İçeriğe atla

Karpoş İsyanı

Karpoş İsyanı[1] veya Karpoş'un İsyanı (Makedonca: Карпошово востание romanize:Karpošovo vostanie; Bulgarca: Карпошово въстание romanize:Karposhovo vastanie), Ekim 1689'da Orta Balkanlar'da gerçekleşen Osmanlı kuvvetlerine karşı başlatılan Hristiyan ayaklanmadır. İsyan lideri Karpoş, Osmanlı Vardar Makedonya'sında, muhtemelen bugünkü Vojnica köyünde, Peter adıyla doğdu. Çok genç yaşta bir madenci olarak çalıştığı Eflak'a kaçtı, ancak daha sonra Rodop Dağları'na taşındı ve burada Osmanlı Bulgaristan'ın Dospat kasabasına yerleşti. Kötü şöhretli bir eşkıya oldu. Kutsal Roma İmparatorluğu'nun ordusu Osmanlı Balkanlarının içine kadar geldi sonra Karposh alanına taşındı. Znepole bugünün Bulgar-Sırp sınırındaki ve burada Osmanlı karşıtı direnç müfrezeleri örgütlemeye başladı.[2]

Arka plan

1683'te Osmanlı İmparatorluğu'na karşı oluşturulan, Avusturya, Polonya ve Venedik'ten oluşan Kutsal İttifak, Viyana Savaşı'nda Osmanlı kuvvetlerini yenilgiye uğrattı.[3] Bu yenilginin ardından Osmanlı Devleti, Orta Avrupa'dan hızla geri çekilmek zorunda kaldı. Geri çekilmenin ardından Üsküp ve Niş bölgelerinde kargaşalar ortaya çıktı.[4] Geri çekilişi takip eden General Piccolomini liderliğindeki Avusturya ordusu, 25 Ekim 1689'da, Üsküp Ovası'na vardı. Bölgede yaşayan köylüler, gelen orduyu sevinçle karşıladı. Aynı gün, General Piccolomini liderliğindeki Avusturya ordusu bölgeden geri çekilmeye başladı. 26 Ekim'de ordu, geri çekilirken şehri ateşe verdi. Üsküp, iki gün boyunca yandı ve bu yangında Üsküp'ün büyük bir kısmı yok oldu. Piccolomini'nin bu yangını çıkartmasının nedeni olarak güçlerinin karargahından şu ana kadar uzaktaki bir şehri işgal edip yönetememesi nedeniyle Üsküp'de yangın çıkarttığı iddia edilirken bazı kişiler tarafından ise bulaşıcı hastalıkların yayılmasını önlemek için çıkarttığı da iddia edilmektedir.[5]

Ayaklanma

Ekim 1689'da Köstendil, Şehirköy ve Üsküp arasındaki bölgede Karpoş liderdiğinde ayaklanma çıktı. Türk tarihçi Silahtar Fındıklı Mehmed Ağa'ya göre, isyan lideri Karpoş, başlangıçta bugünkü Bulgaristan'ın Dospat civarındaki bir voyvoda ya da hayduttu. İsyanın başlamasıyla Osmanlı kuvvetleri, Eğri Palanka'daki kaleye çekildi.[6] Ancak direnişçiler, Osmanlı kuvvetlerini takip etti. Kaleye kadar gelen direnişçiler, kaleyi kuşatıp, kaleyi ele geçirdi. Eğri Palanka'yı ele geçiren isyancılar Kumanova'da yeni bir kaleyi inşa ederek bölgeyi güvence altına aldı. İmparator I. Leopold Karpış'u Komanova Kralı olarak tanımıştır.[7]

Ayaklanmanın bastırılması

Karpoş'u öldürme emri

14 Kasım 1689'da Osmanlılar, Sofya'da topladıkları savaş konseyinde, Köstendil üzerinden direnişçilere saldırma kararı aldı. Fakat bunu yapmadan önce Eğri Palanka bölgesini güvence altına almak zorunda olan Osmanlılar, Eğri Palanka'ya saldırdı. Direnişçiler saldırıya uğradığını fark edince Eğri Palanka'dan, Kumanova'da yapılan yeni kaleye çekilmişlerdi. Direnişçiler; sayıca üstün olan Osmanlı ve Tatar kuvvetleri karşısında bozuldu. Başta direnişin lideri Karpoş olmak üzere çok sayıda direnişçi yakalandı. Bu savaş İkinci Kumanova Savaşı olarak kayıtlara geçmiştir.[8][9]

Yakalanan isyancılar Osmanlı kuvvetleri tarafından infaz edildi. Yakalanamayanlar Sava ve Tuna Nehirleri aşarak kuzeye doğru kaçtı. Karpoş'un Üsküp'teki Taş Köprü'de öldürüldüğü sanılmaktadır.

Mirası

Karpos'un idam edildiği yerdeki Anıt Plaketi.
Karpoš Anıtı

Kuzey Makedonya'nın başkenti Üsküp şehrini oluşturan 10 belediyeden biri olan Karpoš Belediyesi, adını Karpoş'tan almıştır.

II. Dünya Savaşı sırasında Yugoslav Komünisti ve Makedon Partizanı olan Hristijan Todorovski Karpoš, takma adını Karpoş'tan aldı.

Üsküp'teki Taş Köprü'nün karşısındaki Karpoş Meydanı, ismini isyancı lider Karpoş'un bu meydanda idam edilmesinden almaktadır. İnfazı anmak için meydanın yakınındaki bir noktaya bir anıt plaketi yapılmıştır.

Güney Shetland Adaları'ndaki Kar Adası'ndaki Karposh Noktası, Antarktika adını Karposh'tan almıştır.[10]

Kaynakça

  1. ^ "Карпошовото въстание (1689 г.) проф. д-р Петър Петров (Македонски Научен Институт - София, 1994) Македонска Библиотека No 25". 12 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  2. ^ Historical Dictionary of the Republic of Macedonia, Dimitar Bechev, Scarecrow Press, 2009, 0810862956, p. 114.
  3. ^ A History of the Macedonian People. Skopje: Macedonian Review. 1979. s. 96. 
  4. ^ "Mihailo Apostolski, Istorija na makedonskiot narod, Institut za nacionalna istorija, Skopje, Macedonia, 1969 p. 279". 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  5. ^ "Денот што го турна Скопје во двовековен мрак - Нова Македонија". www.novamakedonija.com.mk. 19 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2015. 
  6. ^ War and Society in East Central Europe: East Central European Society and War in the Pre-Revolutionary Eighteenth Century, Béla K. Király, Gunther Erich Rothenberg, Brooklyn College Press, 1982, pp. 319-320.
  7. ^ "Habsburgs and Ottomans between Vienna and Belgrade (1683-1739) Ivan Părvev p. 92". 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  8. ^ Rozita Dimova, Ethno-Baroque: Materiality, Aesthetics and Conflict in Modern-Day Macedonia, Berghahn Books, 2013, 1782380418, p. 97.
  9. ^ Α. Ε. Vacalopoulos, History of Macedonia 1354-1833; Translated by Peter Megann, (Institute for Balkan studies, Θεσσαλονικη, 1973) pp. 216-226.
  10. ^ Karposh Point. 6 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Üsküp</span> Kuzey Makedonyanın başkenti

Üsküp, Kuzey Makedonya'nın başkenti ve en büyük kentidir. Ülkenin politik, kültürel, ekonomik ve akademik merkezi olan kent, ortasından geçen Vardar Nehri tarafından ikiye ayrılır.

<span class="mw-page-title-main">Kara Yorgi</span>

Kara Yorgi Petroviç, Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Birinci Sırp Ayaklanması'nın lideri ve sonradan bağımsızlığını kazanan Sırbistan'ı uzun süreler yöneten Karađorđević Hanedanı'nın atasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Köprülülü Hamdi</span> Türk asker ve bürokrat

Köprülülü Hamdi Bey,, Türk asker ve bürokrat.

<span class="mw-page-title-main">Arap Ayaklanması</span> Arapların, 1916-1918 yıllarında Osmanlı İmparatorluğu egemenliğine karşı başlattığı ayaklanma olayı

Arap Ayaklanması, Arap İsyanı veya Arap İhaneti, I. Dünya Savaşı sırasında Haziran 1916 tarihinde Yemen'de Aden, Suriye'de Halep'i kapsayan bağımsız ve birleşik bir Arap devleti kurmak amacıyla Şerif Hüseyin bin Ali tarafından başlatılan silahlı isyandır.

Şahkulu İsyanı, 1511 yılı Nisan ayında, Şah İsmail'i kurtarıcı olarak kabul eden Şahkulu önderliğindeki Kızılbaşlar tarafından II. Bayezid yönetimindeki Osmanlı İmparatorluğu'na karşı gerçekleştirilmiş bir isyandır. Bu isyan, Antalya, Manisa, İzmir, Karaman, Mersin, Konya, Kırşehir, Tokat, Amasya, Yozgat ve Çorum'a yerleşen Aleviler tarafından başlatıldı. Şahkulu Baba isyanı, Anadolu'da Osmanlı'ya karşı yapılan ilk büyük dini isyanlardan biridir. Şahgulu Baba isyanının ortaya çıkışı her ne kadar öncelikle Safevi mezhebinin Osmanlı topraklarına yerleşen Şiiler üzerindeki etkisi ile ilişkilendirilse de, aynı zamanda derin toplumsal kökenlere de sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Kumanova</span>

Kumanova, Kuzey Makedonya'nın Sırbistan sınırına yakın bulunan bir şehir ve belediye merkezidir. Şehir, Üsküp ve Manastır şehirleri ile birlikte ülkenin üç büyük şehrinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Taşköprü (Üsküp)</span>

Taşköprü Vardar Nehri üzerinde, Üsküp şehir merkezinde bulunan tarihi Osmanlı köprüsü. Üsküp’ün simgelerinin en başında yer alır. Fatih Köprüsü veya Fatih Sultan Mehmet Köprüsü olarak isimlendirilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Palanka</span> toprak ve kazıklı çitten yapılan küçük kale

Palanka, palanga veya parkan ahşap ve topraktan yapılan ufak bir kaledir. Osmanlı İmparatorluğu ve hasımları tarafından yaygın olarak kullanılmıştır. Palankalar hızlıca inşa edilip, genişletilebilmelerinin yanı sıra basit malzemeler ile düşük bir maliyetle inşa edilebiliyordu. Palankalar nehir kenarlarına ve yol güzergahlarına inşa edilirdi. Avrupa'daki palankaların birçoğu ahşap ve topraktan yapılmış olsa da kaynak kısıtlılığından dolayı malzemeler bölgeden bölgeye değişmekteydi. Tipik bir palankanın etrafı hendekle çevrilirdi. Palankaların büyüklüğüne göre kullanılan duvarların çeşidi değişirdi ve köşeleri üzerine yerleştirilen tabyalarla korunabilirdi.

<span class="mw-page-title-main">Kumanova Muharebesi</span> 23-24 Ekim 1912de yaşanmış ilk Balkan Savaşları muharebesi

Kumanova Muharebesi 23-24 Ekim 1912 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu topraklarının Sırbistan Krallığı'na yakın bölgesinde (Kumanova) yapılan bu muharebe Birinci Balkan Savaşı'nın başlıca muharebelerinden biridir. Savaş başlangıcından sonra kısa sürede Sırpların kazandığı önemli muharebelerden biri olup bu bozgun sonrası, özellikle firar eden askerlerden kaynaklı; ağır insan gücü kayıpları nedeniyle; Osmanlı yönetimi Vardar Ovası ve Makedonya'nın büyük kısmını, artlarında büyük miktarda top ve savaş malzemesi bırakarak terk etmek zorunda kalmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">1910 Arnavut İsyanı</span> Arnavutların, 1910 yılı içerisinde Osmanlı İmparatorluğu egemenliğine karşı başlattığı ayaklanma olayı

1910 Arnavutluk İsyanı ya da Arnavutluk Harekâtı Mayıs-Haziran 1910 tarihleri arasında İttihatçı Osmanlı hükümetinin yeni merkezileştirme politikalarına karşı Arnavutlar tarafından gerçekleştirilen bir isyandır.

<span class="mw-page-title-main">İlinden İsyanı</span>

İlinden İsyanı veya İlinden-Başkalaşım İsyanı Ağustos-Kasım 1903 tarihleri arasında Makedonya'da Osmanlı İmparatorluğu'na karşı İç Makedon Devrimci Örgütü tarafından gerçekleştirilen bir isyandır.

Havran Dürzi İsyanı, Suriye'nin Havran bölgesinde yaşayan Dürzilerin 1909'da Osmanlı otoritesine karşı gerçekleştirdiği güçlü bir isyandır. Dürzi kabilesi olan el-Atras'ın bağımsızlık isteği üzerine çıkan ayaklanma sadece bu kabileyi etkilemedi. Bölgede yaşayan birçok Dürzî, sürgün edildi. Ayrıca önde gelen birçok Dürzi liderleri idam edildi.

<span class="mw-page-title-main">Makedonya Rum Ayaklanması</span>

1878 Makedonya Rum Ayaklanması, 1878'de Makedonya'da gerçekleşen bir ayaklanma idi. Ayaklanma, Ayastefanos Antlaşması'na tepki olarak Makedonya'nın büyük kısmı Bulgaristan'a bağlanması amacıyla ve Makedonya'nın Yunanistan Krallığı ile olan birliği lehine ortaya çıkmış olup 2 Şubat'ta Yunanistan, Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan ettiği 1878 Türk-Yunan Savaşı'nın ardından gerçekleşmiştir. Ayaklanma, kötü hava koşulları ve örgütsüzlük nedeniyle aynı yılın kış ayında sona erdi.

<span class="mw-page-title-main">Niş Muharebesi (1689)</span>

Niş Muharebesi, 24 Eylül 1689 günü Niş kentinin yakınlarında de Kutsal Roma İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu kuvvetleri arasında yapılan,Büyük Türk Savaşının bir bölümü olan muharebe.

<span class="mw-page-title-main">1963 Üsküp depremi</span> 1963 yılı Temmuz ayında Makedonyada meydana gelen deprem.

1963 Üsküp depremi, 26 Temmuz 1963'te Üsküp'te gerçekleşen 6.1 M büyüklüğündeki depremdir. Depremde 1.070'ten fazla kişi ölmüş, 3.000 ilâ 4.000 kişi yaralanmış ve 200.000'den fazla kişi evsiz kalmıştır. Şehrin yaklaşık yüzde 80'i tamamen yıkılmıştır.

1689 Üsküp yangını, 26 Ekim 1689'de başlayıp 2 gün süren tarihi bir olaydır. Yangın neticesinde şehrin büyük bir kısmı yanmış; yalnızca kale ile bazı kilise ve camiler gibi taştan yapılmış yapılar nispeten hasarsız kalmıştır. Yangının Üsküp üzerinde yıkıcı bir etkisi olmuştur. Kentin nüfusu 60.000'den 10.000 civarına düşmüş ve bir ticaret merkezi olarak bölgesel önemini yitirmiştir. Şehirde ikamet eden Müslümanların birçoğu başkent İstanbul'a yerleşerek burada Üsküp mahallesini meydana getirmişler, kentin gayrimüslim sakinleri ise Sofya ve Belgrad'a göçmüşlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Sultan el-Atraş</span> Önde gelen Arap Dürzi lider ve Suriye milliyetçisi

Sultan el-Atraş,, yaygın olarak bilinen adıyla Sultan Paşa el-Atraş, önde gelen bir Suriye milliyetçisi Arap Dürzi lider ve Suriye Devrimi'nin (1925-27) başkomutanıydı. Fransızlara karşı savaştı. Suriye ve Dürzi tarihinin en etkili isimlerinden biri olarak Cebel el-Dürzi'nin ve genel olarak Suriye'nin kaderinin belirlenmesinde önemli bir rol oynadı.

<span class="mw-page-title-main">Micko Krstić</span> Gerilla lideri

Micko Krstić-Porečki ya da bilinen adıyla Voyvoda Micko, Poreçe bölgesinde aktif bir Sırp asi ve askeri liderdi.

Çerkez İlya, Eğri Palanka'da aktif bir asi lideriydi. Mesleği öğretmenlikti.

Spiro Crne ya da bilinen adıyla Golemdžiojski, bir Sırp isyancı lideridir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.