Karaman Kalesi
 Kalenin batı cephesinden bir görünüm (Eylül 2008) | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Kale |
| Konum | Karaman, Türkiye |
| Koordinatlar | 37°10′55″K 33°12′22″D / 37.18194°K 33.20611°D |
| Yenileme | 13-15. yüzyıl · 1961 · 1975 · 2013-2018 |
| Sahip | Karaman Belediyesi[1] |
| Teknik ayrıntılar | |
| Malzeme | Taş |
Karaman Kalesi, Karaman'da yer alan bir kaledir. Dış ve orta surları yıkılmış olan kalenin günümüzde yalnızca iç kale kısmı ayaktadır.
Tarihi
Kesin yapım tarihi ve yaptıranı bilinmeyen kale, birbirini dairesel bir şekilde çevreleyen dış, orta ve iç surdan oluşuyordu. Günümüzde iç kalenin tamamı, orta surun ise bir kısmı harap hâlde varlığını sürdürürken dış surun bazı bölgelerde kalıntı ve parçalarına rastlanmıştır.[2] İç surların bilinen ilk yapım tarihi 1156-1192 yılları arasında hüküm süren Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan, dış surların ise 1192-1196 yılları arasında hüküm süren Sultan I. Gıyâseddin Keyhüsrev dönemindedir.[3]
Karamanoğlu döneminde iç kale, beylerin yaşadığı yer hâline geldi. Şehir, Osmanlı hakimiyetine girdiğinde harap durumdaki kale, şehirdeki bazı binaların yıkılması sonrasında ortaya çıkan malzemelerle yeniden inşa edildi.[4][5][6] Osmanlı döneminde iç kale, valiler tarafından kullanıldı.[5] Şehrin üç sur kademesinden oluştuğunu yazan Evliya Çelebi, orta surların içinde bir cami ile kırk altı evin bulunduğunu; orta surların kırk kulesi ile iki kapısının, dış sırların ise yüz kırk kulesi ile dokuz kapısının olduğunu belirtir. İlerlen dönemde dış surlardaki kapı sayısı on dokuza yükselmişti.[7] İç kalenin daha önceleri mevcut olan hendeği ise ilerleyen zamanda dolmuştu.[8]
Kale, 1961 ve 1975 yıllarında birer restorasyondan geçti.[9] Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun 13 Kasım 1981 tarih ve A-2829 sayılı kararıyla "Tarihî Kentsel Sit Alanı" olarak tescillendi ve aynı tarih A-3163 sayılı kararla koruma altına alındı.[1] 1988-1991 yılları arasında Karaman Belediyesinin yaptığı çalışmalar sonrasında iç kale çevresindeki konutlaşma ortadan kaldırıldı ve bu alan bir yeşil alana dönüştürüldü. İç kaleye ise sahne ve seyirci koltukları inşa edilerek bu alan bir tiyatro ve etkinlik merkezi olarak kullanılmaya başlandı.[10] Konya Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğünün 23 Eylül 1992 tarih ve 815 sayılı teklifiyle Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun verdiği iç kalenin restorasyonu kararı gerçekleştirilmedi. 1993'te Kültür Bakanlığı tarafından kaleye gece ışıklandırması eklendi.[11] 5 Nisan 1995'te tescillenen kale höyüğü, Konya Kültür Varlıkları ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 2227 sayılı kararıyla 1. derece kentsel arkeolojik sit alanına dönüştürüldü.[1]
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünün 5 Temmuz 2012 tarih ve 149521 sayılı kararıyla kalenin restorasyonunun gerçekleştirilebilmesi için iç kaledeki tiyatronun kaldırılmasına karar verildi. Bu kapsamda, Karaman Belediyesi tarafından 5 Ocak 2013'te başlayan hafriyat çalışmaları, duvar kalıntılarına rastlanılması üzerine durduruldu. 8 Temmuz 2013'te başlanan ve 31 Aralık 2013'e kadar süren arkeolojik kazı çalışmalarında, 14. yüzyıla kadar etkin bir şekilde kullanılan ve Karamanoğulları'na ait idari bir yapı olduğu düşünülen yapı kompleksi tespit edildi. Kompleksin kabul ve taht salonu, hazire odası, mescidi, harem odası, konuk odaları, hamamı, mutfağı, çamaşırhanesi ve tuvalet bölümleri açığa çıkarıldı.[9][12] Sonrasında başlanan restorasyon çalışmaları ise 2018'de tamamlandı. Bu kapsamda sonradan eklenen tiyatronun seyirci bölümleri söküldü, arkeolojik kazılar yapıldı ve kaleye bir müze işlevi verildi.[13]
Mimarisi
Karaman'ın Hisar Mahallesi'nde,[14] bir höyük üzerinde konumlanan kalenin; farklı boyut ve şekillerde dokuz burcu vardır. Dörtgen planlı kalenin kuzeybatı ve güneydoğu köşelerinde prizmatik, kuzeydoğu ve güneybatı köşelerinde ise silindirik birer burç bulunur. Burçların zemine doğru genişleyen ve daha koyu renkli taşlara sahip alt kısmı, üst kısmından önce inşa edilmiştir. Kuzey cephesinin ortasında dikdörtgen planlı bir burç, bununla kuzeydoğu köşesinin arasında da görece daha küçük boyutlu ve dikdörtgen planlı bir burç vardır. Doğu cephesindeki burcun kaidesi dörtgen, üstü ise kaideye üçgen pahlarla bağlanan yarım sekizgen; batı cephesindeki burç ise dörtgen planlıdır. Daha önceleri iki katlı olan güney cephesindeki dikdörtgen burcun batı cephesinde kalenin giriş kapısı yer alır.[8]
Basık kemerli giriş kapısının üstündeki sivri kemerli sağır bir alınlıkta, dikdörtgen şeklindeki mermer kitâbede yazı yoktur. Kapıyı çevreleyen pahlı bir profilli çerçevenin yukarısında sivri kemerli ve rumi motifli oymalarla süslenmiş bir alınlık, bu alınlığın her iki yanında ise birer rozet kabartması konumlanır. Yılmaz Önge, Alâeddin Bey Kümbeti'nde de bir benzerinin yer aldığı bu alınlığın, Gedik Ahmed Paşa tarafından yıktırılan Alâeddin Bey Camii pencerelerinin birinin üstünde bulunduğunu tahmin eder. Kapının bulunduğu cephede ve kalenin diğer kısımlarındaki duvar örgülerinde, İslami ve İslami olmayan desenlerin olduğu yapı elemanları kullanılmıştır.[8]
Kaleye girişin ardından sol tarafta ikinci bir cümle kapısı vardır. Yılmaz Önge, kapının "muhtemelen" Karamanoğulları döneminden, 15. yüzyıldan kalma olduğunu belirtir. Kapının zeminden itibaren iki-üç sıra bulunan taşlarındaki süslemeler, üzerinde yarım yıldız motiflerinin sıralandığını, içbükey bir profille çevrelendiğini ve her iki yanında birer silindirik pilasterlerin yer aldığını gösterir. Bu burcun alt katında, doğuya ve güneye açılan mazgallar konumlanır.[8]
İkinci kapının açıldığı iç avluda, burçların alt katlarına geçişi sağlayan kapılar vardır. Burçları katlara ayrılan ahşap döşemeler günümüzde varlığını sürdürmez. Katlar arasındaki bağlantı ise taş merdivenlerle sağlanır.[8]
Varlığını sürdüren orta surlarının bir bölümü (Aralık 2010)
İç kalenin içinden bir görünüm (Eylül 2008)
İç kalenin içinden bir görünüm (Mart 2019)
Kaleden bir gece görünümü (Mayıs 2012)
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c Korumaz & Kayhan 2019, s. 382.
- ^ Korumaz & Kayhan 2019, s. 374.
- ^ Korumaz & Kayhan 2019, ss. 374-375.
- ^ Boran, Ali (2002). "Türk sanatında kale mimarisi". Türkler Ansiklopedisi. 1. s. 885.
- ^ a b Korumaz & Kayhan 2019, ss. 373, 375.
- ^ Önge, Yılmaz (1974). "Karamanoğlu Alaaddin Bey Kümbetinin restorasyonu". Rölöve ve Restorasyon Dergisi. 1 (1). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları. ss. 21-24.
- ^ Korumaz & Kayhan 2019, s. 376.
- ^ a b c d e Önge, Yılmaz (Haziran 1969). "Karaman Kalesi". Önasya. 4 (4). ss. 8-9.
- ^ a b "Karaman Kalesi kazıları tamamlandı". Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. 2014. 21 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2023.
- ^ Korumaz & Kayhan 2019, s. 377.
- ^ Korumaz & Kayhan 2019, s. 383.
- ^ "Karaman Kalesi'nde kazı tamamlandı". Karamandan. 8 Şubat 2014. 22 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023.
- ^ Korumaz & Kayhan 2019, ss. 383-384.
- ^ Korumaz & Kayhan 2019, s. 372.
- Genel
- Korumaz, Mustafa; Kayhan, Ş. Sena (2019). "Karaman Tarihî Kalesi'nin yeniden kullanım olanaklarının değerlendirilmesi". Onar Güneş, Özlem; Çolaklar, Huriye (Ed.). Dil-Edebiyat ve Tarih Araştırmaları II. İstanbul: Hiperyayın. ss. 371-402. ISBN 978-605-281-475-8.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
