Karesi, Balıkesir
| Karesi | |
|---|---|
İlçe | |
 | |
 Balıkesir'in Türkiye'deki konumu | |
 Karesi'nin Balıkesir'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| Bölge | Marmara |
| İl | Balıkesir |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Mesut Akbıyık (CHP) |
| • Kaymakam | Metin Arslanbaş |
| Yüzölçümü | |
| • İlçe | 742.04 km² |
| Nüfus (2020) | |
| • Kent | 184.197[1] |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (UDAS) |
| Alan kodu | (+90) 266 |
Karesi, Türkiye'nin Balıkesir ilinin bir ilçesi. 12 Kasım 2012'de TBMM'de kabul edilen 6360 sayılı kanun ile Balıkesir merkez ilçesinin ikiye bölünmesi sonucu ilçe olmuştur.[2] Karesi tarımsal ekonomi merkezi olup oldukça işlek yolların kavşağında bulunan bir ulaşım merkezidir.[3]
İlçenin kuzeyinde Manyas ilçesi, doğusunda Susurluk ve Kepsut ilçeleri, batısında İvrindi ve Balya ilçeleri, güneyinde Altıeylül ilçesi bulunmaktadır. 2020 itibarıyla ilçede 184.197 kişi yaşamaktadır.
Tarihte genellikle Misya adıyla bilinen ilçe, 13. yüzyılda Karesi Beyliği zamanında kurulmuştur. Temel geçim kaynağı ticaret, sanayi, tarım ve hayvancılık olup bamya, börülce, kavun, kelle peyniri gibi tarımsal ürünleri ile bilinir. Yağcıbedir halısı, kolonyası, kaymaklısı ve höşmerimi diğer bilinen yöresel ürünleridir.
Köken bilimi
Karesi ilçesi ve çevresinin antik çağdaki adı Misya'dır.[4] Karesi Beyliği'nin kurulması ile bölge Karesi adını almıştır. 1923 yılında bir kanun ile Karesi adı kaldırılmış, şehre Balıkesir adı verilmiştir.[5] 12.11.2012 tarihli ve 6360 sayılı yasayla Balıkesir merkez ilçesinin kuzey mahalleleri ile kuzey köyleri Karesi ilçesi ismini almıştır. Karesi adı, Karesi Beyliği'nden gelmektedir.
Tarihçe
Karesi ilçesi ve çevresinde bulunan pek çok höyük, mağara ve düz yerleşim yerlerinde yapılan araştırmalarda bu topraklara MÖ 8000-3000 yılları arası yerleşildiği ortaya çıkmıştır.[6] Karesi çevresinde ilk defa adı geçen şehir Agiros (Achiraus)'dur.[7] 1361 yılında bölge Osmanlı Devleti'nin eline geçmiştir. Karesi ilçesi halkı etnik köken olarak Manav, Yörük, Çepni ve Muhacir karaktere sahiptir.[8]
1898'de büyük bir deprem, 1950'de büyük bir yangın felaketi yaşanmıştır. Osmanlı'nın yıkılmasıyla kent, özellikle Balkanlar'dan göç almıştır. 12 Kasım 2012'de TBMM'de kabul edilen 6360 sayılı kanun ile Balıkesir merkez ilçesi ikiye bölünmüştür. Bunun sonucunda Altıeylül ve Karesi ilçeleri kurulmuştur.[2]
Karesi Beyliği dönemi
Karesi ilçesi, Karesi Bey tarafından kurulmuştur. Balıkesir ve çevresine gelen Karesi Bey, babası Kalem Şah ve beraberindeki Türkmenler 1290 yıllarında Bizans döneminden kalan eski kalıntılar yakınına bugünkü Karesi ilçesini kurarak buraya yerleşmişler ve burayı askeri garnizon yapmışlardır.[7] Hisariçi mahallesinde yapılan kazılarda 2,5–3 m derinde 60–70 cm kalınlığında Horasani duvarlara rastlanmıştır. Bugünkü Alihikmetpaşa meydanından itibaren doğuya doğru uzanan sur duvarı; Alaca Mescidi içine alarak Orhan çeşmesi civarında sona ermekteydi. Batı yönünde ise Hasan Baba Çarşı'nın karşısından eski Yoğurt Pazarı'nın ortasından geçmekte idi. Tahte'l-kal'a tabirleri şehir surlarını ve kalenin varlığını onaylamaktadır.[9] 15'li yıllara kadar surların ayakta olduğu belirtilmektedir.[9] Şehrin kurulma noktasının Ali Fakıh Mahallesi ve çevresi ile Sahn-i Hisar (Sur içi) olduğu düşünülmektedir. Karesi, kurulduğu andan itibaren (13. yüzyıldan beri) tüm Misya karasının yönetimsel merkezi olmuştur. Beraberinde gelen Türkmenler[8] bugünkü Balıkesir şehrine ve çevresine yerleşmişlerdir. Türkmenler buraya Danişment yöresinden yani Sivas-Tokat-Kızılırmak-İsfendiyar yöresinden gelmişlerdir ve Karesi Bey ile gelen Türkmenler'in çoğu Çepni boyundandır.
Trakya'ya geçip orada yurt tutmaya çalışan Türkmen boyları da 1310 yılında Ece Halil önderliğinde geri dönerek Karesi şehrine ve çevresine yerleşmişlerdir. Bu dönemde Karesi Beyliği'ni dolaşan İbn Battuta, Karesi ilçesinin yeni kurulmakta olan bir şehir olduğundan ve camisinin (namazgah) inşa halinde olduğundan bahseder. Bu namazgah'ın Bugünkü Balıkesir Lisesi bahçesinde olduğu ve yıkıldığı tespit edilmiştir. Karesi ilçesi zamanla Zağnos Paşa Camii'nin olduğu yere doğru inmiştir.
Osmanlı Devleti dönemi
1388'de Yıldırım Beyazıt tarafından yaptırıldığı anlaşılan Yıldırım Cami oldukça büyük bir avlu içerisinde medrese ve imaret ile birlikte külliye olarak ortaya çıkmıştır. Fatih Sultan Mehmet'in vezirlerinden Zağanos Paşa tarafından yaptırılan 1461'de Zağnos Paşa Camii ve Külliyesi'nin inşaatı tamamlanmıştır. Büyük bir alana yayılı külliyede günümüzde de faal olan hamam da hizmet vermekteydi.
Bu dönemlerde Karesi ilçesi, bugünkü Karaoğlan, Karesi, Aygören, Hisariçi ve Balıkesir Lisesi çevresi ile Kasaplar Mahallesine doğru olan kısımdan oluşmaktaydı. Çay Deresi'nin kuzey tarafları tamamen bağlık ve bostanlık olup, ara ara mezarlıklar da bulunmaktadır. Deve loncası olarak bilinen yerde ve Zahire Pazarı civarında kervanlar için konaklama yerleri vardı. İdari binalar (1900'lü yıllara değin), bugünkü Askeri Hastanenin olduğu yerlerdeydi.
1577 yılında meydana gelen deprem Karesi ilçesinde büyük tahribata yol açmıştır. 1829 yılında şehrin saat kulesi inşa edilmiştir. Bu yıllarda şehrin ünlü pazarı olan "Salı Pazarı" kurulmaya başlamıştır. 1862 yılında Müderris Alişuuri Bey'e ait vakıfca, Alişuuri mektebi yaptırılmıştır. 1864'te belediye kurulmuştur. 1896 yılında Balıkesir Sultan-ı İdadisi binası yapılarak lise düzeyinde eğitim vermeye başlamıştır.
Karesi ilçesi, 1898 Balıkesir depreminden sonra tekrar imar edilmiştir. 1898 depremiyle Balıkesir şehri ikinci kez kurulmuştur. Ancak yine de 1898 depremine rağmen; tarihi ve kültürel dokusunu büyük ölçüde muhafaza etmeyi başarmıştır. Depremde yıkılan saat kulesi, 1901'de yeniden farklı bir tarzda yapılmıştır. Yine depremde yıkılan Zağnos Paşa Camii'nin bir kısmı yeniden yapılmış, camilerin tümü elden geçirilmiştir. 1906 yılında Alişuuri Mektebi tekrar inşa edilmiştir. 1908'de şehrin simgelerinden olan Şadırvan inşa edilmiştir. 1909 yılında, Sultan Reşat döneminde banka müdürü Ahmet Faik Bey tarafından, Saat kulesinin arkasına yaptırılan Ziraat Bankası, sivil mimaride geç dönemde sık sık görülen iki katlı, kesme taştan planı ile inşa edilerek hizmete girmiştir. Bu dönemde de şehrin idari binaları, bugünkü Ali Hikmet Paşa Caddesi üzerindeydi. 1910 yılında, şehirde Karesi Muallim Mektebi açılmıştır.
1912 yılında Balıkesir Tren Garı, (Afyon Şehir Garı ile aynı mimaridedir), İngiliz firması "Smyrna Cassaba Railway" (SCR) isimli şirket tarafından yapılarak Bandırma-Soma arası tren yolu tamamlanmıştır.[10] Bu tarihten itibaren Balıkesir geçiş güzergâhı özelliği kazanmış ve şehir büyümüştür. Şehrin merkezi ile garı birbirine bağlayan ve şimdiki adı Milli Kuvvetler Caddesi olan işlek cadde ve şehir alanı (Cumhuriyet Meydanı) böylelikle ortaya çıkmıştır. Zira, Balıkesir'in günümüzdeki merkezi caddesidir. Oysa bu zamandan önce, Anafartalar Caddesi olarak adlandırılan cadde ticari merkezdi.
Osmanlı dönemi yapıları
Yıldırım Beyazıt Külliyesi
Balıkesir Saat Kulesi ve tarihi Ziraat Bankası
İzmir'in Reddi İlhak'ının Duyurulduğu Alacamescit
Balıkesir Sultan-ı İdadisi (Eski Balıkesir Lisesi)
Balıkesir Kuva-yi Milliye Müzesi (Eski Belediye Binası)
Cumhuriyet dönemi
1898 yılındaki büyük deprem nedeniyle Karesi, küçük çaplı bir Anadolu şehri konumuna bürünmüştür. Cumhuriyet döneminde, kentin hinterlandı olan Balıkesir Ovası ve yakın çevresindeki tarımsal üretimin zengin oluşu nedeniyle tarım şehri olarak planlanmıştır. Cumhuriyet döneminde şehirde bayındırlık faaliyetleri artmış ve bir ticaret merkezi niteliği kazanmıştır. Cumhuriyet sonrasında Balıkesirin büyümesi ve yeniden kent niteliğine ulaşmasındaki bir diğer etken, askeri kolordu merkezi olarak seçilmesidir. Bunun yanı sıra Marmara ve Ege bölgelerini bağlayan kara ve demir yolları üzerinde durak noktası olması, kentin gelişmesini destekleyen önemli etken olmuştur.
Erken Cumhuriyet Dönemi
Salih Tozan Kültür Merkezi, eski jeneratör fabrikası (1921)
Un Fabrikası (1925)
Gazi İlköğretim Okulu (2013'te imam hatip ortaokulu oldu) (1928)
Eski Vali Konağı
Balıkesir kentinin toplu bir yerleşme ağı vardır. Kent 1950'lere dek yağ lekesinin dağılmasını andıran bir biçimde ilk yerleşim çekirdeğine bağlı olarak büyümüştür. XIX. Yüzyıl sonuna dek, batı ve güneybatı yönleriyle büyüyen kent, bu alanda konutların eğim sınırına dayanmasıyla birlikte 1900'lerin başında kuzeye doğru yayılmaya başlamıştır.[11]
Cumhuriyet dönemine değin, kentin çarşısı Anafartalar Caddesi boyunca yer alıyordu. Cumhuriyet sonrasındaki gelişme bu çekirdekten bağımsız olmamış, kent merkezi Anafartalar Caddesini kesen yollar boyunca kuzeye doğru yayılmıştır. 1940'larda hükûmet konağının yeri değiştirilmiştir ve merkezin güneye Vasıf Çınar Caddesine doğru genişlemesine neden olmuştur. Balıkesir Parkı da bu dönemlerde dizayn edilmeye başlanmıştır.[11]
03 Ağustos 1950 akşam saatlerinde Balıkesir'de meydana gelen büyük yangın, Balıkesir kent merkezindeki tüm dükkânları içine almış ve Balıkesir'in çarşı kısmının yanmasına neden olmuştur. Yangın postaneye kadar ilerlemiştir. Çok geniş bir alana yayılan yangın saatlerce kontrol altına alınamamıştır. Yangında dört yüze yakın dükkân yanmış ve Balıkesir halkı aylarca ekonomik zorluk çekmiştir. Yangının çıkış sebebi enteresandır. Yangın bir tuhafiyeci dükkânındaki çıtpıtların farelerce kemirilmesiyle ortaya çıkan kıvılcımın elektrik kontağını etkilemesiyle meydana gelmiştir. Balıkesir İtfaiyesi'nin yetersizliği ve teknik açıdan geri oluşu, yangının zararını arttırmıştır. Bu yangın, toplum hafızasını etkilemiş ve büyük zarara neden olmuş ve kentsel kimliği derinden etkilemiştir. Bu dönemden sonra, Balıkesir Belediyesi, acı tecrübe nedeniyle itfaiye hizmetlerine diğer hizmetlerden daha çok önem vermiş ve çağdaş teknikleri her zaman takip etmiştir. Yangın sonunda Balıkesir'e Kızılay iaşe çadırları kurmuş ve uzun süre hizmet vermiştir.[12][13] Sonrasında Yeni Çarşı adıyla modern belediye çarşısı yapılmış ve merkez yeniden düzenlenmiştir.
Köylerden kente göç eden insanlar, daha çok Çay deresinin kuzeyindeki Oruçgazi ve Kayabey Mahallelerinin yukarılarını oluşturmuşlar ve böylelikle bir taraftan da kuzeye doğru şehir yayılmıştır. Kuzeydoğudaki Atatürk mahallelesi ile batıdaki 1974 yılında alınan kararla kurulan Adnan Menderes Mahallesi düzenli yapılaşmaların olduğu alanlardır.[11]
Coğrafya
Karesi, Balıkesir Ovası'nın kenarında kurulmuştur. İlçenin yüzölçümü 742,04 km²'dir. Fazla engebeli olmayan Karesi toprakları dalgalı düzlüklerden oluşmaktadır. İlçede 69 mahalle vardır.
Nüfus
| Yıl | Toplam |
|---|---|
| 2013[14] | 167.549 |
| 2014[15] | 170.776 |
| 2015[16] | 173.386 |
| 2016[16] | 176.377 |
| 2017[16] | 178.105 |
| 2018[16] | 181.013 |
| 2019[16] | 183.084 |
| 2020[16] | 184.197 |
Kaynakça
- ^ "Nüfus". Karesi Belediyesi. 26 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2022.
- ^ a b "Kanun No. 6360". 15 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2014.
- ^ Niyazi Akşit-Ferruh Sanır. A'dan Z'ye Genel Bilgi Ansiklopedisi, (1981) sf.202.
- ^ Tarihçe 28 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Balıkesir Belediyesi
- ^ Balıkesir Adının Menşei 8 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Balıkesir İli Kültür ve Turizm Müdürlüğü
- ^ Tarihçe 4 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe) . T.C. Balıkesir Valiliği [Yayından Kaldırılmış Sürüm]
- ^ a b Dr. Abdülmecit Mutaf. Salnâmelere Göre Karesi (1847-1922), (2003) Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı, sf.6.
- ^ a b Aydın Ayhan, Balıkesir ve Çevresinde Yörükler, Çepniler ve Muhacirler, 1999
- ^ a b Nahide Şimşir, Balıkesir Şehri ve Tarihi Araştırmaları, IQ Yayınları, 2013, s. 21
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2009.
- ^ a b c "Arşivlenmiş kopya". 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2009.
- ^ 04 Ağustos 1950 tarihli Milliyet Gazetesi, s.1-6
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2009.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Karesi Nüfusu - Balıkesir". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Balıkesir Karesi Nüfusu". nufusune.com.
Dış bağlantılar
- Karesi Belediyesi 2 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Resmî sitesi
- T.C. Karesi Kaymakamlığı 7 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
