Karakum Kanalı

Karakum kanalı türkmenistan'da bulunan yaklaşık 1400 km uzunluğundaki bir su yoludur. Yapımına 1954 yılında başlanan kanal sulama ve balıkçılık gibi ekonomik faaliyetler için önemli bir kaynak teşkil etmektedir.^[1]

Türkmenistan oldukça zorlu bir coğrafyaya sahiptir, zira topraklarının büyük kısmı çöllerle kaplıdır. Türkmenistan'ın özellikle İran ile sınır olduğu noktalar antik çağ içinde Part İmparatorluğu sınırları içindeydi. Bu noktalarda o dönemde tarımsal üretim için sulama yapıları inşa edildiğini Herodot, Polybius ve Plinius'un çalışmalarından öğrenmekteyiz. Bu sulama faaliyetleri tarih boyunca devam etmiştir. 18. asrın başında, Türkistan'ın kolonizasyonu sırasında bu yapılar zarar görünce, Mangışlak Türkmen gruplarının başı Hoca Nepe, Petersburg'a giderek I. Petro ile görüşmek istedi. gerçekleştirilen görüşmede, Ceyhun nehrinin eski zamanlarda hazar denizine aktığını, bu çorak düzlüklerin bir zamanlar yeşil vahalar olduğunu belirterek bu sebeple Ceyhun'un tekrar Türkmenler için su kaynağı yapılıp yapılamayacağını sordu. büyük Petro Hindistan yönü üzerine bir su yolu kurma düşüncesinde olduğundan bu projeye önem veri ve 1714-1717 yılları arasında bölgeye önemli keşif seferleri düzenledi. Bu girişimler başarısızlıkla sonuçlanmıştır. 19. asrın sonunda bölgede toprak rejimi kabilesel sahiplik altındayken 66 hektarlık alan sulu tarıma açıktı ve bu alanların sulanmasından sorumlu olanlar kullanıcılardı. 1880'lerden sonra bölgede kurulan Rus idari yapısı ekonomik fırsatlar için Rus toplumunun farklı katmanlarını cezbetmeye başlamıştır. 1887'de Merv'in de idari bir düzenlemeyle doğrudan çar ailesinin mülkü sayılması sonrası bölge üzerindeki tarımsal üretim planları derinleşti ve Amu Derya sularının batı bölgelere Karakum çölü boyunca transferi fikirleri ortaya çıkmaya başladı. Rus sanayisinin tekstil üzerine gelişmesiyle beraber de pamuk tarımı bölgede hakim kılınan ekonomik etkinlik olacaktı. 1906 yılına gelindiğinde Rus mühendis-ekonomist G. Sazonov, Ceyhun'un suyunun çölü boydan boya aşarak Mürghan ve Tedzhen nehirlerini beslemesi adına kanal fikrini ortaya atan ilk kişi oldu. Sovyetler döneminde de bu kanal projesi canlı bir gündem maddesi oldu. Şubat 1925'te Türkistan Sovyetleri Kongresinin ilki yapıldı ve sulama problemleri ve toprak reformu konuları ele alındı. Sovyet mühendislerin vardığı karara göre Ceyhun'un sularını Hazar'a taşıyan antik su yolunun batıya olan doğal eğimini kullanmak yer çekiminden faydalanılmasını sağlayan akıllıca bir çözüm olacaktı. 40'lı yıllara kadar kanalın rotası üzerine ciddi tartışmalar yaşandı ve güney ve kuzey rotası tartışıldı ve daha sonra Sovyet mühendis I.V Boltenko'nun tasarladığı güney rotası benimsenecekti. İkinci Dünya Savaşı'nda inşa planı askıya alınan kanal için savaş sonrası Stalin devreye girdi ve 1950'lerin başında kanal inşaatı başlamıştır. Kanala yapımı bittiğinde V.İ. Lenin'in adı verilmişken, 1990 yılında kanalın adı S. Niyazov olarak değişmiştir.^[2]

Dünyanın en büyük sulama ve ıslah yapısı olan Karakum kanalı toplamda 1400 km uzunluğa sahiptir ve Ceyhun nehrinden yılsa 13.5 km^3 su çekmektedir, ilerleyen yıllarda eklemeler sonucu 18 km^3 hacme ulaşılmıştır. Kanalın yukarı kesimlerinde ortalama genişlik 100-120 metreden aşağı değildir ve göl benzeri kesimler 1-1.5 km'lik genişliğe sahiptir. Kanal, Ceyhun nehrinden Mary bölgesine kadar üzerinde seyredilebilir bir konumdadır ve boyutsal olarak Orta Asya'nın büyük nehirlerine göre hidrolojik olarak küçük olsa da ortalama büyüklükte bir akarsu özelliği taşımaktadır. Kanalın tasarımcıları doğal eğimi kullanarak bir nevi insan yapısı bir ırmak oluşturmuşlardır, doğu'da 250 metre rakımdan Ceyhun nehri sularını alan Karakum kanalı batıda -28 metre rakımındaki Hazar denizi yönünde ilerler.^[2]

• Aşkabat
• Bereket
• Serdar