İçeriğe atla

Karapetê Xaço

Karapetê Xaço
Doğum3 Eylül 1900
Binatlı, Osmanlı imparatorluğu
Ölüm15 Ocak 2005
Yerevan, Ermenistan
MeslekMüzisyen
DilErmenice ve Kurmançça
VatandaşlıkOsmanlı Ermenisi, Ermenistanlı
Türdengbej
Önemli eser
  • "Ay lo mîro",
  • "Adullê",
  • "Çume Cizîre",
  • "Xim ximê"
  • "Lê dayikê"
PartnerYeva Azizyan
Çocuklar5

Karapetê Xaço ya da Karabêtê Xaço ya da Gerabêtê Xaço (ErmeniceԿարապետ Խաչո) (3 Eylül, 1900[1] ya da 1903 ya da 1908[2] - 15 Ocak, 2005), Osmanlı - Ermeni müzisyen

Hayatı

Çocukluğundan itibaren Kurmanci dilinde Kürt halk şarkıları söylemeye başladı ve bu geleneğin sonraki kuşaklara aktarılmasında büyük rol oynadı.

Xaço Batman'ın Bileyder köyünde (günümüzde Binatlı) doğdu. 1915'te Ermeni Kırımı sırasında köyünün imha edilmesine tanık oldu. Kardeşleri Abraham, Manuşak ve Xezal ile birlikte Kürt bir asker sayesinde hayatta kaldılar.[3]

Fransız Yabancı Lejyonu'nda 15 yıl paralı asker olarak görev yaptı.[4] 1936 yılında Suriye'de lejyonda çalışırken, Kamışlı şehrinden Aizizyan ailesinin kızı Yeva ile evlendi.[5] Bu evlilikten dört kızı ve bir oğlu oldu. 1946'da ailesiyle birlikte Ermenistan'a göçetti ve Erivan'a yerleşti.[1]

Xaço, Erivan radyosu'nun Kürtçe servisinde çalışarak Dengbej müziğinin en önemli yorumcularından biri oldu. "Ay lo mîro", "Adullê", "Çume Cizîre", "Xim ximê" ve "Lê dayikê" gibi geleneksel şarkıları yorumladı.[4] 15 Ocak 2005'te öldü.[4]

Kaynakça

  1. ^ a b Salihe Kevirbiri, Bir Çığlığın Yüzyılı: Karapetê Xaço, Si Yayınları, İstanbul, 2002, ISBN 975-6560-13-4, p. 66. (Türkçe)
  2. ^ Abidin Parıltı, Dengbêjler: Sözün Yazgısı, İthaki Yayınları, İstanbul, 2006, ISBN 975-273-279-8, p. 128. 27 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe)
  3. ^ Christopher de Bellaigue, Rebel Land: Among Turkey's Forgotten Peoples, Bloomsbury Publishing, 2010, ISBN 978-0-7475-9676-9, p. 171. 12 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ a b c Salihê Kevirbirî, The Armenian Origin Master Dengbêj 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in pen-kurd.org
  5. ^ Kevirbiri, Bir Çığlığın Yüzyılı: Karapetê Xaço, p. 61. 12 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe)

Belgesel

  • Mehmet Aktaş, Dengekî Zemanê Bere: Karapêtê Xaço: Voice from the Past (Belgium: Medya TV, 2000).

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Karapapaklar</span> Azerbaycan Türklerini oluşturan etnik boylardan birisi

Karapapaklar veya Terekemeler, Kuzey Kafkasya'da Derbent, Gürcistan'da Kvemo Kartli, Azerbaycan'da Kazah, İran'da Sulduz ve Türkiye'de de genel olarak Kuzeydoğu Anadolu'da yaşayan Azerbaycan Türklerini oluşturan etnik boylardan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Gomidas Vartabed</span> Ermeni besteci (1869-1935)

Gomidas veya gerçek adıyla Soğomon Kevork Soğomonyan, Ermeni ulusal müzik okulunun kurucusu sayılan Ermeni papaz, müzikolog, besteci, aranjör ve koro şefi. Gomidas, etnomüzikolojinin öncülerinden biri olarak tanınmaktadır.

Parseğ Tuğlacıyan ya da bilinen adıyla Pars Tuğlacı, Türkiye Ermenisi yazar, dil ve tarih araştırmacısı.

<span class="mw-page-title-main">Koçgiri İsyanı</span> Türk Kurtuluş Savaşı sırasında çıkmış bir isyan

Koçgiri İsyanı, Şubat 1921'de Sivas'ın doğusunda bulunan ve ezici çoğunluğun militan olduğu Koçgiri bölgesinde başlayan bir Kürt ayaklanmasıydı. İsyan Alevi-Kürt topluluğu olan ve Sivas'ın doğusunda ikamet eden Koçgiri aşireti tarafından çıkarıldı. Aşiret liderlerinin Kürdistan Teali Cemiyeti ile yakın ilişkileri vardı. İsyan, Haziran 1921'de bastırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Gökköy, Altıeylül</span>

Gökköy, Balıkesir ilinin Altıeylül ilçesine bağlı bir mahalledir. Balıkesir'den Gökköy'e Savaştepe Yolu üzerinden 12 kilometredir.

<span class="mw-page-title-main">Ağrı ayaklanmaları</span> 1926-1930 yılları arasında Ağrı Dağı ve civarı ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada meydana gelen Kürt ayaklanmaları

Ağrı ayaklanmaları veya Ararat İsyanı 1926-1930 yılları arasında Ağrı Dağı ve civarı ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada meydana gelen Kürt ayaklanmalarıdır. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı'nın etkilerinin olduğu bir zamanla birleşen bu dönemde, Türkiye'nin isyanı bastırmak için yaptığı harcamalar ekonomik krize neden oldu.

<span class="mw-page-title-main">Nuri Dersimi</span> Kürt milliyetçi ideolog ve veteriner hekim

Mehmet Nuri Dersimi, Koçgiri İsyanı ve Dersim İsyanına adı karışmış Alevi-Kürt ideolog ve veteriner hekim.

<span class="mw-page-title-main">Ağrı Cumhuriyeti</span> Türkiye topraklarında kurulan kısa ömürlü De facto devlet

Ağrı Cumhuriyeti, Ağrı Kürt Cumhuriyeti veya Ağrı Millî Hareketi, Ağrı isyanları sırasında Türkiye'nin kuzeydoğu bölgesinde Hoybun Merkez Komitesi tarafından ilan edilen; fakat hiçbir devlet tarafından tanınmayan Kürt yönetimi.

<span class="mw-page-title-main">Zilan Katliamı</span> Kürt sivillere karşı yapılmış katliam

Zilan Katliamı, diğer adlarıyla Zilan Deresi Katliamı veya Zilan Deresi Kırımı, 1930 yılının Temmuz ayında Ağrı Dağı İsyanları sırasında Ferîk Salih Omurtak komutasındaki 9. Kolordu tarafından Üçüncü Ağrı Harekâtı başlatılmadan önce, Van ilinin Erciş ilçesinde yer alan Zilan Deresi'ne sığınan Kürt sivillere yönelik gerçekleştirilen katliamdır. 16 Temmuz 1930 tarihli Cumhuriyet gazetesine göre 15.000 kişi, bizzat Ağrı İsyanları'nda da yer alan Kürt yazar Hesen Hîşyar Serdî'ye göre Ademan, Sipkan, Zilan ve Hesenan aşiretlerden oluşan 18 köyden 47.000 köylü, Ermeni araştırmacı Garo Sasuni'e göre ise 5.000 kadın, çocuk ve yaşlı öldürülmüştür. Almanya merkezli Berliner Tageblatt gazetesi, 3 Ekim 1930 tarihli sayısında olayları "Türkler, Zilan bölgesinde 220 köyü imha etti ve 4.500 kadın ve yaşlıyı katletti." şeklinde aktarmıştır. Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi ise şöyle aktarmıştır: "Zilan Bölgesi vadilerinden birinde 1.550 kişi kesildi, Erciş bölgesinde 200 köy yakıldı, Patnos sahasında yakılıp yıkılmayan tek köy kalmadı. Türk askerleri, Kürtlerin hayvanlarını da alıp aşırdılar."

Kilam Kurmanci ve Zazaca'da dengbej şiirine denilir.

Reso, Ferzê'nin şagirtı (öğrencisi), Evdalê Zeynikê geleneğinden bir dengbej.

Mehmet Bayrak, Kürt yazar, Türkolog ve Kürdologdur. Özellikle Kürtler ile Alevi, Kızılbaş, Ahl-e Haqq, Yâresân ve Êzîdî inançlarıyla ilgili eserleriyle tanınır.

<span class="mw-page-title-main">Kürt müziği</span> Kürtlerin müziği

Kürt Müziği, Kürt dillerinde yapılan müzikleri ifade eder. Kürt müziğinin ilk çalışması, ünlü Ermeni rahip ve besteci Gomidas Vartabed tarafından 1903'te topladığı on iki Kürt melodisinden oluşan "Chansons kurdes transcrites par le pere Komitas" adlı eseridir. Etnik Ermeni Karapetê Xaço, 20. yüzyıl boyunca birçok geleneksel Kürtçe melodiyi kaydederek ve icra ederek korudu. 1909'da Bilgin İsya Joseph, Yezidilerin müzik pratiğini, müzisyen benzeri kawâl figürleri ve azınlık tarafından kullanılan enstrümanlar da dahil olmak üzere belgelediği "Yezidi çalışmaları" adlı eserini yayınladı.

Egîdê Cimo Mîrê Bilurê olarak da tanınan kaval sanatçısı. 1918 yılında Van'dan Ermenistan'a göç eden bir ailenin çocuğu olan Cimo, 8 yaşındayken ilk kavalını yaparak müziğe başladı. Daha sonra mey, zurna ve diğer enstrümanları da kullandı. 1955'te Erivan Radyosunun Kürtçe bölümünde müzisyen olarak çalışmaya başladı ve 1990'lara kadar arasında Şeroyê Biro, Karapetê Xaço, Efroye Esed, Aslıka Kadır, Aram Tigran gibi dengbêjlerin de olduğu pek çok müzisyene eşlik etti. Radyo çalışmalarının yanı sıra bir gece okulu olan Romanos Melikyan Müzik Enstitüsü'nde (Kulize) okudu ve 1967'de müzik yüksekokul diploması aldı. Egîdê Cimo, uzun yıllar yaşadığı Erivan'da öldü.

Ayşe Şan, Kürt dengbêj. Eyşana Kurd, Eyşe Xan, Eyşana Elî isimleriyle de tanınır. Bir dengbej'in kızı olarak Diyarbakır'da doğdu, daha sonra sırasıyla Gaziantep, İstanbul, Almanya, Bağdat ve İzmir'de yaşadı. Türkçe ve Kürtçe şarkılar söyleyerek radyolarda çalıştı, konserler verdi ve kasetler doldurdu. Annesi dışında ailesinin tamamının müzikle ilgilenmesine karşı çıkması nedeniyle doğduğu şehre vasiyetine rağmen öldükten sonra da dönemedi. Almanya'da bir çocuğunu kaybetti, daha sonra üç çocuğu daha oldu.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de ırkçılık</span>

Türkiye'de ırkçılık ve etnik ayrımcılık, ülkenin toplumunda tarih boyunca yaygın bir şekilde görülen ve Müslüman olmayan ya da Sünni olmayan azınlıklara karşı kurumsal bir hâle gelen olgu. Genellikle Türkler tarafından etnik kimliği Türk olmayan kişilere yönelik gerçekleşen olumsuz davranış ve eylemler şeklindedir. Ermeniler, Kürtler, Araplar, Rumlar, Süryaniler ve Zazalar gibi azınlıklar Türk olmadıkları için ayrımcılığa maruz kalırken Aleviler ve Şiiler ise Sünni olmadıkları için ayrımcılığa maruz kalmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sûsika Simo</span>

Sûsika Simo, Sovyet Kürdü dengbêj. Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde Kürtçe şarkılar besteleyen Simo sahneye çıkan ilk kadın dengbêj olarak kabul edilir.

Ermenistan Devlet Radyosu, Ermenistan'ın başkenti Erivan'da 1955'ten beri yayın yapan radyo kanalı.

<span class="mw-page-title-main">Ermeni-Kürt ilişkileri</span> Irklararası tarihsel ilişki

Ermeni-Kürt ilişkileri, Kürtler ve Ermeniler arasındaki tarihsel ilişkileri kapsamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Van İsyanı (1896)</span> Ermenilerin, 1896 yılı içerisinde Osmanlı İmparatorluğu egemenliğine karşı Van bölgesinde başlattığı ayaklanma olayı

Van İsyanı, 1895 senesinin sonlarına doğru Ermeni komiteciler'in Kafkasya ile İran'dan Doğu Anadolu bölgesine yüklü miktarlarda silah ve cephanelik taşıyarak Van bölgesinde çıkardıkları isyanı ifade eder.