Karniyen yağmur dönemi
Karniyen yağmur dönemi, Geç Triyas döneminin başında (yaklaşık 234-232 milyon yıl önce) yerküreyi etkileyen büyük çaplı bir doğa olayıdır. Günümüzde pek çok paleontolog tarafından yeni bir toplu yok oluş olarak değerlendirilmektedir. Bu dönemde yerküredeki kıtalar bir bütün olarak Pangea'yı oluşturuyordu ve bu 2 milyon yıllık yoğun yağışlı dönemle birlikte süper kıtanın iklimi kuru ve karasal iklimden daha nemli iklime doğru evrildi. Bu değişim de o dönemde büyük bir biyota alt üst oluşuna neden oldu. Karniyen yağışlı dönemi, küresel çapta kaya katmanlarında gözlemlenmektedir.
Jeolojik kanıtlar
Karniyen iklim değişikliği
Karniyen yağmur dönemi küresel çapta Geç Triyas'ın kurak iklimini kesintiye uğratan daha nemli iklim şartlarıyla tanınır. Bu nem artışı ise Karniyen yağmur dönemiyle ilişkili artan yağış miktarına bağlıdır. Bunun jeolojik kanıtları aşağıda verilmiştir:
- Daha nemli bir iklimin ürünü olan paleosol (fosil toprak) gelişimi bu dönemin çökellerinde görülür. Organik materyalce varsıl kara topraklar ve podzol barındırır. Bu kayıtlar buharlaşmanın, yağıştan az olduğu yerleri işaret eder.
- Bataklık ve aşırı nemli ortamlarda görülen higrofit polenlerinin varlığı.
- Kırıntılı kayaçların çökel kayıtlarındaki bolluğu da aşındırma ajanlarından yağışı işaret eder.
- Reçinenin yaygın olarak bulunması.
Karniyen yağmur döneminde küresel ısınma da geçerli oluşmuştur. Bu durum konodont dişlerinden yapılan oksijen izotoplarının çözümlenmesiyle kanıtlanmıştır. Veriler δ18O duraylı izotopunun ‰1.5'luk negatif değişimi Karniyen yağmur döneminde 3-4 °C'lik sıcaklık artışını gösterebilir. Bu ısınma belki de zamandaki geniş çaplı volkanik etkinlikle ilgilidir ki bu volkanik etkinlik de büyük olasılıkla Wrangellia Large igneous province'in oluşumuyla ilişkilidir.[1][2]
Karniyen yağış döneminin deniz tabanlarında bir kanıtı da vardır. Bu döneme ait karbonat platformlarında manganez iyonları yaygın bulunur, normalde manganez oksijenli bölgede çökelirken, derin oksijensiz ve sülfürlü ortamda manganez iyonlaşarak çökelir.[3]
Karbonat platformları
Karniyen yağmur dönemi başında karbonat platformları yüksek rölyefli, izole ve dik eğimli küçük platformlarken; bu dönem içinde düşük rölyefli ve düşük eğimli platformlara dönüşmüştür. Bu dönüşümün temel nedeni karbonat platformlarını üreten biyolojik komünitelerin değişmesidir.
Güney Çin blokunda, karbonat platformlarının azalışı, oksijensiz çevrelerin tipik çökeli olan kara şeylin çökelmesiyle eşleşir.
Biyolojik altüst oluş
Konodontlar, ammonoidler, crinoidler, bryozoa ve yeşil algler bu süreçte büyük bir yok oluşu deneyimlediler. Özellikle dinozorlar, kalkerli nanofosiller, mercanlar ve kozalaklılar ise yayılıp çeşitlenmişlerdir. En yaşlı yaygın fosilleşmiş reçine çökelleri karniyen yağmur döneminde oluşmuştur, bir daha bu kadar yaygın reçine çökellerinin oluşması için Erken Kretase'ye kadar beklemek gerekecektir.[4]
Olası nedenler
Wrangellia sel bazaltları
Büyük yok oluşlar ve iklim değişiklikleri sıklıkla volkanik etkinlikle bağdaştırılır. Atmosfere salınan CO2 ve SO2 miktarının artmasıyla kirlenen ekosistemler bu yok oluşları tetiklemiş olabilir. CO2 konsantrasyonunun artışı, küresel ısınma ve hızlanan hidrolojik döngüyle sonuçlanmıştır. Wrangellia'nın neden olduğu bu süreçler de kırıntılı çökellerin artan üretimi ve okyanusların asitlenmesiyle örtüşür ki Batı Tetis'te karbonat platformlarının krize girmesi de doğrudan buna bağlıdır.
Kimmer Orojenezi
Alternatif bir hipoteze göre, Karniyen yağmur dönemi, Batı Tetis'teki bölgesel bir iklim buhranıdır. Tetis okyanusunun kuzey bölümü kapanarak yeni bir dağ sırası oluşturmuştur. Bu dağ sırası, Lavrasya'nın güneyinde tıpkı bugün Himalayalar ve Asya'nın Hint Okyanusu üzerinde yarattığı etkiyi yaratıp çok güçlü basınç eğrileri oluşmasına neden olmuş ve musonları yaratmış olabilir.[5][6]
Kaynakça
- ^ Muellera, Steven; Krystyn, Leopold; Kürschner, Wolfram M. "Climate variability during the Carnian Pluvial Phase — A quantitative palynological study of the Carnian sedimentary succession at Lunz am See, Northern Calcareous Alps, Austria". www.sciencedirect.com. Sciencedirect. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Dal Corso, Jacopo; ve diğerleri. "Discovery of a major negative 13C spike in the Carnian (Late Triassic) linked to the eruption of Wrangellia flood basalts". www.researchgate.com. Researchgate. 12 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Sun, Y. D. "Climate warming, euxinia and carbon isotope perturbations during the Carnian (Triassic) Crisis in South China". www.sciencedirect.com. Sciencedirect. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Dal Corso, Jacopo; ve diğerleri. "Extinction and dawn of the modern world in the Carnian (Late Triassic)". www.ncbi.nlm.nih.gov/. National Library of Medicine. 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Chen, Yanlong; Krystyn, Leopold; Richoz, Sylvain; Zhang, Zhifei. "Quantitative stratigraphic correlation of Tethyan conodonts across the Smithian-Spathian (Early Triassic) extinction event". www.researchgate.com. 27 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Hornung, Thomas; Krystyn, Leopold; Brandner, Rainer. "A Tethys-wide mid-Carnian (Upper Triassic) carbonate productivity crisis: Evidence for the Alpine Reingraben Event from Spiti (Indian Himalaya)?". www.sciencedirect.com. Sciencedirect. 27 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
