Kars Almanları
Kars Almanları, 19. yüzyılda Wüttenberg, Volga ve Estonya'dan göç ederek Türkiye'nin bir ili olan Kars'ın Paşaçayırı Mahallesi (Petrovka Köyü), Kümbetli (Vladikars), Karacaören (Estonika) Boğatepe (zavot) ve Ardahan ilinin Alagöz köylerine yerleşen Alman kökenli ailelerdir.[1]
Tarihçe
12 ve 13. yüzyıldan itibaren Almanlar, Estonya'ya yerleşmeye başladı. Almanlar Estonya'da büyük araziler edindi tarım, hayvancılık ve ticaretle uğraştı. Birkaç yüzyıl boyunca bölgenin sosyal, ticari, politik ve kültürel elitlerini oluşturdu ve hâkimiyetini sürdürmeye başladı. Bu coğrafyada hûkümet politikalarını, eğitimini, ekonomisi; Alman tüccarlar tarafından belirleniyordu.
1700 yılında Büyük Kuzey Savaşı başlamış ve on yıl içinde Estonya'nın tamamı, Rus İmparatorluğu hâkimiyetine geçmişti.18. yüzyılda Estonya toprakları Estonya Guberniyası ve Livonya arasında bölünmüş Rus İmparatorluğu'nun bir parçası hâline gelmişti ancak yerel özerkliği sürdü ve feodal bir bölgesel konsey aracılığıyla yerel Baltık Almanları tarafından bağımsız olarak yönetildi (Almanca: Landtag). Rusların ikinci akın dönemi, 1700-1721'de İsveç'in ve Kuzey Baltık bölgesinin -Estonya da dâhil olmak üzere- Rus Çarlığı tarafından fethedilmesini izledi. Bölgedeki güç esas olarak Baltık Almanlarının elinde kaldı ancak Rus yönetimi altında, Reval'a (Tallinn) ve diğer büyük kasabalara yerleşen Ruslar tarafından sınırlı sayıda idari iş kademeli olarak ele geçirildi. Bölgede Almanların eğitim, sosyal, ticari, politik ve kültürel etkilerini azaltmak ve bölgenin idari yapısına hâkim olabilmek amacıyla Ruslar, Almanlara karşı uzun döneme yayılan politika benimsedi. Bölgenin demografik yapısını değiştirmek için Almanlar göç etmeye teşvik edildi[2]
1828-1829 yıllarında Osmanlı imparatorluğu ve Rus Çarlığı arasında çıkan savaşta Osmanlı İmparatorluğu savaşı kaybederek 14 Eylül 1829'de imzalanan Edirne Antlaşması ile, Güney Kafkasya'nın Ahıska bölgesi savaş tazminatı olarak Ruslara bırakıldı. Bu dönemde Ruslar, Estonya'dan göç eden Almanların bir kısmı Kafkasya'ya yerleştirildi.[3] 1877-1878 yıllarına 93 Harbi olarak bilinen savaşta Rusların Kars ve Ardahan bölgelerini işgali sonrasında, Alman politikasını devam ettirerek Kars ve Ardahan'ın bazı köylerine Estonyalı, Wüttenbergli ve Volga bölgesinden Alman kökenli aileleri yerleştirildi. Böylece bir taraftan da Kars ve Ardahan bölgesinin nüfusyapısı değiştirilmeye çalışılıyordu. Nitekim 1886 yılında Ruslar tarafından yapılan nüfus sayımında Kars'ta kurulan Alman yerleşimlerine ait Estonyalı kırsalı olarak bahsedilen bölgede (Türkçe: Karacaören, Rusça: Ново-Эстонское сельское общество) 280 Estonyalı ve Vladikars (Kümbetli), Petrovka (Paşaçayırı) olarak bahsedilen bölgede Wüttenbergli 429 Alman kayıtlara geçmiştir.[4] Yine Kars'ta Novo-Estonskoe köyü (Rusça: село Ново-Эстонское) olarak bir köy kayıtlara geçmiştir. 1906 yılı sayımında ise 550 Alman kayıtlara geçmiştir. Ardahan'ın Alagöz ve Sulakyurt Köylerinde ise Alman ailelerin 1965 yılına kadar mandıra işletmeciliği yaptığı bilinmektedir. Kars ve Ardahan bölgesinde yaşayan Estonyalı Almanlar, 30 Ekim 1920'de Kars Muharebesi'nden sonra Türk vatandaşlığına geçtiler. Kamu hizmetinde görev alanlar oldu. Hristiyanlık dinine mensup olan Almanlar dinî inançlarını devam ettirdiler. Sosyal ve ticaret alanında Terekemeler ile yakın iş birliği içinde oldular. Türkler ile evlilik yapan Almanlar oldu. Tarım ve hayvancılık alanında oldukça önemli katkıları olmuştur. Birçok köyde zavot adıyla anılan mandıra kurulmasında yöre halkına öncülük etmişlerdir. Kars'ın Karacaören, Boğatepe, Çakmak ve Ardahan'ın Alagöz, Sulakyurt[5] gibi birçok köylerinde kaşar peynir ve gravyer peyniri yapımında öğretici olmuşlardır.[1] Kars bölgesinde bulunan Alman ailelerden, yöre halkı ağzıyla Alamanlar olarak bahsedilmektedir. 1965 yılından sonra Almanya'nın Türkiye'den işçi alımına başladığı dönemlerde göç etmişlerdir. Almanya'da yaşamaya alışamayan birçok Eston aile büyüklerinin tekrar Türkiye'ye dönüş yaparak Bursa'ya yerleştiği bilinir. Kars ilinin merkez ilçesine bağlı olan Novo-Estonskoe (Yeni Estonya) köyünün günümüzdeki adı Karacaören köyü olup halen Eston-Alman aileler yaşamaktadır.[6]
İlgili Belgeseller
Tarihin Emanetleri 28 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Kars'ta yaşayan Almanların Estonya'dan Türkiye'nin bir iline uzanan hikâyelerinin anlatan TRT belgeseli
Barış Manço İle Dere Tepe Türkiye ( KARS - 1988 ): Kars'ta yaşayan Almanların hikâyelerini anlatan belgesel
Kaynakça
- ^ a b "Kaf Dağı'ndan Toroslar'a Osmanlı'dan Günümüze Türkiye'de Alman Göçmenler". D&R. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- ^ "Deutsche Siedler im Kaukasus | GEORGIA INSIGHT Reisen". www.georgia-insight.eu (Almanca). 18 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- ^ "Deutsche im Kaukasus - - Google'da Ara". www.google.com. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- ^ "Карсский участок 1886". www.ethno-kavkaz.narod.ru. 18 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020.
- ^ "DEUTSCHE IM KAUKASUS von Reitenbach Edgar". faltershop.at (Almanca). 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- ^ ALTUNOK/DHA, Bedir. "Kars'ın son Estonyalısı". Hürriyet. 15 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2020.
