İçeriğe atla

Karma üyeli nispi temsil

2005 Almanya federal seçimlerinde kullanılmış bir oy pusulası

Karma üyeli nispi temsil sistemi, seçmenlerin iki oya sahip olduğu bir seçim sistemidir. Seçmenler, oylarının ilkiyle yaşadıkları dar bölgeyi temsil edecek vekili, ikincisiyle ise bir partiyi seçerler.[1] Karma üyeli nispi temsil sistemde sandalyelerin bir kısmı nispi temsil sistemiyle, kalan kısmı ise genellikle Tek İsimli Tek Turlu Sistem ile belirlenmektedir. Çoğunluk sistemiyle oluşan orantısızlıklar, nispi temsil üzerinden belirlenen sandalyelerin ilgili partilere verilmesi yoluyla giderilmeye çalışılmaktadır. Parlamentodaki sandalyeler ilk olarak dar bölgelerde seçilen adaylar, ardından da partilerin ulusal veya bölgesel olarak aldıkları oy oranına göre dağıtılır. Ulusal veya bölgesel olarak seçilen vekiller, Parti listeli nispi temsil sisteminde olduğu gibi, seçim öncesinde belirlenen parti listelerinden seçilirler.

Karma üyeli nispi temsil, parlamentodaki sandalyelerin partilerin oyuna orantılı olarak, dar bölgelerde oluşabilecek orantısızlığı önlemek amacıyla dağıtılması yönüyle paralel sistemlerden ayrılır. Uygulanan sistemin özelliklerine göre, parlamentodaki sandalye dağılımının ulusal oy dağılımına orantılılığı değişebilir ancak orantısızlığı önlemek için çeşitli düzenlemelerin yapıldığı bir sistemde, eş sayıda oy almış iki parti, kazandıkları dar bölge vekillerinin sayısı fark etmeksizin, parlamentoda eşit sayıda sandalyeye sahip olurlar.

Usuller

Karma üyeli nispi temsil sisteminde seçmenler biri dar bölge vekili diğeri bir parti için olmak üzere iki oy kullanır ve parlamentodaki sandalye dağılımı parti oyuna göre belirlenir. Yani seçmenler destekledikleri partinin parlamentoda sandalye kaybını dert etmeden; yaşadıkları seçim bölgesinde, destekledikleri partiden bağımsız olarak istedikleri bir adaya oy verebilirler. Buna örnek olarak, bu sistemin uygulandığı Yeni Zelanda'da, 2017'de yapılan genel seçimde, seçmenlerin %27.33'ünün oy verdikleri dar bölge adayının partisiyle, oy verdikleri partinin farklı olması verilebilir.[2]

Çoğu modelde dar bölge vekilleri Tek-İsimli Tek Turlu Sistem'le seçilir, yani oyların çoğunluğunu alma zorunluluğu olmadan, her seçim bölgesinde en çok oy alan aday kazanır.

Çoğu modelde liste vekilleri kapalı liste usulüyle seçilir ve bir kişi hem dar bölge vekilliği için aday olabilir hem de bir parti listesinde yer bulabilir. Eğer bir aday hem dar bölgeden hem de parti listesinden seçilirse, iki sandalye sahibi olmak yerine; sandalye dağılımı hesaplanırken, sırası parti listesinde atlanır ve bir sonraki sıradaki aday onun yerine seçilir.

Sandalye dağılımı

Karma üyeli nispi temsil sisteminin icadından beri parlamentodaki sandalyelerin ulusal veya bölgesel düzeyde dağılımı için pek çok metod kullanılmıştır; ancak sistemin özündeki esas, parlamentodaki sandalyelerin tamamının -dar bölgelerden seçilen vekiller de dahil olmak üzere- partilerin oy oranına orantılı olmasıdır. Bu amaç doğrultusunda, parti oyuna göre sandalyelerin dağıtımında, en yaygınları Droop ve Hare sistemleri olmak üzere, "En büyük artık usulü" veya, en yaygınları d'Hondt ve Sainte-Laguë sistemleri olmak üzere, "En kuvvetli ortalama usulü" kullanılabilir.

Ek ve denkleştirici vekiller

Eğer bir partinin dar kazandığı dar bölge vekilleri, parlamentodaki sandalyelerin tamamının orantılı dağılımı sonucunda alması gereken vekillerden fazlaysa, fazladan kazandığı vekillere ek vekil denir.[3] Ek vekillerin oluşturduğu orantısızlığı engellemek amacıyla denkleştirici vekil sistemi uygulanabilir.[4] Bu sisteme göre seçilen liste vekillerinin sayısı, parlamentodaki sandalye dağılımı partilerin oy dağılımıyla orantılı olana kadar artırılır.

Almanya'da, Şubat 2013'te yapılan yasa değişikliğiyle beraber, 2013 Seçimlerinden beri bu sistem uygulanmaktadır. 2017 Alman Federal Seçimlerinde CDU/CSU %33'ünü alırken, dar bölge vekillerinin %77'sini aldığından, parlamentoya 111 denkleştirici vekil eklenmiştir. Bu vekiller sayesinde CDU/CSU'nun Federal Meclis'teki sandalye sayısı oy oranına daha orantılı olsa dahi (%34.7), meclisin boyutu 709 üyeye çıktığından yeni bir yasa değişikliği üzerine çalışmalar sürmektedir.[5]

Seçim barajı

Ayrıca bakınız: Seçim barajı

Farklı nispi temsil sistemlerinde olduğu gibi karma üyeli nispi temsilde de partilerin liste vekili çıkarabilmek için parti oyunun belli bir oranına sahip olmaları gerekebilir. Dar bölgeden seçilen vekiller ise bu baraja tabi değildir, yani partileri barajı geçmese dahi parlamentoya girebilirler. Bu sistemin uygulandığı Yeni Zelanda ve Almanya'da baraj %5,[6] Bolivya'da ise %3'tür.[7] Ayrıca, Almanya'da bir parti 3, Yeni Zelanda'da ise 1 dar bölge vekiline sahipse, liste vekili çıkarmak için barajı aşmasına gerek yoktur.

Avantajları

Oyların sandalyelere çevrilmesinde Karma üyeli nispi temsil sistemi, saf Listeli Nispi Temsil kadar orantılı bir sonuç verebilmektedir. Bu nedenle de Listeli Nispi Temsil Sistemi için belirtilen avantajların çoğu Karma Üyeli Orantılı Sistem için de geçerlidir. Buna ek olarak, temsilciyle temsil edilenin coğrafi bağlantısının kopmamasını da temin etmektedir.[1]

Dezavantajları

Genel itibarıyla Listeli Nispi Temsil Sistemi ile ilgili zikredilen hususlara ek olarak, sistemde temsilciler farklı yöntemlerle seçildiği için iki farklı temsilci türü ortaya çıkmaktadır. Bu temsilcilerden biri kendini seçim çevresine daha bağlı hissederken diğeri coğrafi bağlantı olmaksızın parti listesiyle seçildiği için kendini partiye daha bağlı hissedebilmektedir. Bu durum da siyasi partilerin iç yapılarında uyumsuzluğa neden olabilmektedir.

Bununla birlikte, Karma Üyeli Orantılı Sistemin saf Listeli Nispi Temsile göre daha az tercih edilmesinin nedenlerinden biri olarak “stratejik oylama” ile bazı anormalliklerin ortaya çıkabilmesi gösterilmektedir. Örneğin 1996'da Yeni Zelanda’da Wellington merkezi seçim çevresinde Ulusal Parti stratejistleri, partilileri kendi adayları için oy vermemeye davet etmişlerdir. Partililer yaptıkları hesaplamalara göre karma üyeli nispi temsil sistem çerçevesinde kendi adaylarına verilecek oyun partiye ekstra bir sandalye kazandırmayacağını, bu nedenle de kendi adaylarına verecekleri oylar “boşa gideceğinden” taktik olarak partilerine ideolojik açıdan yakın olan başka bir partinin adayının kazanmasına yönelik oy kullanma tavsiyesinde bulunmuşlardır.[1]

Sistemi kullanan ülkeler

Sistem Almanya, Bolivya, Güney Kore, Lesotho ve Yeni Zelanda'da kullanılmaktadır.

Ayrıca Bakınız

Kaynaklar

  1. ^ a b c Emrah Hurma (1 Eylül 2020). "Dünyada Seçim Sistemleri" (PDF). TBMM. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023. 
  2. ^ "Yeni Zelanda'da oy bölümü". 29 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Ek vekil" (PDF). 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  4. ^ "Denkleştirici vekil" (PDF). 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  5. ^ "Almanya, XXL Bundestag'ı önlemek için seçim reformu istiyor". 10 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  6. ^ "Almanya'da seçim barajı". 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ "Bolivya'da seçim barajı". 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Çoğunluk sistemi veya çoğunlukçu seçim sistemi, en çok oy alan adayın kazandığı ve bu şekilde çoğunluk temsilini sağlayan bir seçim sistemidir. Ancak, farklı tanımlamalara dayalı olarak çeşitli çoğunluk seçim sistemleri bulunmaktadır. Bu tanımlamalar arasında blok oylama veya parti blok oylaması gibi toplu temsil türlerini içeren genelde çoğunluk temsiline dayalı çoğunluk temsil sistemleri bulunmaktadır. Aynı zamanda, bölge temelli çoğunluk sistemler arasında Tek İsimli Tek Turlu Çoğunluk Sistemi bulunmaktadır. İki adayın yarıştığı durumda en çok oy alan aday çoğunluğa sahip olacaktır, ancak üç veya daha fazla adayın olduğu durumlarda genellikle hiçbir aday çoğunluğu alamaz.

Kapalı Listeli Çoğunluk Sistemi veya Liste usulü çoğunluk seçim sistemi, seçmenlerin tek bir aday yerine partilerce belirlenen tek bir listeye oy verilen bir seçim sistemdir. Seçim çevresinde en çok oyu alan parti o seçim çevresindeki tüm sandalyeleri kazanmaktadır. Tek İsimli Tek Turlu Sisteme benzer şekilde, bir partinin seçimleri kazanması için oyların yarıdan fazlasını almasına gerek yoktur. En çok oyu alan parti oy oranı kaç olursa olsun o seçim çevresindeki tüm sandalyeleri kazanmaktadır.

Nispi temsil veya oransal temsil sistemi, siyasi partilerin veya adayların aldığı oyun parlamentoda orantılı olarak yansıtıldığı seçim sistemidir. Bu sistemde partiler oyları oranınca milletvekili çıkarırlar.

Seçim barajı veya seçim eşiği, bir adayın veya siyasi partinin, temsil veya yasama organında ek koltuklara sahip olabilmesi için gereken tüm oy sayısının minimum payını ifade eder. Bu sınırlama, farklı şekillerde işleyebilir, örneğin parti listesi orantılı temsil sistemlerinde seçim barajı, bir partinin yasama organında koltuk alabilmesi için belirli bir minimum oy yüzdesi, ulusal olarak veya belirli bir seçim bölgesinde alması gerektiğini belirtir. Tek tercihli oylama sistemlerinde seçim barajına kota denir ve sadece birinci tercih oyları kullanılarak veya daha düşük tercihlere dayalı olarak diğer adaylardan aktarılan oyların bir kombinasyonuyla. Karma üye orantılı nispi temsil sistemlerinde seçim barajı, yasama organında üstünlük koltuklarına kimlerin uygun olduğunu belirler.

<span class="mw-page-title-main">Seçim sistemi</span> Method by which voters make a choice between options

Seçim sistemi, kendilerine memuriyet, temsil yetkisi veya bir vekalet verilecek, kanuni şartlara uygun kişilerin, bir kısım veya bütün vatandaşlar tarafından tercih ve tespit edilmesi işlemine dair sistemdir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de genel seçimler</span> TBMM yasama dönemi milletvekillerini belirlemek için yapılan seçimler

Türkiye'deki genel seçimler, Türkiye Büyük Millet Meclisinin yapısını seçimden sonraki beş yıl için belirlemektedir. Milletvekilleri, parti listelerinin kapalı olduğu 87 çok üyeli seçim bölgesinde nispi sistemle veya bağımsız adaylar olarak beş yıllık bir dönem için seçilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Folketing</span>

Folketing, Danimarka Parlamentosu olarak da bilinen Folketing, Faroe Adaları ve Grönland ile birlikte, Danimarka Krallığı'nın tek meclisli ulusal yasama organıdır. 1849'da kurulan Folketing 1953'e kadar, iki meclisli bir parlamentonun alt meclisiydi. Üst yasama organı Landstinget'tı. Kopenhag'ın merkezindeki Slotsholmen adasındaki Christiansborg Sarayı'nda bulunuyordu.

Dar bölge sistemi, ülkenin parlamentodaki sandalye sayısı kadar bölgeye bölünmesi ve her bölgeden bir adayın seçilmesi esasına dayanan seçim sistemidir. Bir diğer seçim sistemi olan Daraltılmış Bölge Sistemiyle karıştırılmamalıdır.

Seçim çevresi veya seçim bölgesi, Bir ülke, idari bölge veya başka bir yönetim birimi nüfusunun, daha büyük devletin yasama organında temsilini sağlamak üzere oluşturulan bir alt birimdir. Bu organ, ya devletin anayasası ya da bu amaçla kurulan bir organ, her çevrenin sınırlarını ve her birinin tek bir üye veya birden fazla üye tarafından temsil edilip edilmeyeceğini belirler. Genellikle, sadece o çevrede ikamet eden seçmenlere (seçmenlere) o çevrede yapılan bir seçimde oy verme izni verilir. Bazı ülkelerde yurt dışında yaşayan vatandaşların temsiliyeti için oluşturulmuş yurt dışı seçim bölgeleri de olabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Devredilebilir tek oy</span>

Devredilebilir tek oy, çok koltuklu kuruluşlarda veya seçim bölgelerindeki adayları sıralayan seçmenler aracılığıyla orantılı temsile ulaşmak veya ona yaklaşmak için tasarlanmış orantılı bir oylama sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">2000 Azerbaycan genel seçimleri</span>

2000 Azerbaycan genel seçimleri, 5 Kasım 2000 tarihinde yapılan ve Azerbaycan Millî Meclisi 2. döneminin 125 yeni üyesinin belirlendiği seçimlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Parti listeli nispi temsil</span> Seçim sistemleri ailesi

Parti listeli nispi temsil sistemleri, birden fazla adayın seçildiği seçimlerde bir seçim listesine tahsisler yoluyla nispi temsil seçim sistemlerinin bir alt kümesidir. Ayrıca karışık ek üye sistemlerinin bir parçası olarak da kullanılabilirler. Bu sistemlerde partiler seçilecek adayların bir listesini yapar ve her partiye aldığı oy oranında sandalye dağıtılır.

Yarı nispi temsil, azınlıkların temsiline izin veren, ancak rakip siyasi güçlerin gücünü aldıkları oylarla yakın orantılı olarak yansıtmayı amaçlamayan çok kazananlı seçim sistemlerini karakterize eder. Yarı nispi oylama sistemleri, parti listeli NT gibi nispi temsil biçimleri ile ilk önce geçen oylama gibi çoğulcu/çoğunlukçu sistemler arasındaki uzlaşmalar olarak kabul edilebilir. Yarı nispi sistemlere örnek olarak devredilemeyen tek oy, sınırlı oylama ve paralel oylama verilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Tek İsimli Tek Turlu Çoğunluk Sistemi</span>

Tek İsimli Tek Turlu Çoğunluk Sistemi veya Oy çokluğu sistemi, seçim sisteminde kullanılan bir oylama biçimidir. Seçmenler oylarını bir aday için kullanırlar ve en çok oyu alan aday kazanır. FPTP, çoğul oylama yöntemidir ve esas olarak tek üyeli seçim bölgelerini kullanan sistemlerde kullanılır. FPTP, dünya ülkelerinin yaklaşık üçte birinde, çoğunlukla İngilizce konuşulan ülkelerde, meclis seçimleri için koltuk belirlemenin birincil biçimi olarak kullanılmaktadır. Bu ifade, bitiş çizgisinde bir direğin olduğu İngiliz at yarışından bir metafordur.

Devredilemez tek oy sisteminde seçim çevrelerinde birden fazla aday seçilir ancak seçmenler partilere değil yalnızca tek bir adaya oy verirler. Tek İsimli Tek Turlu Sistemi ve Devredilemez Tek Oy Sisteminin arasındaki fark, bir seçim çevresinde birden fazla adayın kazanmasıdır.

Blok Oy olarak da bilinen Serbest Listeli Çoğunluk Sistemi, bir seçim çevresinde birden çok temsilcinin seçildiği bir seçim sistemdir. Bu sistemde her bir seçmenin seçim çevresine düşen sandalye sayısı kadar oy hakkı vardır ve seçmen bu oyları tek bir partinin adaylarına vermek zorunda değildir. Seçimler tek turlu olarak gerçekleştirilir. Serbest Listeli Çoğunluk Sistemlerinin uygulandığı ülkelerin çoğunda seçmenler isterlerse daha az sayıda oy kullanma hakkına da sahiptir. Bu sistem genellikle siyasi partilerin kurulma aşamasında olduğu ya da zayıf olduğu ülkelerde kullanılmaktadır.

Karma seçim sistemleri, çoğunluk sistemleriyle nispi temsil sistemlerinin özelliklerini bünyesinde toplamaya çalışır. Karma seçim sistemlerinde genellikle biri çoğunluk diğeri ise Liste Usulü Nispi Temsil Sistemi olacak şekilde iki farklı seçim sistemi, farklı hesaplama yöntemleri kullanılarak birlikte uygulanmaktadır.

Paralel sistem iki veya daha fazla farklı sistem kullanılarak temsilcilerin tek bir meclise seçildiği bir tür karma seçim sistemidir. Bu sistemde sandalyelerin bir kısmı Nispi Temsil ile kalan kısmı ise Çoğunluk Sistemlerinden biriyle veya nadiren diğer sistemlerden biriyle belirlenir. Sistemde, genellikle sandalyelerin bir kısmı Listeli Nispi Temsil Sistemiyle, kalan kısmı ise Tek İsimli Tek Turlu Sistem ile belirlenmektedir. Karma Üyeli Orantılı Sistemin aksine bu sistemde nispi temsil için kullanılan oylar, çoğunluk sisteminde ortaya çıkması muhtemel adaletsizlikleri düzeltmek için kullanılmamaktadır.

Geniş Bölge Sistemi veya çok adlı çoğunluk sistemi veya çok üyeli seçim bölgesi, her seçim çevresinden birden çok temsilci seçilen seçim sistemidir. Seçim çevresi bütün ülke olabileceği gibi, bölge, il ya da ilçe de olabilir. Bir vekil tarafından temsil edilen dar bölge ile tezat oluşturuyor.

Kapalı liste sistemlerinde adayların liste içerisindeki sıralaması onları aday gösteren siyasi parti tarafından belirlenmektedir ve seçmenler adayların sıralamasına etki edememektedir. Seçmenler yalnızca tercih ettikleri partiyi seçmekte, sonuç olarak seçilen adaylar ise partileri tarafından önceden belirlenmektedir. Böylece listede en üst sırada yer alan adaylar her zaman mecliste yer alma eğilimindeyken, düşük sıralardaki adaylar için böyle bir durum yoktur. Seçmenlerin biraz etkisi oldugu sisteme açık liste denir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.