Karl Polanyi

Karl Paul Polanyi, (25 Ekim 1886, Viyana, Avusturya — 23 Nisan 1964, Ontario, Kanada)^[1] geleneksel iktisadi düşünceye karşı çıkışı ve önemli kitabı Büyük Dönüşüm ile tanınmış Macar düşünür.

Karl Polanyi, kimyager ve filozof Michael Polanyi'nin kardeşi, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun başkenti Viyana'da doğdu.

Demiryolu işiyle uğraşan ve burjuvazinin tanınmış üyelerinden birinin oğlu olan Polanyi, babasının şansında gözüken iniş çıkışlara rağmen iyi bir eğitim aldı ve Budapeşte'nin aktif düşünce ve sanat ortamına dalmakta gecikmedi. Macar entelektüel düşünü üzerinde etkisi büyük olan radikal Club Galilei ile Budapeşte Üniversitesinde iken tanıştı. Bu süre zarfında, György Lukács, Oszkár Jászi ve Karl Mannheim gibi diğer önemli düşünürlerle ilişkiler kurdu. Polanyi Felsefe alanındaki doktorasını 1908'de aldı ve 1912'de Hukuk bölümünden mezun oldu. 1914 yılında Macar Radikal Partisi'nin kurulmasında yardımcı oldu ve partinin sekreterlik görevini yürüttü.

Polanyi I. Dünya Savaşı sırasında Avusturya- Ordusu'nda süvari subayıydı, fakat Doğu Cephesine varışından sonra işgöremezlik nedeniyle çürüğe alındı. Savaş sonrasında tekrar siyasi olarak aktif hale geldiği Budapeşte'ye döndü. Polanyi Mihály Károlyi'nin Cumhuriyetçi hükûmetini ve onun Sosyal Demokrat Parti (Macaristan) sinin belirlediği rejimi destekledi. Ancak Cumhuriyetin ömrü kısa oldu. Béla Kun Macaristan Sovyet Cumhuriyeti'ni kurmak için Karolyi hükûmetini devirdiğinde Polanyi Viyana'yı terk etmek zorunda kaldı. 1924'ten 1933'e kadar Viyana'da gazeteci olarak çalıştı ve prestijli Der Oesterreichische Volkswirt'de ekonomik ve siyasi yorumlar yazdı. Bu dönemde ilk kez ekonomik süreçlerin maddi gerçeklik yanını yok sayarak, özet modeller oluşturduğunu düşündüğü Avusturya Okulu'na bağlı iktisatçıları eleştirdi. Polanyi Fabianizm'e ve G. D. H. Cole'un çalışmalarına ilgi duyuyordu. Aynı zamanda gazetecilik yaptığı dönemde Hristiyan Sosyalizm'i ile ilgilenmeye başladı.

Avusturya'yı, kısa ömürlü Birinci Avusturya Cumhuriyeti'nin çökmeye, Avustrofaşizm'in yeşermeye başladığı 1933 yılında terk etti. Yaşamını gazetecilik, eğitmenlik ve İşçilerin Eğitim Birliği'nde okutmanlık yaparak kazandığı Londra'ya taşındı. Polanyi bu dönemde ayrıca ileride Büyük Dönüşüm'ü oluşturacak araştırmalarının büyük bir kısmını gerçekleştirdi. 1940 yılında Bennington College'de görev almak için Vermont'a taşındı ve bu tarihe kadar kitabını yazmaya başlamadı. Kitap 1944 yılında basıldı ve büyük bir coşku ile karşılandı. Polanyi kitabında İngiltere'deki kapalı (inclosure) süreci ve 19. yüzyıl başındaki güncel ekonomik sistemin yaratılışını tanımladı.

II. Dünya Savaşı'ndan sonra (1947-1953) Columbia Üniversitesi'nden hocalık için teklif aldı. Ancak, eşinin (Ilona Duczynska) eski bir komünist olması nedeniyle Birleşik Devletler'e giriş için vize alamadı. Sonuçta Kanada'ya taşındılar ve Polanyi New York City'e gidip gelerek çalışmaya başladı. 1950 li yılların başında, Polanyi antik imparatorlukların ekonomik sistemlerini çalışması karşılığında Ford Foundation'dan burs (bağış) aldı. Modern iktisadi sistemin ortaya çıkışını tanımlamış olan Polanyi, şimdi ise uzak geçmişte ekonominin nasıl ayrı bir dünya olarak ortaya çıktığını anlamaya çalışıyordu. 1957 yılında Trade and Market in the Early Empires (Eski İparatorluklarda Ticaret ve Piyasa) isimli eserle sonuçlanan Columbia'daki çalışmaları birçok düşünürün ilgisini çekmiş ve bir nesil öğretmeni derinden etkilemiştir. Polanyi hayatının daha sonraki dönemlerinde de yazmaya devam etti ve Coexistence (Bir arada varoluş) isimli yeni bir dergi kurdu. 1964 yılında öldü.

Polanyi günümüzde ekonomiye kültürel bir yaklaşım olan ve ekonominin toplum ve kültürün içine yerleşmişliğini (embeddedness) açıklayan özselcilik (substantivism)'ın yaratıcısı olarak tanınmaktadır. Bu görüş geleneksel iktisata aykırıdır fakat antropoloji ve siyaset biliminde popülerdir. Büyük Dönüşüm kitabı aynı zamanda tarihsel sosyoloji için bir model oluşturmuştur. Polanyi'nin teorileri ekonomik demokrasi hareketi için temel olmuştur. Polanyi'nin kızı, Kari Polanyi-Levitt, McGill Üniversitesinden (Montreal) emekli İktisat Profesörüdür.

• The Great Transformation (1944) (Büyük Dönüşüm, çev. Ayşe Buğra, İletişim Yay.)
• Trade and Markets in the Early Empires (1957) (Eski İmparatorluklarda Ticaret ve Piyasa)
• Dahomey and the African slave trade (1966) (Dahomey ve Köle Ticareti)
• Primitive, Archaic, and Modern Economics: Essays of Karl Polanyi (1968) (İlkel, Arkaik ve Modern Ekonomiler)
• The Livelihood of Man (1977) (İnsanın Geçimi)