu tabakada yer alır.)
- Kşatriyalar (Askerler, prensler ve üst düzey memurların oluşturduğu bir tabakadır.)
- Vaişyalar (Tüccarlar, toprak sahipleri ve çiftçiler)
- Sudralar (İşçiler ve köleler)
Bunların dışında bir de kast sistemine dâhil edilmeyenler (dokunulmazlar) vardır. Bunlar Paryalar olarak bilinir (insanlığın en aşağı tabakasında yer alırlar ve hiçbir hakları yoktur.) Varna terimiyle ten rengi kastedilmektedir. Bu sistemde bir kişi ne kadar açık renkliyse o kadar üst tabakada yer alır. Ten rengi aynı zamanda göçmenlerin hangi ırktan olduklarını da göstermektedir.
Varna sistemi, kast sisteminin entelektüel ve ideolojik düzeyi olarak tanımlanabilir; çünkü bu sistem toplumsal hiyerarşiyi sağlamaktadır. Kast düzeninin nasıl oluştuğu bilinmemektedir. Bununla ilgili ne bir kurum ne de bir belge vardır. Tarihsel olarak değerlendirildiğinde şöyle bir durum ortaya çıkmaktadır: Farklı kabileler birleştirilerek genel bir sistem oluşturulmuştur.
Kast sisteminin kuralları ilk olarak Manu Smriti'de (MÖ 200 ve MS 200 yılları arasında) yazılmıştır. Diğer tüm Hindu yazılarında kast sistemi, amaç edinmeye değer gerçekler olarak verilmiştir. Hinduizm'e göre; kozmik ve sosyal görevlerle (Dharma öğretisi) kast sistemine aitlik arasında bir bağlantı vardır. Bir Kşatriya'nın görevi topluma önderlik etmek, onu korumaktır. Brahmanların görevi ise; kutsal yazıları öğrenmek ve öğretmektir.
[3] 26 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Üst tabaka | Orta tabaka | Sisteme dahil edilmeyenler |
| Brahmanlar & Kşatriyalar | Vaişyalar & Şudralar | Dokunulmazlar |
| Nüfusun küçük bir bölümü | Geçiş kesinlikle yasak | Nüfusun çok büyük bir bölümü |
Kşatriya
Kşatriya, Sanskritçede asker ve asil anlamına gelmektedir. Hint kast sisteminde ikinci sınıfta yer alanlar (Varnalar) için kullanılan bir kavramdır. Askerler, soylular ve krallardan (Raca) oluşur.
En önemli görevleri ülkeyi savunmaktır. Bu nedenle girişimci ruhları ve azimleri onların temel özellikleri olarak kabul edilir. Kşatriyalar; sistemi, yasaları korumak, refah ve mutluluğu sağlamak için vardır. Ayrıca savunmasız ya da sıkıntı içinde olanlara yardım etmek, başlıca görevleri arasında yer almaktadır.
Kşatriyalar, Upanişad metinlerinde sık sık diyaloglar halinde geçmektedirler. Ne zaman yenilikler söz konusu olursa, sık sık onların ismi geçer, adeta “dillerine dökülür“ yenilikler. Bu durum bir tesadüf değildir. Zaten Buda temel dini yenilikleri teşvik etmiştir. Brahmanların bakanlık gibi siyasi makamlarda görev yapmaları çok sık görülmüştür.
Purushasukta, Rigveda'nın (Hinduizm'in kutsal metinleri) 10. kitabında, farklı kast sistemlerinde Purusha'nın (ruh veya öz) nasıl kurban edildiğini anlatmaktadır. Brahmanlar ağızlarından, Kşatriyalar kollarından, Vaişyalar baldırlarından ve Sudralar ayaklarından kurban edilirdi.
Kşatriyalar eskiden çok önemliydiler; ancak günümüzde artık eskisi kadar önemli değiller. Kşatriyaların asıl meslekleri politikadır. Bugün siyasette çıkarcılar çoğunluktadır. Bu çıkarcılar, İslam İmparatorlukları'ndan beri Hindistan'ın kuzeyinde siyasi egemenliklerini sürdürmeyi başarmışlardır. Askeri alanda bile Sihizmi yayabilmişlerdir. Sihler, önemli siyasi mevkiler elde etmişlerdir. (Sihizm, günümüzde Hindistan'ın dini ve siyasi hayatında hala önemli bir yere sahiptir.)
Kşatriya kast sisteminde yer alan grupların çoğu ağırlıklı olarak Hindistan'ın kuzeyindedirler. Bir arazi sahibi olmak onlarda güç faktörü olarak sayılmaktadır. Örneğin; Hindistan'ın kuzeyinde yaşayan Rajputlar, Kşatriya kast sistemini oluşturmuşlardır.Kaynak 26 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Jatiler
Varnalar, yüzlerce Jati'lere ayrılır. Jati kavramı “jan” sözcüğünden türetilmiştir. “Doğuş” anlamına gelmektedir. Bu, Jati kavramının ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Bu da geniş aile ya da kabile olarak anlaşılabilir. Jati'ler, kast sisteminin sosyal ve aile boyutudur.
Birey, kast içindeki statüsüne doğuştan sahip olur. Bu statüyü değiştirmesi mümkün değildir. Jati'ler, hem profesyonel hem de etnik, sosyoekonomik ve kültürel farklılaşma için çalışmaktadır. Özel, ortak, ahlaki normlar aracılığıyla bir etnik grubunu birleştirirler. Eskiden bu kavramla sıkı bir evlilik düzeni ilişkiliydi, bu nedenle de diğer Jati'lere karşı göreceli olarak güçlü dışlama ve sınırlandırmalar söz konusu edilmekteydi.
Bir Hindu'nun hangi sınıfa ait olduğu öğrenilmek istendiğinde, Hintçede Jati, İngilizcede toplum kavramına göre sorulur. Kötü çağrışımlar yaptığından dolayı kast olarak asla sorulmaz.
Kast sisteminin günümüzde hala birlikte yaşam biçimi olarak yayılmasını isteyen Ortodoks Hinduların yanı sıra, eski sistemle ayrıcalıkları ve sömürgeciliği yasallaştırmak isteyenler de sıkı kast sisteminin üstesinden gelmek için çağrıda bulunmuşlardır. Bugün birçok Hindu, sıkı kast sistemine karşıdır.
Kutsal metinleri (Veda’lar) korumak
Bazı Brahmanlar, kendilerini “saf soy“, diğerlerini de “karışık“ olarak kabul ederler. Her iki Varna, Hindistan nüfusunun yaklaşık %10'unu oluşturmaktadır. Kutsal Hint yazılarına (Veda'lar) göre; Brahmanlar üst kastta yer alırlar. Kutsal yazıları bilmek ve paylaşma ayrıcalığına sahip olmak Varnaların geri kalan kısmı için çok önemli bir ölçüttü. Kutsal metinleri korumayı sadece görevleri olarak görmüyorlardı. Aynı zamanda bu bilgileri aktarmak onların ayrıcalıklı olduklarını gösteriyordu. Bunda reenkarnasyon öğretisinin etkisi çok büyüktü. Reenkarnasyon öğretisine göre; ruhlar daha önceki yaşamlarından dolayı ya ödüllendirilecekler ya da cezalandırılacaklardı.
Mesleki sınıflandırmalar
Jati'lerde ilk mesleki sınıflandırmalar hemen hemen bugünkü gibiydi: Günümüzde herkes her mesleği yapabilir. Ancak Brahmanların bir kısmı rahip olabilir. Bununla birlikte en iyi restoranlarda aranılan aşçı Brahmanlar da vardır; çünkü bugün hala alt kast aşçıların hazırladığı yemekleri bazı üst kastlar yemezler. Buna karşılık, geleneksel işlerin, hatta rahipliğin diğer kast üyeleri tarafından yapılması bugün giderek artan bir durumdur. Kşatriya'ların sadece birkaçı askerdir. Hindistan'ın büyük milli lideri, Hindistan'ı bağımsızlığına kavuşturan Mahatma Gandhi ve büyük dini lider Swami Vivekananda Vaişya’lardı. (Vaişya’lar; tüccarlar, toprak sahipleri ve çiftçilerin oluşturduğu bir tabakadır.)
Evlilik
Jati’ler, sadece meslekte değil, sosyal ve etnik alanlarda da tek başlarına hareket etmezler. Bu durum, Hindistan’da bölgeden bölgeye farklılık göstermektedir. Hint internet sitelerinde eş aramaları oldukça yaygındır. Bu arama, kast kriterlerine göre yapılmaktadır. Modern Hindistan’da aşk evliliğine doğru bir eğilim vardır ve kast engellerinin üstesinden gelen evlilikler gerçekleştirilmiştir. Ancak geleneksel kurallar hala önemini kaybetmemiştir.
Saflık ve kirlilik
Farklı Jatiler arasında saflık ve kirlilik kavramları önemlidir. Sınıflandırmada bunlar göz önünde tutulur. Özellikle Brahmanlar ve rahipler “saf” olarak bilinir. Bulaşıkçılık, berberlik ve çöp toplama gibi kirli işleri yapanlar da “kirli” olarak değerlendirilirler. Saf tabaka kendilerini mümkün olduğunca kirli tabakadan uzak tutmaya çalışır. Bu bağlamda fiziksel temizlik ve kirlilik de önemli bir ölçüttür. Bu nedenle dokunulmazların tapınaklara girmeleri bugün hala yasaktır. Ancak bu ayrımı, sadece kırsal bölgelerde görmek mümkündür. Çünkü kentlerde, kast üyeleri kendi adlarıyla birlikte kastının adını da söylerler. Bu ayrım, dünyanın her yerinde olduğu gibi ekonomik statüye göre yapılmaktadır.
Dokunulmazlar (Paryalar)
Paryalar, kast sistemine dâhil edilmezler. “Dokunulmazlar” olarak adlandırılırlar. (İnsanlığın en aşağı tabakasında yer alırlar) Paryaların kast sistemi içindeki yerleri şu şekildedir:
Paryalar, kırık kaplar dışında kap kullanamazlar.
Eşek ve köpek harici herhangi bir hayvana sahip olamazlar.
Gündüz şehre geldiklerinde Parya olduklarını ifade eden bir simge ile dolaşırlar.[13]
Hindistan'da 3000'nin üzerinde Parya yaşamaktadır.
Dokunulmazlara, Harijan'lar da denmektedir. Harijan kavramı, Hindistan'ın büyük milli lideri Mahatma Gandhi’nin soyundan gelenler için kullanılır. “Tanrı’nın çocukları” ya da “Vişnu-doğumlu” anlamına gelmektedir. (Vişnu: Hinduizm'de Tanrı'nın bir şeklidir.) Hindistan'ın ilk Adalet Bakanı B.R. Ambedkar tarafından kast sistemine karşı Neobudizm hareketi başlatılmıştır. “Dalitlerin” (dokunulmazların) hareketidir (Dalit, zulüm ve baskıya karşı gösterilen köklü bir tepkidir). Neobudizm'in üyelerinin çoğu dokunulmazların eski üyelerindendir.
Hindistan'da Müslümanlık
Hristiyan ve Müslüman Hintlerde de, örneğin Hindistan'ın güneybatısında yer alan Kerala'da, kast sistemi bilinci hâkimdir. Hindu kast sisteminden etkilenmişlerdir.
Müslüman kastlar Hint Müslümanlarda dört ana kast şu şekilde oluşmaktadır:
- Şeyhler
- Hükümdarlar
- Beg'ler
- Halifeler
Kuzey Kore
Kuzey Kore halkı devlet tarafından Songbun adlı sistemle 3 ana sınıfa ve 51 kategoriye ayrılır ve her vatandaşla ilgili gizli bir dosya tutulur. Songbun derecesi, her Kuzey Koreli'nin yaptığı iş ve yaşam standartlarından evliliği, eğitimi ve devletten aldığı hizmete kadar tüm hayatını şekillendirir. Kuzey Kore'de 12 yıllık zorunlu eğitim ve 3 ila 5 yıl askerlikten sonra üniversiteye gidilir veya çalışmaya başlanır. Ülkede kişinin mesleğine kendisi değil devlet karar verir ve bunda Songbun sisteminin rolü büyüktür. Songbun seviyesi düşük olanlar kentlerden uzakta kol gücüyle çalışılan işler yapar, yüksek olanlar ise üst düzey görevlere getirilir.[14]
Sri Lanka
Sri Lanka'da iki büyük etnik grup vardır. Bu gruplar Tamil ve Sinhala gibi adlarla anılmaktadır. Ne Budizm'de ne de Hinduizm'de kast sistemi dinen meşrudur. Ancak kast sistemine karşı açık bir tepki yoktur. Jataka'larda (Buda'nın hayatını anlatan kutsal yazılar) kast sisteminin eski ruhunu yansıtan ayrıntılı bölümler.
Bali
Bali'de tüm insanların doğuştan dört ana kasta ayrıldığını savunan Varna sistemi hâkimdir. Buna rağmen Bali'de Hint kast sistemi farklıydı. göç efsaneleri, sosyal statü bakımından önemli bir rol oynamaktadır. Hindistanlı Jati'lerin bir ucunu da Dadya'lar oluşturur. Dadya'lar, unvanları olan gruplardır. Bu unvanlara sahip olanlar, Hindistan'dakinin aksine hiçbir meslekle ilgilenmezler. Bir unvan grubunun statüsü, törenlerle bildirilir. Bali'de Dokunulmazlar yoktur. Birlikte hareket etme konuları, örneğin birlikte yemek yeme, oldukça azdır. Bu durum sadece üst kastlar arasında gerçekleşmektedir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ [1] 15 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Human Rights Watch, Global Caste Discrimination
- ^ [2]UNICEF: Discrimination 30 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Chinese Society: Change, Conflict and Resistance", by Elizabeth J. Perry, Mark Selden, page 90 19 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "China's New Confucianism: Politics and Everyday Life in a Changing Society", p. 86, by Daniel A. Bell
- ^ "Trust and Distrust: Sociocultural Perspectives", p. 63, by Ivana Marková, Alex Gillespie
- ^ Elijah Obinna (2012). "Contesting identity: the Osu caste system among Igbo of Nigeria". African Identities. 10 (1). ss. 111-121. doi:10.1080/14725843.2011.614412.
- ^ James B. Watson (Kış 1963). "Caste as a Form of Acculturation". Southwestern Journal of Anthropology. 19 (4). ss. 356-379.
- ^ Tal Tamari (1991). "The Development of Caste Systems in West Africa". The Journal of African History. Cilt 32. ss. 221-250. doi:10.1017/S0021853700025718.
- ^ 9:37AM BST 06 Jun 2012 (6 Haziran 2012). "North Korea caste system 'underpins human rights abuses'". Telegraph.co.uk. 24 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2013.
- ^ "'Four-Class System' of Yuan Dynasty". Travelchinaguide.com. 24 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2013.
- ^ "The Cambridge History of China: Volume 6, Alien Regimes and Border States, 710-1368", by Denis C. Twitchett, Herbert Franke, John King Fairbank, p. 610
- ^ "Yemen's Al-Akhdam face brutal oppression". 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2014.
- ^ Haber365. "Kast Sistemi Ne Demek?". Haber365. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2021.
- ^ "İnsanların portreleriyle Kuzey Kore'de çalışma hayatı". Sputnik. 14 Ağustos 2017. 14 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2017.
