İçeriğe atla

Karayca

Karayca
къарай тили
TelaffuzKaraj tili
Dönem2007[1]
Dil ailesi
Türk dilleri
Dil kodları
ISO 639-3kdr

Karayca, Türk dillerinin Kıpçak öbeğine ait bir lehçedir. Kırım Tatarcasına yakındır. Musevi inancına mensup bir Türk grubu tarafından konuşulması sebebiyle de ayrı öneme sahiptir. Konuşucusunun sayısı az olan Karayca, yok olma tehlikesi altında yer alan Türk yazı dillerinden biridir.

Yayılımı

20. yüzyılda hâlâ Litvanya'da Trakai ve Panevėžys bölgelerinde, Ukrayna'nın Luck ve Halicz bölgelerinde ve Kırım'da bu dili konuşanlar vardır. Türkiye ve İsrail'de hâlâ bu lehçeyi konuşanlara rastlamak mümkündür.

Konuşucu sayıları ve ağızları

Son Sovyetler Birliği döneminde yapılan nüfus sayımında sadece 2.602 kişi kalmış olduğu anlaşılan Karay halkından; ancak 503 kişi Karaycayı ana dil olarak kullandığını, 52 kişi ikinci dil olarak konuştuğunu belirtmiştir.

Günümüzde bu dilin; ancak iki ağzı kalmıştır: Trakay ve Galit.

Alfabeler

Yahudi dilleri

Orta Çağ'dan beri önemli bir edebiyat dili olan Karayca, İbrani alfabesi ile yazılmış birçok mektupta rastlanmaktadır. Örnek olarak 10. yüzyılda İspanya'daki bir hahamlık okulu öğrencisinin memleketi Varşova'ya yazdığı mektuplar saf Karaycanın en güzel örneklerindendir. Dilin konuşucuları, 8. yüzyılda Yahudilikten gelişmiş olan Karaylar cemaatine aittiler. Günümüzde Baltık Denizi'nin güneydoğusu, Doğu Avrupa, Türkiye ve İsrail'de hâlâ bu inanca ait olanlara rastlanabilmektedir.

20. yüzyılın ilk yarısında dinî içerikli olmayan Karayca yazılarda yazılmıştır: Örneğin Varşova'da yayınlanan karaim aivazy(?) adlı dergi. Ancak bugün bu lehçe artık yok olmak üzeredir. Litvanya'nın başkenti Vilnius, diğer şehirleri Trakai ve Panevėžys (Ponewiesch)'de hâlâ Karayca konuşabilen insanlar vardır. Litvanya'da bunların sayısı bugün toplam 267 kişidir. Ancak artık bulunabilen yazılı kaynaklar sadece dinsel içeriklidir.

"Karayca konuşmak" isimli Éva Á. Csató ve David Nathan tarafından yayınlanan son Multimedia CD-ROM versiyonu, Karay toplumu üyelerine ilgisi olan Türk dil bilimcileri ve dil bilimcilere bedava dağıtılmaktadır.[2]

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2013. 
  2. ^ Lars Johanson, Discoveries on the Turkic Linguistic Map, Svenska Forskningsinstitutet i Istanbul, Stockholm 2001
  • Tadeusz Kowalski, Karayim Lehçesi Sözlüğü, Engin Yayınevi
  • Tülay Çulha, Karaycanın Kısa Sözvarlığı, Kebikeç Yayınları
  • Mykolas Fırkovıcıus, Selomonun Masallary, Türk Dil Kurumu Yayınları
  • Karaim, A language of Lithuania 28 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  • Nathan, David 2000. The spoken Karaim CD: Sound, text, lexicon and ‘active morphology’ for language learning multimedia. In: Göksel & Kerslake (eds.) 2000: 405–413.

İncubatordaki Türk Dilleri

Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator'de Karayca Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çufutkale</span>

Çufutkale ya da Çıfıt Kale Ukrayna'nın Kırım Özerk Cumhuriyeti'nde Bahçesaray civarında 8. ila 19. yüzyıllar arasında yerleşime açık kalmış Orta Çağ kalesi ve mağara kenti.

<span class="mw-page-title-main">Karaylar</span> Musevi Tatar topluluğu

Karaylar veya Kırım Karayları, Orta ve Doğu Avrupa’da bulunan Musevi Kırım Türk topluluğu.

<span class="mw-page-title-main">Rusça</span> Doğu Slav dili

Rusça, Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri koluna bağlı bir dil. Rusça, Belarus ve Ukrayna dilleri ile yaşayan üç Doğu Slav dilinden biridir. Yaklaşık 260 milyon konuşanı olan Rusça dünyanın en çok konuşulan dillerinden biri olup Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova (Gagavuzya) ile kısmî olarak tanınan Abhazya, Güney Osetya, Transdinyester'de resmî dil statüsündedir. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biri ve Uluslararası Uzay İstasyonu'nun İngilizce ile birlikte kullanılan iki dilinden biridir. Orta Asya, Kafkasya, Ukrayna ve kısmen Baltık devletlerinde lingua franca olarak kullanılmaktadır.

Aramca veya Aramice, Sâmî (Semitik) dil ailesinin Kuzeybatı grubundan bir dil. Suriye ülkesinin eski adı olan Aram sözcüğüne izafeten adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Türk dilleri</span> Çinin batısından, Sibirya ve Doğu Avrupaya dek uzanan bir alana yayılmış dil ailesi

Türk dilleri veya Türkî diller, Doğu Avrupa'dan Sibirya ve Çin'in batısına dek uzanan bir alana yayılmış ve içerisinde 35 yaşayan dil barındıran dil ailesi. Toplamda yaklaşık 180 ile 200 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dillerinin en çok konuşulan lehçesi Türkçe olup tüm Türk dili konuşurlarının %40'ı bu dili konuşmaktadır. Bu dili Azerice, Özbekçe, Uygurca, Kazakça, Türkmence ve Tatarca takip etmektedir.

Şorca veya Şor Türkçesi, Şorlar tarafından konuşulan Türk dillerinin Sibirya grubuna bağlı Türk dillerinden biridir. Tuvacaya büyük benzerlik gösterir. Rusya'nın Kemerovo bölgesinde 2010 yılı itibarıyla 2.840 kişi tarafından konuşulmaktadır. Günümüzde Şorca Kemerovo Üniversitesi'nde öğretilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kıpçak grubu</span> Türk dillerinin bir kolu

Kıpçak dilleri, Ukrayna'dan Çin'e kadar uzanan Orta Asya ve Doğu Avrupa'nın çoğunda yaklaşık 28 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dil ailesinin bir alt koludur. Bu grupta en çok konuşulan dillerden bazıları Kazakça, Kırgızca ve Tatarcadır.

<span class="mw-page-title-main">Kaşkayca</span>

Kaşkayca, İran'da yaklaşık 1 milyon Kaşkay tarafından konuşulan Oğuz öbeğine ait bir Türk dilidir. Azericeye çok yakın olan bir dildir. Kaşkaycayı Azericeye dahil edip ağız sayanlar da olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kumukça</span> Türki dil

Kumukça veya Kumuk Türkçesi Türk dillerinin Kıpçak öbeğine ait bir Kumukların dildir. Ancak Batı Türk dillerinden de özellikler taşımaktadır ve çok kez Güney Türk dillerine de kategorize edilir.

<span class="mw-page-title-main">Salarca</span> Salar halkı tarafından konuşulan türk dili

Salarca, çoğunlukla Çin'in Çinghay ve Kansu eyaletlerinde yaşayan Salar halkı tarafından konuşulan bir Türk dilidir. Türk dillerinin Oğuz kolunun doğu parçasıdır, diğer Oğuz dilleri çoğunlukla Batı ve Orta Asya'da konuşulmaktadır. Salarlar yaklaşık 105.000 kişidir, yaklaşık 70.000'i (2002) Salar dilini ana dil olarak konuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çulımca</span>

Çulımca Rusya'da Sibirya'nın ortasında genellikle Krasnoyarsk krayı, Novosibirsk oblastı ve Tomsk oblastında konuşulan bir Türk lehçesidir. Bu lehçenin tüm konuşurları Rusçayı da bilir. Sovyetler Birliği zamanında Rusça konuşmaları için yapılan baskılar sonucunda çoğu Çulım Türkü, Çulımcayı öğrenememiş, unutmuş ve böylece Çulım Türkçesinin konuşanları azalmıştır. Çulımlar Sibirya'da Kızılyar bölgesi ve Tom bölgesinde yaşarlar. Kendi aralarında kendi dillerini ifade etmek için Ös sözünü de kullanırlar.

Karaim ya da Karayit bir Yahudi mezhebidir. Karaim terimi İbranice Ba'alei ha-Mikra eşanlamı ile bilinir. Karaimler, Yahudilerin ana din kitabı olan Tora Yazıtları'ndan başka bir kaynak tanımaz, sözel kuralları kendi inancı için bağlayıcı bulmazlar. Yahudiliğin diğer kutsal kitabı olan, ancak sözel gelenek ve kuralların bir derlemesini oluşturan Talmud, Karaimlerce tanınmamaktadır. Tek kaynakları Tevrat olduğundan bazı dinî bayramları farklı biçimde kutlarlar. Bir takım dinî gelenek ve göreneklere özellikle uymadıklarını belirtmelerinden dolayı diğer Yahudilerce ayrıksı bir mezhep olarak görülür.

<span class="mw-page-title-main">Trakai</span>

Trakai (

<span class="mw-page-title-main">Buhori dili</span>

Buhori, Buhara Yahudileri'nin geleneksel dilidir. İrani diller'in alt kollarından biri olan Buhori'ye, başta İbranice olmak üzere Tacikçe, Özbekçe, Arapça, Farsça ve Rusçadan kelimeler girmiştir. Cidi diliyle benzerlik gösteren Buhori'nin Tacikçe konuşanlar tarafından anlaşılması kolaydır. Bu dilin İsrail'de 50.000 ve Özbekistan'da 10.000 konuşanı vardır. Dünyadaki toplam nüfusu ise 110.000 civarındadır. Birçok Yahudi dili gibi bu dil de İbrani Alfabesiyle yazılır.

<span class="mw-page-title-main">Silezyaca Vikipedi</span> Vikipedinin Silezyaca sürümü

Silezyaca Vikipedi Vikipedi'nin Silezyaca dil sürümüdür. 26 Mayıs 2008 yılında yayınlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ermeni Kıpçakçası</span> İnsan dili

Ermeni Kıpçakçası ya da Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi, Eski Kıpçakçaya giren ölü bir Türk dilidir. Hristiyanlığın Gregoryen mezhebine mensup Ermenilerin ve Gregoryen Kıpçakların Orta Türkçe dönemine ait 16-17. yüzyıllarda batı Ukrayna'da Ermeni alfabesini kullanarak Kıpçak Türk dilinde meydana getirdikleri vakayinameler (kronikler), dini ve hukuki belgelerle bilinir.

Türk dili tarihi, çivi yazılı Sümerce tabletlerdeki alıntı kelimeler şeklinde bilinen ilk örneklerine rastlanan, coğrafya olarak Moğolistan ve Çin içlerinden Avrupa’nın ortalarına, Sibirya’dan Hindistan ve Kuzey Afrika sahasına kadar yayılmış olan Türk dilinin tarihidir. Günümüzde Asya ve Avrupa kıtalarında konuşulan ve yazılan Türk yazı dilleri ve bunların ağızlarının tarihî süreçlerini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Alytus (il)</span>

Alytus ili,, Litvanya'nın 10 ilinden biridir. İlin başkenti Alytus şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Aukštaitija</span> Litvanyanın beş etnografik bölgesinden biri

Aukštaitija Litvanya'nın beş etnografik bölgesinden birinin adıdır. Adı, özellikle doğu kısımları olmak üzere bölgenin nispeten yüksek rakımından geliyor.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul Karayları</span>

İstanbul Karayları veya Konstantinopolis Karayları veya Greko-Karaylar, Doğu Roma İmparatorluğu'nun başkentinde ikamet etmelerinden kaynaklanan belirli bir tarihsel gelişime ve farklı bir kültürel, dilsel ve edebi mirasa sahip bir Karaim topluluğudur. Cemaat ile Romaniyot Yahudileri arasında çok fazla benzerlik vardır.