İçeriğe atla

Kartal ile avcılık

Avrasya bozkırları genelinde bulunan doğancılık geleneksel biçiminde kartal ile olan av, çağdaş Kazakistan ve Kırgızistan'da Kazak ve Kırgız insanlar tarafından uygulanmaktadır, hem Bayan-Ölgii, Moğolistan hem de Xinjiang, Çin'de diasporalarda uygulanmaktadır. Bu Türk halklarının Aquila chrysaetos ile avcılığı ünlü olmasına rağmen, Accipiter gentilis, Falco peregrinus, Falco cherrug ve dahasını eğittiği bilinmektedir.[1]

Kazak avcılar, Ölgi, Moğolistan
Kazak avcılar, Ölgi, Moğolistan

Terimler

Her iki Kazak ve Kırgız, Orta Asya'da doğancılığın iki ana dilinde genel olarak yırtıcı kuşlar ile avlanmak ve Kartal ile avlamak isteyenler için ayrı terimler vardır. Kazakça, "qusbegi" (kuşbeyi) ve "sayatshy": yakalamak, tren ve yırtıcı çeşitli kuşlar ile avlamakta kişiler için iki genel terim vardır. Qusbegi olarak tercüme anlamıyla "kuş" ve "bek", yani "efendi", başlığında, yani kelime "kuşların efendisi" anlamındadır. Eski Türkçede, "kush begi" bir hükümdarın doğancı kortu ve değerli rolünü yansıtan kağanın en saygın danışmanları için kullanılan bir tanımlamadır.[2] "Sayat" Türk dillerinde profesyonel başlıklar için kullanılan bir son ekle biten -shy ekleyerek oluşturulan "doğancı" için genel olarak falconry terimini tanımlamak için kullanılan bir ad ve sözcüktür. Benzer şekilde, Aquila chrysaetos için Kazak kelimesi "bürgüt" ve "kartallı avcı" için sözcük "bürgütçü" olmaktadır. Benzetme, "çakırdoğanlı avcı" sözcüğü için qarshyghashy olmaktadır.

Tarihi

Hitaylar

M.S. 936-45'te Mançurya'da göçebe bir halk olan Hitaylar, kuzey Çin'in bir bölümünü fethetti.[3] M.S. 960'ta Çin, Song hanedanı tarafından fethedildi.[4] Başından itibaren, Song hanedanı zaten Çin kültüründe çok asimile olan Hitaylar'ı kontrol edemedi. Çin'in 300 yıllık iktidarı boyunca, Song hanedanı Song topraklarının fethinde onları tutmak için Hitaylar'a haraç ödemek zorunda kaldı.[5] Hitaylar, Çin kültürüyle asimile olmalarına rağmen, kartal ile av konusunda[6] (Song hanedanından bilinmeyen Çin resmine bakınız) birçok göçebe gelenekleri korudu.

Galeri

Kaynakça

  1. ^ Keen, Dennis. "Kyrgyz Falconers Use Falcons, Too". The Central Asian Falconry Project. 15 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2014. 
  2. ^ Gibb, Sir H. A. R. The Encyclopaedia of Islam. s. 18. 23 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2016. 
  3. ^ The Art of War by Sun Tzu - Special Edition by Sun Tzu and Lionel Giles (2005) p.170
  4. ^ China: Its History and Culture (4th Edition) by W. Scott Morton, Charlton M. Lewis, and Charlton Lewis (2004) p.100
  5. ^ 5 Steps to a 5: AP World History (5 Steps to a 5) by Peggy Martin (2004) p.115
  6. ^ Eagle Dreams: Searching for Legends in Wild Mongolia by Stephen J. Bodio (2003) p. 26

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Cengiz Han</span> Moğol İmparatorluğunun kurucusu ve ilk hükümdarı (1162–1227)

Cengiz Han,, Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk Kağanı olan Moğol komutan ve hükümdardır. Hükümdarlığı döneminde gerçekleştirdiği hiçbir savaşı kaybetmeyen Cengiz Han, dünya tarihinin en büyük askerî liderlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. 13. yüzyılın başında Orta Asya'daki tüm göçebe bozkır kavimlerini birleştirip, bir ulus hâline getirerek Moğol siyasi kimliği çatısı altında toplamıştır. Cengiz Han, hükümdarlığı döneminde 1206-1227 arasında, Kuzey Çin'deki Batı Xia ve Jin Hanedanı; Türkistan'daki Kara Hıtay, Maveraünnehir; Harezm, Horasan ve İran'daki Harezmşahlar, Kafkasya'daki Gürcüler, Deşt-i Kıpçak'taki Rus Knezlikleri, Kıpçaklar ile İdil Bulgarları üzerine seferler yaptı. Bunların sonucunda Pasifik Okyanusu'ndan Hazar Denizi'ne ve Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanan bir imparatorluk kurdu.

<span class="mw-page-title-main">Göktürk Kağanlığı</span> Türk adını kullanan ilk Türk devleti

Göktürk Kağanlığı, asıl ismiyle Türk Kağanlığı Göktürkler tarafından kurulmuş ve 552-744 yılları arasında Orta ve İç Asya'da hükümdarlık sürdürmüş bir Türk imparatorluğudur ve bozkırların ilk model devletidir. Asya Hun İmparatorluğu'ndan sonra 2. Büyük Devlet lakabını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çin</span> Doğu Asyada bir ülke

Çin, resmî adıyla Çin Halk Cumhuriyeti (Çince:

<span class="mw-page-title-main">Kaya kartalı</span> kuş türü

Kaya kartalı, atmacagiller (Accipitridae) familyasından büyük ve kahverengi bir kartal türü.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan</span> Doğu Avrupa ve Orta Asyada yer alan egemen devlet

Kazakistan, resmî adıyla Kazakistan Cumhuriyeti, topraklarının büyük bölümü Orta Asya'da, küçük bir bölümü Doğu Avrupa'da yer alan bir ülkedir. Kazakistan, günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletinden biri olup Türk Devletleri Teşkilatı ve TÜRKSOY'un üyesidir. 2.724.900 km² yüzölçümü ile dünyanın en büyük dokuzuncu ülkesidir. Müslüman çoğunluklu ülkelerin ve Türk devletlerinin yüzölçümü bakımından en büyüğü, doğal kaynaklar bakımından da en zenginidir. Kazakistan Türk tarihinin önemli devletlerinden olan Saka, Hun, Göktürk, Kıpçak, Karahanlı, Altın Ordu gibi devletlerin merkez üssü; Kıpçak, Oğuz, Karluk gibi Türk boylarının beşiği olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Bayağı doğan</span> Yırtıcı bir kuş türü ve dünyanın en hızlı hayvanı

Bayağı doğan, gökdoğan, alaca doğan ya da yalnızca doğan doğangiller (Falconidae) familyasından oldukça yaygın bir gündüz yırtıcı kuş türüdür. Büyük bir kuş olan gökdoğanın sırtı kül grisi, başı kara ve alt kısımları beyaz üzerine çubukludur. Kuşlarla beslenen yırtıcı kuşlarda görüldüğü üzere, gökdoğan eşeysel dimorfizm sergiler ve dişileri erkek bireylerden biraz daha büyüktür. Gökdoğan hızıyla tanınır; avına doğru yaptığı kendine özgü dalış sırasında maksimum hızının anlık olarak saatte 360 km'nin üzerine çıkabildiği tahmin edilmektedir. Bu hız, gökdoğanı hayvanlar âleminin en hızlı türü yapmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Avcılık</span> Vahşi hayvanları aramak, takip etmek ve öldürmek

Avcılık, başlangıçta insanların karınlarını doyurmasına yönelik olan bir faaliyet. İlk insanlar ovalarda dolaşırken toplayabildikleri bitkiler ve kovalayıp yakalayabildikleri küçük hayvanlarla beslenmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Türk halkları</span> Türk etnik gurupları

Türk halkları veya Türkî halklar, Avrasya'da geniş bir coğrafyada dağınık olarak yaşayan ve çeşitli Türk dillerini konuşan etnik Türk gruplarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sığırcık</span> Ötücü bir kuş türü

Sığırcık ya da bayağı sığırcık ; ötücü kuşlar (Passeri) takımından, sığırcıkgiller (Sturnidae) familyasına ait bir kuş türüdür. Yaklaşık 20 cm uzunluğunda ve metalik parıltılı parlak siyah tüylere sahip olan sığırcığın tüy örtüsünde, yılın bazı dönemlerinde beyaz benekler görülür. Genç bireylerin tüy örtüleri, erişkin bireylerinkinden daha kahverengi tonlardadır. Bacakları pembe olan türün gagası kışları siyah yazları ise sarı renklidir. Özellikle toplu tüneme durumlarında gürültücü olan bu kuşun şakıması, müzikal bir tonda olmasa da çeşitlilik arz eder. Türün taklitçilik yetisine, çeşitli edebi eserlerde atıflar verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Öter ardıç kuşu</span> Avrasyada yaşayan ötücü bir kuş türü

Öter ardıç kuşu ya da çil bakal, karatavukgiller (Turdidae) familyasından, Avrasya'nın tamamına yakın bir alanda yaşayan, ötücü bir kuş türüdür. Üst tüyleri kahverengi, alt tüyleri ise kara benekli krem ya da ten rengidir ve üç alt türü tanınır. Tekrar eden şarkıya benzer kendine özgü şakımalarıyla bilinir.

Atmacacılık, atmaca gibi ufak yırtıcı kuşları eğiterek onlarla yapılan doğancılık çeşididir.

<span class="mw-page-title-main">İnyupikler</span> Alaskanın kuzey ve kuzeybatısında yaşayan, İnuit kolundan olan bir Eskimo halkı

İnyupikler, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin kuzey ve kuzeybatısında yaşayan İnuit kolundan bir Eskimo halkıdır. Alaska'daki tek İnuit halkı olduğu için Alaska İnuitleri adı da verilmektedir. Kendilerini iñuk («insan») kelimesi ile -piaq («gerçek») ekinden türettikleri Iñupiaq adıyla ifade ederler. Dillerini ise Iñupiatun olarak adlandırırlar. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska yerlileri içinde 25.000 nüfuslu Yupiklerden sonra 15.700 kişilik nüfuslarıyla ikinci en büyük halktır ve ancak 2.144 kadarı dilini konuşabilmektedir. İngilizce bilmeyen Alaska yerlileri içinde 1993 yılında ilk sırayı %42'lik oranla Yupikler, ikinci sırayı da %20'lik oranla İnyupikler çeker. Şamanist inançlı avcı ve toplayıcıdırlar. Kültürel açıdan deniz sahiline yakın yaşayıp balina, fok, mors gibi deniz memelilerini avlayan Taġiuġmiut ile denizden uzak içbölgede rengeyiği avlayan Nunamiut olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Bazen, iki ayrı dil ve halk olarak ele alındığı da olur ve Seward Yarımadasındakiler Qawiaraq adıyla, North Slope ile Northwest Arctic ilçelerindekiler ise Inupiaq adı altında toplanır. İnyupiklerin Kanada'da yaşayan ırkdaşları (Uummarmiut) siyasi ve idari kaygılarla Batı Kanada İnuitleri ile birlikte Inuvialuit adı altında toplanırlar. Eskimolar içinde en uzun boylular Kuzey Alaska'daki İnyupiklerdir ve Kanada İnuitlerinden 10 cm daha uzundurlar. Kobuk İnyupikleri doğu komşuları ve ticari ortakları olan Atabasklardan Koyukon Kızılderilileriyle sınır bölgelerinde evlilik de yapmışlardır. Beyaz Avrupalıların kültürleriyle en geç tanışan Eskimolar 1890 yılından sonra Hristiyanlıkla tanışan Kuzey Alaska İnyupikleridir.

<span class="mw-page-title-main">Ak karınlı deniz kartalı</span>

Ak karınlı deniz kartalı, atmacagiller (Accipitridae) familyasından bir gündüz yırtıcı kuş türüdür. İlk olarak 1788 yılında Alman doğabilimci Johann Friedrich Gmelin tarafından tanımlanan bu tür Solomon Adaları'na endemik olan Solomon deniz kartalı ile çok yakındır. Erişkin ak karınlı deniz kartalının başı, göğsü, kanatlarının altındaki ikincil tüyler ve kuyruğu beyaz renklidir. Üst tüyleri gri renklidir. Kanatlarının altındaki siyah renkli uçuş tüyleri beyaz ikincil tüylerle bir kontrast oluşturur. Kuyrukları kısa ve tüm Haliaeetus türlerinde olduğu gibi kama şeklindedir. Yırtıcı kuşların çoğu gibi dişiler erkeklerden biraz daha iridir ve boyları 90 cm'ye, kanat açıklıkları 2,2 m'ye, ağırlıkları ise 4,5 kg'a ulaşır. Erişkin olmayan kuşların tüyleri kahverengidir ve beş ila altı yaşına kadar bu tüylerin yerine beyaz tüyler geçer. Çağrıları yüksek sesli kaz sesine benzer.

Bürküt Ata, Türk, Altay ve Moğol mitolojilerinde kartal tanrıdır. Burkut Ata olarak da anılır. Moğollar ise Bürgüd Ece veya Bürged Ecege derler. Ayrıca Kartal Ata ve Sakalarda Hotoy Ete olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Yenisey Kırgızları</span> Eski bir etnik topluluk

Yenisey Kırgızları ya da Eski Kırgızlar, günümüzde Krasnoyarsk Krayı sınırlarında kalan Sayan-Altay bölgesinde, Baykal Gölü'nün batısında Yenisey Nehri'nin aşağısında Minusinsk'in güney kısımlarında MÖ 3 yüzyıldan MS 13. yüzyıla kadar yaşamış eski Türk halkı. Tarihte Kırgız adıyla anılan en eski ilk halk olup günümüzdeki Hakaslar, Fuyü Gırgıs dilini konuşan Fuyü Kırgızları, Kırgızlar, Altaylar ve Sayan dillerini konuşan Tuvalar/Tofalar/Duhalar/Soyotlar gibi Türk halklarının atalarından biridir. Yenisey Kırgızları Antik ve Orta Çağ Orta Asya'sının askeri-siyasi ve etno-kültürel tarihinde önemli bir rol oynamışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Doğancılık</span> evcilleştirilmiş ve eğitilmiş doğanların kullanıldığı bir avcılık şekli

Doğancılık, evcilleştirilmiş ve eğitilmiş doğanların kullanıldığı bir avcılık şeklidir. Avcılıkta doğanların seçiminde avlanma alanının türü etkilidir. Genellikle sincap ve tavşan gibi küçük hayvanlar avlanır.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Sibirya taygası</span>

Tayga ve Boreal ormanları Biyomu'ndaki Doğu Sibirya tayga ekolojik bölgesi, Rusya'nın doğusunda yer alan çok büyük bir biyocoğrafik bölgedir.

<span class="mw-page-title-main">Kimek-Kıpçak Konfederasyonu</span>

Kimek-Kıpçak Konfederasyonu, Obi ve İrtiş nehirleri arasındaki bölgede Kimek ve Kıpçakların oluşturduğu bir Orta Çağ Türk devletidir. 9. yüzyılın sonlarından 13. yüzyılın başlarındaki Moğol istilasına dek hüküm sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Malta'daki kuşlar listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu liste Malta'da yer alan kuş türlerinin bir listesidir. Malta'da yaklaşık 436 tür vardır. Büyük bir göç güzergahı üzerinde yer alan bir bölge olduğu için birçok tür ilkbahar ve sonbahar aylarında buradan geçer. Malta'da insanlar tarafından getirilen iki tane egzotik tür bulunur. Dünya çapında 23 tür tehdit altındadır.

Evlilik ittifakı olarak da bilinen heqin, Çin imparatorlarının, genellikle yönetici ailenin küçük dallarının üyeleri olan prensesleri komşu devletlerin yöneticileriyle evlendirmesinin tarihsel uygulamasına atıfta bulunur. Savaş alanında yenilgiye uğratılamayacak kadar güçlü bir düşman devlete karşı genellikle bir yatıştırma stratejisi olarak benimsendi. Politika her zaman etkili değildi. İmparator ve diğer devletin hükümdarı arasında eşit bir diplomatik statü anlamına geliyordu. Sonuç olarak, tartışmalıydı ve birçok eleştiriye maruz kalıyordu.