İçeriğe atla

Karelya

Koordinatlar: 63°K 32°D / 63°K 32°D / 63; 32
Bu madde "Karelya" adlı bölge hakkındadır. Rusya Federasyonu'na bağlı "Karelya Cumhuriyeti" için buraya tıklayınız.
Karelya'nın Kısımları, geleneksel olarak kabul edilen ayrımla (İngilizce)

Karelya, Karelyalılar ile Finler'in yaşadığı Finlandiya, Rusya ve İsveç sınırlarında kalan bir bölgedir. Bugün bölge, Rusya'nın Karelya Cumhuriyeti ile Leningrad eyaleti ve Finlandiya'nın Kuzey Karelya ile Güney Karelya bölgelerine bölünmüştür.

Karelyaca, Fince ve Estonca dillerinde bölgenin adı "Karjala" (ok. Karyala) olarak geçer. Rusçada "Карелия" (ok. Kareliya), İsveççede ise "Karelen" olarak bilinir.

Tarihi

İsveç ile Novgorod Cumhuriyeti arasında 13. yüzyılda Karelya bölgesini ele geçirmek için çok şiddetli savaşlar yaşanmıştır. Bu savaşlar tarihte İsveç-Novgorod Savaşları diye geçer. 1323 yılında imzalanan Nöteborg Antlaşması (Fince: Pähkinäsaaren rauha), Karelya'yı ikiye ayırdı. Viborg (Fince: Viipuri) İsveç'in bir il merkezi oldu.

1721 yılında Rus Çarlığı ile İsveç arasında imzalanan Nistad Antlaşması (Fince: Uudenkaupungin rauha) ile Karelya'nın büyük kısmı Rusya'ya geçti. Finlandiya, Rusya tarafından Finlandiya Savaşı'ında işgal edilince, önceden ele geçirilmiş iller (Eski Finlandiya) Büyük Finlandiya Dükalığı ile birleştirildi. 1917 yılında Finlandiya bağımsız oldu ve 1920 yılında sınır Tartu Antlaşması ile tanındı.

1920'lerde Finler Bolşevikleri Doğu Karelya'dan atmak için uğraştı. Başarısız Aunus Seferi bu teşebbüslerden biridir. Bu sınırlı çabalar Tartu Antlaşması ile sona erdi. Rus Sivil Savaşı'ndan ve 1922'de SSCB'nin kurulmasından sonra 1923 yılında Rus Karelyası özerk bir SSCB cumhuriyeti haline getirildi.

1939'da Sovyetler Birliği Finlandiya'ya saldırarak Kış Savaşı'nı başlattı. Bu savaşın diğer adı Finlandiya Seferi'dir. 1940 Moskova Barış Antlaşması ile Fin Karelyası'nın büyük kısmı Sovyetler Birliği'ne geçti. Yaklaşık 400 bin kişi, neredeyse bölge nüfusunun tamamı, yerlerinden oldu ve Finlandiya içerisine dağıldı. 1941-1944 yıllarında çıkardığı Uzatma Savaşı ile Finlandiya, Doğu Karelya'yı işgal etti. Ancak Finlandiya, Kış Savaşı ve devamında gelen Rus ilerleyişi ile hissedilir derecede zayıflamıştı. Doğu Karelya alınamadı. Finlandiya bu savaşlarda ikinci büyük şehri, önemli sanayi merkezi, Vuoksi ırmağı kenarındaki Vipuri'yi, ayrıca Saymâ Kanalı'nı ve ülkenin Ladoga Gölü'ne olan kıyılarını kaybetti. Vîpuri bugün Rusya'nın Leningrad eyaletine bağlı Viborg şehridir.

Barış antlaşmasının neticelerinden birisi olarak, Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Karelo-Fin Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (1941-1956) birleştirildi ve Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti halini aldı. Karelya, Sovyet cumhuriyeti vasfından Rusya Sovyet Federal Cumhuriyeti'ne bağlı federe cumhuriyet vasfına geçirilen tek devlettir. Bu değişiklik 13 Kasım 1991'de yapıldı. Sovyetler dağılıyordu. Muhtemel ayrılık korkusundan dolayı Karelya için böyle bir değişiklik uygulandı. Nitekim bütün "Sovyet cumhuriyeti" vasfı taşıyan konfedere devletler bağımsız oldu. Özerk Sovyet cumhuriyeti niteliğindeki devletlerden farklı olarak, Sovyet cumhuriyeti niteliğindeki konfedere devletler istedikleri zaman bağımsız olma anayasal hakkına sahipti. Bunlar; Estonya, Letonya, Litvanya, Belarus, Ukrayna, Moldova, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve Tacikistan'dır. 1991'e değin Karelya Cumhuriyeti de bu listedeydi.

Sovyetler Birliği'nin çöküşü ekonomik çöküşü getirdi. Sovyetler'in çözülmesi bölgede ağır bir kentsel çöküntüyü ortaya çıkardı. SSCB döneminde kabaca[] yapılmış kalitesiz[] binaların yanı sıra Finlandiya'nın hakim olduğu dönemden kalma eski binalar bugün terkedilmiş durumdadır.

Siyasi durum

Karelya Cumhuriyeti ve Karelya'nın Finlandiya'da kalan iki parçası görülüyor (İngilizce)

Karelya, Rusya ile Finlandiya arasında bölünmüştür. Karelya Cumhuriyeti, 1991 yılında Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nden dönüştürülmüş bir Rus eyaletidir. Karelya Kıstağı, Leningrad eyaletine bağlıdır. Finlandiya Karelyası, Güney Karelya ve Kuzey Karelya bölgelerinin parçalarıdır. Finlandiya ve Karelya arasındaki ilişkilerin daha da gelişmesi için çaba sarf eden bazı küçük Fin topluluklar vardır. Kaybedilmiş Karelya topraklarının geri alınmasına dair bu ümitlerin siyasi ifadesi Karelya meselesi olarak dile getirilir. Finlandiya'nın bu kaybedilmiş toprakları geri alması taleplerinden beslenen siyasi hareketlere örnek olarak Karyalan Lîtto ve ProKarelya gösterilebilir. Doğu Karelya ile bağların güçlendirilmesine dair arzular, toprak talebini içermemektedir. Bununla beraber, Karelya'nın hakiki Fin halkının büyük kısmı ya Finlandiya'nın başka yerlerine göç etmiş ve orada kalmış ya Rusya'da Ruslaşmış ya da Sovyet döneminin nüfûs politikalarının neticesinde Rusya topraklarının değişik yerlerine göç ettirilmişlerdir.

Coğrafi durum

Karelya, Finlandiya Körfezi ile Beyazdeniz arasında uzanır. Avrupa'nın en büyük iki gölü olan Ladoga Gölü ve Onega Gölü bölgede yer alır. Karelya Kıstağı, Finlandiya Körfezi ile Ladoga Gölü arasındadır.

Karelya ile İngriya arasındaki sınır bölge, İngriyalıların yaşadığı yer olarak bilinir. Söz konusu arazi tarihî olarak Sestra Nehri'ni takip eden bölgedir. Bugün Sankt-Peterburg büyükşehir belediyesi içerisinde kalan arazi, 1812-1940 arasında Rus-Fin sınırını meydana getirmiştir. Ladoga Gölü'nün diğer tarafındaki Svir Irmağı, eskiden beri Karelya bölgesinin doğal sınırı olarak kabul edilmiştir. Saymâ Gölü bölgenin batı sınırını, Onega Gölü ile Beyazdeniz doğu sınırını, göçebe Sami halkı kuzey sınırını oluşturmaktadır. Bununla beraber, çok geniş orman (tayga)lardan ve tundralardan başka kuzey sınırını oluşturan kesin bir doğal hat yoktur.

Ladoga Gölü

Tarihî metinlerde Karelya, Doğu Karelya ve Batı Karelya olarak, yine daha muteber bir ifadeyle Finlandiya Karelyası ve Rus Karelyası diye adlandırılmaktadır. İkinci Dünya Savaşı öncesinde Finlandiya'ya ait olan güneydeki kısım, Ladoga Karelyası olarak anılmaktadır. Savaş öncesi eski sınır, Sınır Karelya olarak anılmaktadır. Doğu Karelya'nın kuzey kısmı Beyaz Karelya, güney kısmı Olonets Karelyası'dır. Tver eyaletinde yaşayan Karelyalıların yerleşim yerlerinin olduğu bölge de Tver Karelyası olarak adlandırılır.

Şehirler

1911 senesinde Kem kasabasının görünüşü.
Beyazdeniz'de bir liman kasabası, Kem.

Lisan

Karelyaca, Karelya Cumhuriyeti'nde ve ayrıca Tver Karelyası'ndaki köylerde yaşayanlar tarafından kullanılmaktadır. Vepsçe, Svir Nehri'nin her iki yakasında da konuşulur. Fince'nin güneydoğu ağızları grubuna bağlı ve Karelyaca'nın lehçeleri olarak kabul edilen bir grup ağız, Finlandiya'nın Güney Karelya bölgesinde konuşulur. Benzer ağızlar Estonya ile Ladoga Gölü arasında bir sınır teşkil eden İnkerya'da da konuşulmaktadır. 17. yüzyılda İsveç'in bölgeyi ele geçirmesinden sonra bu lisan bölgede işitilmeye başlamıştır. Bununla beraber, bölgede Karelyalılardan önce yerleşmiş olan İnkeryalıların da kendi dilleri vardır ve bu dil Karelya diline, ayrıca Fince'nin güneydoğu ağızlarına benzemektedir. Finlandiya'nın Kuzey Karelya bölgesindeki ağızlar, Güney ve Orta Finlandiya'daki Savonyaca ağızlarına benzemektedir. Finlandiya Karelyası'ndan tahliye edilen Karelyalılar, Finlandiya'nın her yerine dağılmış ve yerleşmişlerdir. Bugün Finlandiya'da yaşayan yaklaşık bir milyon insan, köklerini II. Dünya Savaşı'nın neticesinde Rusya'ya geçen Fin Karelyası'na dayandırmaktadır. Finlandiya'da yaklaşık 5 bin kişi Karelyaca konuşmaktadır.

Resimler

  • Sortavala yakınlarında Ruskeala Parkı
    Sortavala yakınlarında Ruskeala Parkı
  • Ruskeala Parkı
    Ruskeala Parkı
  • Ruskeala'da Mermer Gölü
    Ruskeala'da Mermer Gölü
  • Ruskeala Parkı'nda bir şelale
    Ruskeala Parkı'nda bir şelale

Kültür

  • Kalevala
  • Karelya Güveci
  • Karelyaca
  • Karelya Börekleri
  • Karelya Müziği

Karelya ile ilgili bazı terimler

  • Karelyacılık

Dış bağlantılar

Vikihaber'de bu konuyla ilgili haber var:

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Finlandiya</span> Kuzey Avrupa ya da diğer adıyla İskandinavya yarım adasında yer alan devlet, ülke

Finlandiya, resmî adıyla Finlandiya Cumhuriyeti, Kuzey Avrupa'daki bir İskandinav ülkesi. Doğuda Rusya, kuzeyde Norveç ve batıda İsveç'le komşudur. Batıda Botniya ve güneyde Finlandiya körfezlerine kıyısı vardır. Yüz ölçümü 338.455 km² ve nüfusu 5,5 milyondur. Helsinki ülkenin başkenti ve en büyük şehridir. Finlerin ana dili olan Fince, yeryüzündeki az sayıda Baltık-Fin dilinden biridir. Finlandiya'nın iklim özellikleri enleme göre değişkenlik gösterir: Güneyde nemli karasal iklim, kuzeyde kutup altı iklimi görülür. Ülke genel olarak tayga biyomuna dahildir. Ayrıca Finlandiya'da 180 binden fazla göl bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Neva Nehri</span> Rusyada nehir

Neva Nehri, Rusya'da 74 km uzunluğunda, Ladoga Gölü'nden başlayıp Karelya Kıstağı'nı takip edip ve Sankt-Peterburg'dan Finlandiya Körfezi'ne dökülen bir akarsudur. Nehrin döküldüğü yerde bulunan St. Petersburg'da sel tehlikesi yüzünden nehir etrafında su bariyerleri inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kış Savaşı</span> 1939-1940 yılları arasında Finlandiya ile Sovyetler Birliği arasında geçen savaş

Kış Savaşı ya da Fin-Sovyet Savaşı, II. Dünya Savaşı'nın başlarında Finlandiya ile Sovyetler Birliği arasında yaşanan savaştır. Savaş, II. Dünya Savaşı ve Sovyetlerin Polonya İstilasından iki ay sonra, 30 Kasım 1939'da Sovyetlerin saldırısıyla başladı ve 13 Mart 1940'ta Moskova Barış Antlaşması'yla sona erdi. Milletler Cemiyeti saldırıyı yasa dışı olarak kabul etti ve 14 Aralık 1939'da Sovyetler Birliği'ni cemiyetten attı.

<span class="mw-page-title-main">Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti</span> Sovyetler Birliğinin nüfus ve yüzölçümü bakımından en büyük ve kurucu cumhuriyeti

Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) (Rusça: Росси́йская Сове́тская Федерати́вная Социалисти́ческая Респу́блика; Rossiyskaya Sovetskaya Federativnaya Sotsialistiçeskaya Respublika), Sovyetler Birliği'nin nüfus ve yüzölçümü bakımından en büyük ve kurucu cumhuriyetidir.

<span class="mw-page-title-main">Ladoga Gölü</span>

Ladoga Gölü, Rusya'ya bağlı Karelya Cumhuriyeti ile Leningrad eyaleti sınırları içinde kalan bir tatlı su gölüdür. Ladoga Gölü Avrupa'nın en büyük, dünyanın ise 15. büyük gölüdür.

<span class="mw-page-title-main">Karelya Cumhuriyeti</span>

Karelya Rusya'nın Avrupa topraklarının kuzeybatısında yer alan bir özerk cumhuriyettir. Kuzeyde Kandalakşa Körfezi, doğuda Beyaz Deniz, güneyde Ladoga Gölü, batıda Finlandiya ile çevrelidir. Başkenti Petrozavodsk'dur. Yüzölçümü 180.520 km²'dir.

<span class="mw-page-title-main">Fin-Ugor kavimleri</span>

Fin-Ugor halkları, bugün Kuzeydoğu Avrupa'da yaşayan ve aynı dil ailesini oluşturan halklar topluluğu. Fin-Ugor halklarının konuştuğu diller ve lehçeler Samoyed dilleri dışındaki tüm Ural dilleri değişkelerini kapsayan Fin-Ugor dilleri grubuna girmektedir. Bu kavimlerin toplam nüfusu 30 milyon civarındadır. Fin-Ugor halklarının en bilinenleri Macarlar, Finler ve Estonlardır.

<span class="mw-page-title-main">Finlandiya tarihi</span>

Finlandiya tarihi günümüzde Finlandiya Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kalan bölgelerin tarih öncesi zamanlardan günümüze kadar süregelen tarihidir.

<span class="mw-page-title-main">Karelo-Fin Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Karelo-Fin Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, kısa süreli bir Sovyet cumhuriyetidir. 1940'ta Karelo-Fin SSC adını alarak Sovyetlerde bağlı kalmıştır. 1956'ya kadar Sovyetlerin yönetiminde kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Joensuu</span> Kuzey Karelia, Finlandiya da bulunan bir şehir

Joensuu, Finlandiya'nın Kuzey Karelya bölgesinin merkezi olan şehirdir. Şehir, bölgenin ortasında Saimaa Gölü'nün kıyısında yer almaktadır. Yüzölçümü 2,751.07 km² olan şehrin nüfusu 31 Ağustos 2017 tarihi itibari ile 75,652'dir.

<span class="mw-page-title-main">Leningrad Kuşatması</span> 8 Eylül 1941 - 27 Ocak 1944 arası Leningrad’ın Mihver Devletleri tarafından kuşatılması

Leningrad Kuşatması, II. Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesi'nde yer alan bir şehir muhasarasıdır. Leningrad kenti, Mihver Devletler'e bağlı kuvvetlerce 8 Eylül 1941 tarihinde son kara bağlantısı da kesilerek kuşatılmıştır. Her ne kadar Sovyet kuvvetleri kente 18 Ocak 1943 tarihinde dar bir kara koridoru açmayı başardıysa da Alman kuşatması, 27 Ocak 1944 tarihine kadar 872 gün sürmüştür. Leningrad kuşatması, modern tarihin en uzun süreli ve en yıkıcı kent kuşatmalarından biridir ve en ağır kayıplarla sonuçlanmış üçüncü kuşatmasıdır. II. Dünya Savaşı'nın diğer en kanlı kuşatmaları, Stalingrad Muharebesi ve Berlin Muharebesi'dir.

<span class="mw-page-title-main">Moskova Barış Antlaşması</span> Sovyetler Birliği ile Finlandiya arasında yapılan barış antlaşması

Moskova Barış Antlaşması, Kış Savaşı'nda Finlandiya'nın yenilgiyi kabul etmesi üzerine Sovyetler Birliği ile Finlandiya arasında 21 Mart 1940 tarihinde imzalanan barış antlaşmasıdır. Ancak 25 Haziran 1941 tarihinde Devam Savaşı'nın başlamasıyla antlaşma geçerliliğini yitirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey İngirya Cumhuriyeti</span>

Kuzey İngirya Cumhuriyeti veya Kirjasalo Cumhuriyeti İngirya Finleri'nin Karelya Kıstağı'ın Güney parçası olan bölgesinde kurtukları kısa süreli bir devlettir. Devlet Bolşevik Rusya topraklarında Ekim Devrimi sonrasında kurulmuştur. Amaçları Finlandiya ile birleşmekti. İngirya'yı 1919 ve 1920 yıllarında yönettiler.Tartu Barış Antlaşması ile Rusya'ya yeniden katıldı. İngirya Finlerinin otonomisi 1930'lu yıllara kadar sınırlı da olsa sürdü.

<span class="mw-page-title-main">II. Dünya Savaşı'nda Finlandiya</span>

II. Dünya Savaşı'nda Finlandiya, üç büyük savaşa girdi. Bunlardan ilk ikisi Sovyetler Birliği'ne karşı yapıldı. Son savaşını ise müttefik olduğu Almanya'ya karşı yaptı.

<span class="mw-page-title-main">Vıborg</span> Rusyada şehir

Vıborg, Rusya'nın Leningrad Oblastı'na bağlı Vıborg rayonunun merkezi olan şehirdir. Şehir Karelya Kıstağı'nda Vıborg Körfezi'nin yakınlarında Sankt-Peterburg'un 130 km kuzeybatısında ve Finlandiya sınırının 38 km güneyinde yer almaktadır. Şehrin nüfusu 2010 yılı itibarı ile 79,962'dir.

<span class="mw-page-title-main">Sortavala</span>

Sortavala, Rusya'nın Karelya Cumhuriyeti'na bağlı Sortavala rayonunun merkezi olan şehirdir. Şehir Ladoga Gölü'nün kuzey ucunda yer almaktadır. Şehrin nüfusu 2010 itibarı ile 19,235'tir.

<span class="mw-page-title-main">Karelya Sorunu</span>

Karelya sorunu ; Finlandiya'nın Kış Savaşı ve Devam Savaşı sonrasında, hükümranlık haklarından vazgeçerek, SSCB yönetimine terk ettiği topraklarda, yeniden hak iddia edip etmeme konusunda, Fin siyasetinde hala tartışılmakta olan meseledir. Her ne kadar Karelya sorunu olarak adlandırılmış olsa da Petsamon Bölgesi, Salla ve Kuusamo'nın Ruslara devredilen kısımları ile Finlandiya Körfezi'nde bulunan dört ada da bu sorun kapsamında değerlendirilmektedir. Bazen de Feragat edilen toprakların iadesi sorunu olarak tanımlanmaktadır. Bir devlet meselesi ya da politik bir sorun haline getirilmemiş olmakla birlikte, halen tartışılmaya ve Fin kamuoyu gündemini meşgul etmeye devam etmektedir.

Orman Gerillaları, 1920 yılında Tartu Antlaşması'nın imzalanması sonrası bu antlaşmaya karşı çıkan bazı Beyaz Ordu mensupları ile antlaşma sonrası Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'e bırakılan Repola ve Porosozero şehirlerindeki Fin halkının geliştirdiği antikomünist direniş hareketi. Çatışmalar Doğu Karelya ayaklanması ve 1921-22 Sovyet-Fin çatışması kapsamında gerçekleşmiştir. Yaklaşık 2.000 kişilik Metsäsissit kuvvetleri 1921'de Sovyet yöneticilerine karşı başlattıkları isyan sırasında Doğu Karelya'nın büyük bölümünü ele geçirmeyi başarmıştır. Ele geçirilen bölgeler yeni kurulan Finlandiya ile birleştirmeyi amaçlanmışsa da, yiyecek ve cephane sıkıntısı çekmeleri ve Sovyet güçlerine göre sayıca az olmaları nedeniyle Metsäsissit birlikleri yenilerek 1922'de Finlandiya'dan çekilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Karelya</span>

Doğu Karelya veya Rus Karelyası, Karelya'nın Rusya sınırları içerisinde kalan doğu kısmıdır. 1617 Stolbovo Antlaşması ile Rusya'ya katılmıştır. Bölge, Viena ve Olonets tarihî bölgelerinden oluşmakta olup günümüzde çoğunlukla Rusya'nın Karelya Cumhuriyeti sınırları içerisindedir.

<span class="mw-page-title-main">Finlandiya-Rusya sınırı</span>

Finlandiya ve Rusya arasındaki uluslararası sınır yaklaşık olarak kuzeyden güneye uzanır ve 1.340 kilometre (830 mi) uzunluğundadır. Çoğunlukla ıssız tayga ormanları ve seyrek nüfuslu kırsal alanları takiben, herhangi bir belirli doğal özelliği veya nehri takip etmeden Avrupa Birliği ve NATO'nun dış sınırıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.