Kars Malakanları

Kars Malakanları; 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 yıllarında Çarlık Rusya ile Osmanlı İmparatorluğu arasında çıkan savaşta Rusların Kars ve Ardahan bölgelerini işgal etmeleri neticesinde bölgenin nüfus yapısını değiştirmek ve bölgeye hâkim olabilmek amacıyla yerleştirdikleri Beyaz Ruslardır.

Malakanlık, bir ırk, etnik kimlik veya bir dinsel hareket olmayıp mezhep içerisinde oluşan fikir ayrılığıdır. Bir felsefi yönelim yaşam biçimidir. 17. yüzyılda Belarus'ta yaşayan bir kısım Beyaz Rusların, Rus Çarı I. Petro'nun uygulamalarına karşı çıkması ve Ortodoks kilisesi ile görüş ayrılığına düşmeleri nedeniyle haftanın her günü süt içtikleri bahanesi ile dışlanmış topluluktur. Malak terimi süt içen, sütten kesilmemiş yavru anlamına gelmektedir. İlk önceleri hakaret anlamında kullanılmış daha sonraki dönemlerde benimsenerek kullanılmaya devam etmiştir. "Malakan" ismi; ilk kez 1765 yılında Sinod'da görüşülmek üzere Kilise Yönetiminin hazırladığı raporda resmi kayıtlara geçmiştir.

17. yüzyılın son çeyreğinde Rus Çarı I. Petro'nun uygulamalarına karşı çıkmaları nedeniyle Ortodokslar tarafından dışlanarak göçe maruz bırakılan Don Kazakları yaklaşık on bin kişilik kafile ile güneye göç ederek yaklaşık altı yıl süren yolculuk neticesinde Balkanlar üzerinden İstanbul'a ulaştı. Dönemin Osmanlı padişahı IV Mehmet, Don Kazakları ile yakından ilgilendi. örf adetlerini gelenek göreneklerini devam ettirebilmeleri için her türlü imkanın sağlanması konusunda Köprülü Fazıl Ahmed Paşa'yı görevlendirdi. Köprülü Fazıl Ahmed Paşa, Don Kazaklarını Bandırmada Manyas Gölü kenarında Kocagöl ve Bereketli köylerine yerleştirdi.

Yayılmacı bir politika izleyen Çarlık Rusya ele geçirdiği toprakların demografik yapısını değiştirmek ve bölgede kalıcı olabilmek amacıyla Rus, Ermeni, Alman vs. aileler yerleştiriyordu. Bir taraftan da sorun oluşturabileceğini düşündüğü toplumları merkezden uzak tutmaya çalışıyordu. Çarlık Rusya 1826 Güney Kafkasya’yı ele geçirerek Malakan, Alman, Ermeni, Rum gibi çeşitli etnik kökene sahip aileleri bu bölgelere yerleştirdi.^[1]

1877-1878 yıllarında Osmanlı İmparatorluğu ile Çarlık Rusya arasında çıkan savaşta Ruslar Kars, Ardahan bölgesini işgal etmesinin ardından bölgede hakimiyetini kalıcı kılmak için Rum, Ermeni, Alman ve Malakanları Kars Ardahan bölgesine sürdü. Bölgede Akarsuların bol olduğu düzlük ve verimli topraklara sahip Kars bölgesinde; Malaya Voront-sovka (İncesu), Novo Dubovka (Susuz), Novo Petrovka (Meydancık), Olshanka (Yalınçayır mah.), Romanovo (Yolboyu), Aleksandrovka Blagodarnoe (Çakmak), Novo Mihaylovka (Dikme), Prohladnoe (Melikköy), Vladikars (Kümbetli), Novo Selim (Selim) ve Ardahan bölgesinde; Cincerobi Küçük (Sugöze) , Nikolayevka Sarzep (Sulakyurt) Şişiga (Küçüksütlüce) gibi pek çok Türk Köylerini boşaltarak Malakan aileleri yerleştirildi. O dönemin en önemli sanayi kuruluşları olan su değirmenlerini Malakanlara tahsis edildi. 1886 yılımda Ruslar tarafından yapılan nüfus sayımında Kars Bölgesinde 2713^[2] Arpaçay’da 3401 ve Ardahan da 864^[3] Malakan nüfus kayıtlara geçmiştir.^[4]

Malakanlar Tarım ve Hayvancılık ile geçimlerini temin etmiş. Bölgenin iklim ve coğrafyasına uygun olarak karasal iklimde yetişen tahıl ürünleri (arpa, buğday patates ve şekerpancarı) ekip biçtiler. Aynı zamanda bölgedeki su değirmenlerin sahibi olmaları nedeniyle tahıl ürünlerinin üretiminde oldukça artış yaşandı. Büyükbaş ve Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yaptılar. Tarım araçlarının olmadığı o dönemlerde toprağı ekip biçmek ve diğer tarım alanlarında kullanmak üzere iyi cins katana atı yetiştirdiler. Bölge halkı tarafından bu atlara "Malakan Atı" denilmekteydi.

Malakanlar gelenek göreneklerine ve inançlarına bağlı tutucu, muhafazakar, içe kapanık bir sosyal yaşantıya sahiptiler. Hristiyanlık inançlarını devam ettirdiler. Dini bayramlarına önem verirlerdi. Malakanlar'da akraba evliliği günah sayılmıştır. Bölgedeki farklı etnik kökene sahip kimseler ile evlenmekten kaçındılar. İstisnai olarak birkaç Malakan kız Karapapaklar ile evlilik yapmıştır. Rus araştırmacılar tarafından bölgeye uyum kabiliyeti yüksek, toplum olarak kayıtlara geçmiştir.^[5]

Birinci Dünya Savaşı sonrası 1917 yıllarında Çarlık Rusya yıkılmış 1920-1921 yıllarında Kars, Ardahan bölgesi yeniden kalıcı olarak Türkiye sınırlarına katılmıştır. Ruslar tarafından getirilen diğer topluluklar Bölgeyi terk ettikleri halde İşgalci olarak bölgeye yerleşen Malakanlar verimli topraklara ve değirmenlere sahip olmaları nedeniyle bölgede kalmayı tercih etiler. Ayrıca vatanlarından sürülmeleri nedeniyle Çarlık Rusya'sına olan kırgınlıkları da geri dönmemelerinde etkili olmuştur.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından vatandaş olarak kabul edilmiş. 1935 yılında bölgeyi gezen Başbakan İsmet İnönü Malakanlar'ın tarımsal faaliyetlerini geliştirmeleri için arazi tahsis etti. Çok kültürlü geniş dünya görüşüne sahip olan bölge halkı ile uyum içinde yaşadılar. Bölge halkı ile uyum içerisinde olmalarında uzun zamandan beri Kafkas halkları ile iç içe yaşamalarının da önemli etkisi olmuştur.

1922 yılında Sovyetler Birliği’nin kurulmasından sonra Manyas Malakanlarının genç kuşak arasında köklerine dönüp dönmeme konusunda görüş ayrılığı ortaya çıktı. Vatan özleminin de etkisiyle Sovyetler Birliğinin, Çarlık yönetiminden daha iyi olabileceği konusunda görüşler yaygın olarak konuşulmaya başladı. Bereketli Köyü yaklaşık 250 yıl aradan sonra yeniden köklerine dönmeye karar verdi. Aynı dönemlerde Kars Malakanları, Manyas Malakanları ile irtibata geçmişlerdi. 1928 yılının yaz aylarında Bandırma Körfezine giren Rus Şilebi, Bereketli köyünde bulunan Malakanları alarak yola çıkmıştı. Kars Malakanları bundan haberdar olmuştu ancak büyük bir tereddüt içerisinde onlardan gelecek haberi beklemeye karar verdiler. Sovyetler Birliğine giden Malakanlar'dan gelen mektup Manyas'ta kalan Malakan rahibi tarafından okundu. Şifreli olarak memnun olmadıklarını bildirmişlerdi. Haber kısa sürede Kars Malakanlarına ulaştı. Kars Malakanları göç etmekten vazgeçti.

Ancak II. Dünya Savaşından sonra Sovyetler Birliğinin Dünya siyasetine propaganda olması Malakanları yeniden ümitlendirdi. 1946-1960 yılları arasında o günkü olumsuz ekonomik koşulların da etkisi ile bir kısmı Sovyetler Birliğine bir kısmı ise Amerika ve Kanada'ya göç ettiler.