İçeriğe atla

Karpat Rutenya'daki Yahudilerin tarihi

Karpat Rutenya'daki Yahudilerin tarihi.

Yukarı Macaristan'da Yahudi yerleşimciler

Türk hakimiyeti

1910, 1921 ve 1941 nüfus sayımlarındaki verileri

Macaristan'da savaş öncesi nüfus sayımı en son 1910'da yapıldı. Karpat Rutenya, Macaristan'ın dört vilayetinden oluşmaktaydı:

  1. Ung
  2. Bereg
  3. Ugocsa
  4. Máramaros

Macaristan Almanya ile ittifak kurduğundan cezalandırılıp Ugocsa Çekoslovakya ve Romanya arasında 1920'de bölüştürüldü. Bugün ise Romanya ve Ukrayna arasında bölünmüştür. Bu topraklarda Çekoslovakya'nın 1938'den beri hakimiyeti yoktur. Güney Máramaros sonradan Romanya'ya katıldığından, hesplamayı kolaylaştırmak açısından bu bölge konu dışı bırakılmıştır.

  1. Ungvár - 16,919 Yahudi (%31.4),
    Vilayetin geri kalanı - 145,170 (%8.5)
  1. Beregszász - 12,933 (%30.2)
    Munkács - 17,275 (%44.4)
    Vilayetin geri kalanı - 206,403 (%10.7)
  1. Ugocsa - 91,755 (%12.9)
  1. Máramarossziget - 21,370 (%37.4)
    Vilayetin geri kalanı - 336,335 (%17.2)

848,000 nüfuslu dört vilayetteki 129,000 Yahudi toplam nüfusun %15.21'ini oluşturmaktaydı.

1921'de Çekoslovakya Rusínsko'da 93,023 (%15.28) ve Ocak 1941'de Macaristan Kárpátalja'da 146,199 (14.2%) Yahudi bulunmaktaydı.

Çekoslovakya

II.Dünya Savaşı öncesi Yahudi-Yerli halk ilişkileri

Anılarda ve tarihi çalışmalarda 19.yy ve 20.yy'ın başlarında Ruten-Yahudi ilişkilerinde barış ve uyum olduğu görülür. 1939'da Rutenya otonom eyaletinde 80,000 Yahudi yaşamaktaydı.

Rutenlerin Yahudi komşularıyla ilişkileri Oleksandr Dukhnovych'in (1803-1865) "Virtue is More Important than Riches" oyununda ve Ivan Olbracht'ın Golet v údolí kısa öyküsünde anlatılmıştır. Ukrayna'nın diğer bölgelerinin aksine Rutenya'da pogromlar ve ardından gelen ayaklanmalar ve kaos yaşanmamıştır.

Nihai çözüm

Ukrayna'nın Holokost haritası

II.Dünya Savaşı'nda Almanya Macaristan hükûmetini devirince Holokost'un "Nihai Çözüm"ü Karpat Rutenya'ya da ulaştı.

Macaristan hükümeti ve onun faşist unsurları Yahudileri öldürmeye başlamıştı. 1939'da çıkarılan acımasız kanunlarla Yahudilerin okula gitmeleri ve iş sahibi olmaları yasaklandı. 1941 yazında Macaristan otoriteleri 20,000 Yahudiyi Karpat Rutenya'dan Polonya-Ukrayna'daki Galiçya'ya sürdü. Yasal olmalarına rağmen Yahudiler "yasadışı mülteciler" maskesi altında evlerinden çıkarıldı. Kovulanların çoğu Kamyanets-Podilski'de Nazi Einsatzgruppen birimlerine teslim edilip 1941'in sonlarında üç günde makineli tüfeklerle taranarak öldürüldü. Birkaç bin kişi ise Galiçya'ya sürüldükten sonra kendi hallerine bırakıldı. Bu kişiler iki yıl içinde gettolarda ve ölüm kamplarında kayıplara karıştı. Sağ kalanlar ise 1944'te evlerine döndüler.

Nisan 1944'te Rutenya'da 144,000 Yahudinin bulunduğu 17 getto kuruldu. 15 Mayıs 1944'ten başlayarak her gün 14,000 Yahudi Auschwitz'e gönderildi ve son tahliye 7 Haziran'da gerçekleşti. Macar Yahudileriyle birlikte Karpat Rutenya'da gettolarda yaşayan Yahudilerin hemen hemen hepsi öldürüldü. 100,000'den fazla Karpat Rutenya Yahudisinin 90,000'i öldürüldü, bazısı kaçmayı başarırken çok azı da Rutenler tarafından saklanarak korundu.

Komünizmin çöküşüyle açılan arşivlerde bölgedeki Nihai Çözümle ilgili bilgiler ortaya çıkıp üzerinde çalışma yapma imkânı ortaya çıktı. En çok araştırılan konu ise bölgede Nazilere kimin ne şekilde yardım ettiği ve yardım edenlerin baskı veya tehdit altında olup olmadığıdır.

II.Dünya Savaşı sonrası

Jackson-Vanik yasa değişikliğiyle çoğu Yahudi 1970'lerde ABD ve İsrail'e göç etti.

Kaynakça

  • Henry Abramson, Collective Memory and Collective Identity: Jews, Rusyns, and the Holocaust, Carpatho-Rusyn American, vol. 17 (1994), no. 3.
  • Alexander Dukhnovich, Virtue Is More Important Than Riches (translated by Elaine Rusinko), East European Monographs, 1995, 85pp., ISBN 0-88033-290-5.
  • Mikhael Mitsel, "The Activity of "the Joint" in Mukachevo in 1944 - 1945 and the Soviet attitude toward It in 1953", Jews in Russia and Eastern Europe, 1(58)2007 ISSN 1564-4907.
  • Agnes Sagvari,
    • Studies on the History of Hungarian Holocaust, Budapest, Napvilag, 2002. ISBN 963-9350-10-9, 151pp. (in English)
    • Tanulmanyok a magyarorszagi holokauszt törteneteböl, Budapest, Napvilag, 2002. ISBN 963-9350-01-X, 132pp. (in Hungarian)

Dış bağlantılar

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Slovakya</span> Orta Avrupada yer alan bir ülke

Slovakya (Slovakça: Slovensko ya da resmî adıyla Slovak Cumhuriyeti (Slovakça: Slovenská republika , Orta Avrupa'da bir ülkedir. Eski Çekoslovakya'nın bir parçasıydı. Başkenti ve en büyük şehri Bratislava'dır.

<span class="mw-page-title-main">Holokost</span> Adolf Hitler liderliğindeki Nazi Almanyasının azınlıklar, eşcinseller, esirler ve muhaliflere uyguladığı soykırım

Holokost, Yahudi Soykırımı veya HaŞoah, Nazi Almanyası döneminde 1941 ve 1945 yılları arasında, Adolf Hitler ve Heinrich Himmler'in liderliğindeki SS güçleri tarafından işgal edilen sınırlar içerisinde yaklaşık 6 milyon Yahudi'nin sistemli bir şekilde öldürüldükleri soykırımdır.

<span class="mw-page-title-main">Trianon Antlaşması</span>

Triyanon Antlaşması ya da Trianon Antlaşması, 4 Haziran 1920 tarihinde, I. Dünya Savaşı'nın galip İtilaf Devletleri ile Macaristan arasında, Fransa'nın Versay kentindeki Trianon Sarayı'nda imzalanan ve savaşı resmen sona erdiren antlaşmadır.

Çek Cumhuriyeti tarihi, bugünkü Çekya topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.

Slovakya tarihi, bugünkü Slovakya Cumhuriyeti topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.

Çekya'daki Yahudilerin tarihi 1918-1938 yılları arasındaki Çekoslovakya'nın Birinci Cumhuriyet döneminin uzantısıdır. 2005 itibarıyla Çek Cumhuriyeti'nde 4000 Yahudi bulunmaktadır ve bunlar ağırlıklı olarak Aşkenazlardan oluşur. Yedisi Bohemya'da ve üçü Moravya'da olmak üzere ülkede on küçük Yahudi cemaati bulunur. Bu cemaatler Yahudi Cemaatleri Federasyonu (FZO) şemsiyesi altında toplanmıştır. Prag ve diğer şehirlerde hizmetler sunmaktadır.

Moldova'daki Yahudilerin tarihi yüzyıllar öncesine dayanır. Besarabya Yahudileri bir süredir bölgede yaşamaktadır.

II. Dünya Savaşı'ndan önce Slovakya'da 135.000 Yahudi yaşıyordu. Bazıları savaştan önce göç ettilerse de çoğu sürgün sırasında öldürüldü. Mart 1939'da Slovakya Cumhuriyeti Nazi Almanyası kontrolünde bağımsızlığını ilan ettikten sonra Yahudilere karşı kanunlar koymaya başladı; Yahudiler ilk olarak askeri ve hükûmet görevlerinden alındı. Hlinka Slovak Halk Partisi muhafızları Yahudilere saldırmaya başlayıp Eylül 1941'de "Yahudi Kod'u"nu yürürlüğe soktu. Nürnberg Yasalarını andıran bu kod'da Yahudilere sarı kol bandı takma zorunluluğu getirilip, birçok işten ve karışık evliliklerden mahrum edildiler.

<span class="mw-page-title-main">II. Dünya Savaşı'nda Macaristan</span>

Macaristan I. Dünya Savaşı'ndan yenilgiyle ayrılan devletlerden birisi oldu. Savaştan sonra imzalanan Trianon Antlaşması ile hem toprak kaybedilmişti hem de silah konusunda sınırlandırılmalar mevcuttu. Ayrıca ekonomi konusunda da maddeler vardı. Antlaşmadan önce kaybedilen toprakları geri kazanmak için ülkede komünist devrim Béla Kun harekâtlar düzenlese de başarılı olamadı. Hatta komünist rejim yıkıldı. Bu durumda I. Dünya Savaşı'nda aynı kaderi yaşayan Almanya ile ittifak yapması işten bile değildi. Tabi hükûmet pek istemese de hem kralın isteği hem de Almanlar'ın baskısı sonucunda Anti-Komintern Paktı imzalandı.

<span class="mw-page-title-main">Porajmos</span>

Porajmos, Roman Kırımı veya Çingene Soykırımı, II. Dünya Savaşı'nda Nazi yönetimince gerçekleştirilen Çingenelere yönelik soykırımdır. Kelime anlamı olarak yok etme ve yıkım anlamına gelen Porajmos veya Pharrajimos ve yine toplu katliam anlamındaki Samudaripen kelimeleri bu soykırımı ifade etmede kullanılmaktadır.

Rollkommando Hamann Temmuz-Ekim 1941'de kırsalda Litvanya Yahudilerinin toplu katledilmesini ve en az 60.000 Yahudinin ölüm cezasına çarptırılmasını sağlayan küçük bir mobil birimdi. Bu birim, Temmuz 1942'den Ağustos'a kadar Letonya'da çok sayıda cinayetten sorumluydu. 1941 yılı sonunda Litvanya Yahudilerinin tahrip edilmesi, Kırsal kesimdeki Rollkommando, Ponary katliamındaki Ypatingas bûrileri tarafından ve Kaunas'daki Dokuzuncu Kaledeki Tautinio Darbo Apsaugos Batalionas tarafından. Yaklaşık altı ay içinde tüm Litvanyalı Yahudilerin yaklaşık % 80'i öldürüldü. Geriye kalan birkaç kişi ise işgücü olarak kurtuldu ve özellikle Vilna ve Kaunas gettosu gibi kent gettolarında yoğunlaştı.

<span class="mw-page-title-main">Pruszków</span>

Pruszków, Polonya'nın merkezinde, 1999'dan beri Masovya Voyvodalığı'na bağlı olan şehir. Daha önce 1975-1998 yılları arasında Varşova Voyvodalığı'nda bağlı idi. Pruszków, Varşova kent bölgesinin batı kenarı boyunca yer alan Pruszków İlçesi'nin başkentidir. Kasabanın nüfusu, 20. yüzyılın başlarında 16.000'den, Polonya Merkez İstatistik Ofisi'nin gerçekleştirdiği 2014 nüfus sayımında 60.068'e yükselmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Macaristan-Polonya ilişkileri</span>

Macaristan-Polonya ilişkileri, Macaristan ve Polonya arasındaki dış ilişkilerdir. İki ülke arasındaki ilişkiler Orta Çağ'a dayanmaktadır. İki Orta Avrupa halkı; geleneksel olarak derin bir ortak yöneticiler, kültürler ve inanç tarihine dayanan çok yakın bir dostluk, kardeşlik ve yoldaşlık yaşamıştır. Her iki ülke de kardeşlik ilişkilerini 23 Mart'ta anmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Macaristan'daki Yahudilerin tarihi</span>

Macaristan'daki Yahudilerin tarihi, Macaristan Krallığı'na kadar uzanmaktadır; hatta bazı kayıtlara göre, 895 yılında Karpat Havzası'nı Macarların fethinden 600 yıldan daha uzun bir süre öncesine kadar uzanmaktadır. Yazılı kaynaklar, Yahudi topluluklarının Orta Çağ Macaristan Krallığı'nda yaşadığını kanıtlıyor ve hatta heterojen Macar kabilelerinin birkaç klanının Yahudiliği uyguladığı varsayılıyor. Yahudi yetkililer, 13. yüzyılın başlarında II. András'ın hükümdarlığı sırasında krala hizmet etti. 13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren genel dini hoşgörü azaldı ve Macaristan'ın politikaları Batı Avrupa'daki Yahudi nüfusa yönelik muameleye benzer hale geldi.

<span class="mw-page-title-main">Transdinyester Valiliği</span> valilik

Transdinyester Valiliği, Dinyester ve Güney Bug nehirleri arasında, Mihver Devletleri tarafından Barbarossa Harekâtı sırasında Sovyetler Birliği'nden fethedilen ve Romanya tarafından yönetilen, 19 Ağustos 1941'den 29 Ocak 1944'e kadar işgal edilen bir bölgeydi. Batısında Dinyester nehri, doğusunda Güney Bug Nehri ve güneyinde Karadeniz vardır. Günümüzdeki Transdinyester bölgesini ve daha doğudaki bölgeleri kapsıyordu. II. Dünya Savaşı sırasında Transdinyester'in idari başkenti, Karadeniz'de bir liman kenti olan Odessa'ydı.

<span class="mw-page-title-main">Polonya'da Holokost</span>

Polonya'da Holokost, Nazi Almanyasının Avrupa çapında çoğunlukla 101.Yedek Ordnungspolizei Taburu eliyle işlediği Holokost'un o dönem Alman işgâlinde bulunan Polonya'daki tezahürlerini kapsar. Bu soykırım kapsamında üç milyon Polonya Yahudisi, yani Holokost'ta katledilmiş tüm Yahudilerin yarısı, öldürüldü.

<span class="mw-page-title-main">Macaristan'da Holokost</span>

Holokost'un Macaristan'daki tezahürleri, başta Mart 1944'te Macaristan'ın Nazi Alman işgâline girmesinin ardından yer almak üzere Macaristan Yahudilerinin yarısından fazlasının mülksüzleştirilmesi, tehcir edilmesi ve katledilmesini içerir.

<span class="mw-page-title-main">Minsk Gettosu</span>

Minsk Gettosu, Nazi Almanyası'nın Sovyetler Birliği'ni istilasından kısa süre sonra kuruldu. Alman işgâli altındaki Sovyet topraklarındaki en büyük gettolardan biriydi. Neredeyse 100 bin Yahudi barındırdı; bunların çoğu Holokost'ta öldürüldü.

<span class="mw-page-title-main">Ukrayna'da Holokost</span>

Ukrayna'da Holokost, II. Dünya Savaşı boyunca işlenmiş Holokost'un Reichskommissariat Ukraine, Kırım Genel Hükümeti, Reichskommissariat'ın doğusunda yer alan ve Nazi askerî işgâli altında bulunan topraklar, Romanya işgâli altında bulunan Transdinyester Valiliği, Romanya işgâli altında sonra Romanya tarafından ilhâk edilen Kuzey Bukovina ve o dönem Macaristan'a ait Karpat Rutenya'daki tezahürlerini kapsar. Bütün bu topraklar günümüz Ukrayna devletine ait. 1941 ile 1944 yılları arasında, Sovyetler Birliği'nde yaşayan bir milyondan fazla Yahudi, Nazi Almanyası'nın "Nihai Çözüm" imha politikaları kapsamında katledildi. II. Dünya Savaşı öncesinde Sovyet Yahudilerinin çoğunun Ukrayna'nın en büyük parçasını oluşturduğu Çit Yerleşimi'nde yaşamasından dolayı bu Yahudilerin çoğu Ukrayna'da öldürüldü.

<span class="mw-page-title-main">Karpat-Ukrayna</span>

Karpat-Ukrayna, Aralık 1938'de Altkarpat-Rus olarak adlandırılarak oluşturulan İkinci Çekoslovak Cumhuriyeti'nde özerk bir bölgeydi. Tam idari ve siyasi özerklik, 22 Kasım 1938 tarihli Anayasa kanunuyla onaylandı. 20 yıl önce, tarihsel olarak Macaristan'a ait olan bölge, 1920 Trianon Antlaşması ile Macaristan Krallığı'ndan ayrılarak yeni oluşturulan Çekoslovakya'ya bağlandı ve Macaristan, tarihsel sınırlarını geri getirmenin şiddet içermeyen bir yolu ve Trianon Antlaşması'nın revizyonunun yolunu arıyordu. 2 Kasım 1938'de Birinci Viyana Ödülü, Çekoslovakya'dan, çoğunlukla Macar nüfuslu güney Karpat Rusları da dahil olmak üzere bölgeleri ayırdı ve onları Macaristan'a geri verdi. Ancak İkinci Çekoslovak Cumhuriyeti'nin dağılmasından sonra, 15 Mart 1939'da, Karpat-Ukrayna'yı temsilen Avgustyn Voloshyn Hitler'e tanınma ve destek için bizzat başvururken, aynı zamanda Karpat-Ukrayna bağımsızlığını ilan etti. Nazi Almanyası cevap vermedi ve kısa ömürlü devlet, 18 Mart 1939'a kadar tüm yerel direnişi ezen Macaristan tarafından işgal edildi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.