Karakuş Tümülüsü
 Tümülüs ve bölgeye ismini veren kartallı sütun | |
| Diğer adı | Kraliçeler Mezarlığı[1] |
|---|---|
| Konum | Kâhta, Adıyaman, Türkiye |
| Bölge | Nemrut Dağı |
| Tür | Anıt mezar |
| Uzunluk | 30 metre |
| Çap | 110 metre |
| Tarihçe | |
| Kurucu | Kommagene Krallığı |
Karakuş Tümülüsü; Adıyaman'ın Kâhta ilçesinde bulunan bir arkeolojik sit alanıdır. Bölge, tümülüsün güneyindeki bir sütun üzerinde yer alan kartal figüründen dolayı yerel halk tarafından Karakuş Tepesi olarak isimlendirilmiş ve literatüre de bu adla geçmiştir. Yapılan araştırmalar sonrasında ise buranın Kommagene Kraliyet Ailesi kadınlarına ait bir anıt mezar olduğu anlaşılmıştır. Bir tür hiyerotesyon niteliği taşıyan yapı, ilk olarak Kral II. Mithridatis tarafından annesi İsias Philostorgos adına inşa ettirilmiştir. Kral I. Antiohos Theos'un eşi ve aynı zamanda Kapadokya Kralı I. Ariobarzanes'in kızı olan Isias'ın kızları Antiochis ve Laodice ile torunu I. Aka da sonraki yıllarda buraya gömülmüştür.[2]
6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen depremlerde, üzerinde Kral II. Mithridatis ile kardeşi Laodice'nin kabartmalarının yer aldığı sütun büyük oranda hasar görerek yıkıldı.[3]
Coğrafya
Karakuş Tümülüsü, Adıyaman iline bağlı Kâhta ilçesinin yaklaşık 12 kilometre kuzeyindeki Gösterge Tepesi üzerinde yer alır. Bölgeye tek alternatif ulaşım şekli, D 360-05 numaralı devlet karayoludur. Bölge coğrafyası yükseltilerin sık görüldüğü bir yapıda olmasına rağmen tümülüs, çevresindeki yapılara kıyasla görece açıklık bir alana inşa edilmiştir. Hava koşullarının uygun olduğu durumlarda Cendere Köprüsü, Yeni Kale, Arsemia ve Nemrut Dağı gibi ören yerleri de Karakuş Tümülüsü'nden gözlemlenebilir.[4]
Tarihçe
Anıt mezarın ilk olarak dönemin Kommagene Kralı II. Mithridatis tarafından, annesi Isias adına inşa ettirildiği bilinir. Mithridatis'in Pers prensleriyle evli olan kız kardeşleri Laodice ve Antiochis, Pers-Roma savaşları esnasında öldürülünce onlar da buraya gömülmüştür. Bu yüzden bölge Kadınlar Mezarlığı olarak da anılır. Şehir Roma İmparatorluğu tarafından ilhak edildikten sonra aralarında Karakuş Tümülüsü'nün de bulunduğu pek çok yapı tahrip edilerek yağmalanmış; etrafı surlar ve sütunlarla çevrili olan anıt mezardaki taşlar sökülerek Cendere Köprüsü'nün inşasında kullanılmıştır.[5]
Keşfedilme ve sonraki çalışmalar
Tümülüs ilk olarak 1882 yılında, bölgeye Nemrut Dağı'yla ilgili çalışmalar yapmak üzere gelen arkeologlardan Otto Puchstein ve Karl Sester tarafından keşfedildi. Fakat asıl araştırma alanı Nemrut Tümülüsü olduğundan Karakuş'un üzerinde fazla durmayan ikili, yalnızca yüzeysel tespitler yaparak bölgeden ayrıldı. Ertesi yıl dönemin Müze-i Hümayun müdürü Osman Hamdi Bey ile Sanayi-i Nefise Mektebi'nden öğretim üyesi heykeltıraş Osgan Efendi, yine Nemrut Dağı anıtlarının incelenmesi üzerine bir araştırma gezisi planladı. Karakuş Tümülüsü'yle de özel olarak ilgilenen araştırmacılar, tümülüsün ölçekli rölövesini çıkartarak bir fotoğraf arşivi oluşturdular. Ayrıca 1883'te Fransızca olarak yayımlanan Le Tumulus de Nemroud Dagh isimli eserde, Osman ve Osgan Beyler tarafından Karakuş Tümülüsü hakkında kaleme alınan bir inceleme yazısı da yer aldı.[4]
5 Haziran 1883 tarihinde tekrardan bölgeye gelen Puchstein, beraberinde getirdiği Carl Humann ile birlikte tümülüste çeşitli ölçümler yaparak bunları eskizler ve fotoğraflarla belgelendirdi. İlk ziyaretinde tespit ettiği kitabenin üzerinde de çalışan arkeolog, buranın Kommagene Kralı Mithridatis tarafından yaptırıldığını ve burada yatanların kralın annesi, kız kardeşi ve yeğeni olduğunu saptadı. Fakat Puchstein, anıt mezarı yaptıran kişinin I. Mithridatis Kallinikos olduğunu düşünmesiyle yanlış bir tespitte bulunmuştu. Puchstein'ın notlarında bütün bölgenin incelendiğine ve etrafta başka bir yazıtın bulunmadığına dair anekdotlar bulunmasına rağmen 5 Haziran 1938'de Karakuş'u ziyaret eden Friedrich Karl Dörner, önceki araştırmacıların gözünden kaçan başka bir kitabe daha buldu. Fakat çalışma yürütecek kadar yeterli ekipmana sahip olmaması nedeniyle bu kitabenin kuzeybatıdaki bir sütunun abakusunda yer aldığını not ederek bölgeden ayrıldı.[4]
1967 Ağustos'unda tümülüse ikinci ziyaretini gerçekleştiren Dörner, bu sefer kapsamlı ve detaylı bir araştırmaya girişerek beraberinde getirdiği sondaj makinesi ile tümülüsün güney ucundan başlayıp mezar odasının yerini tespit etmeye çalıştı. 17. denemede ve başlangıç noktasından 20 metre derinlikte hedeflediği noktaya ulaşan araştırmacı, kesme dolomit kirecinden inşa edilen mezar odası duvarlarının muhtemelen Roma döneminde açıldığı ve içindekilerin talan edildiği kanısına vardı. Önceki ziyaretinde keşfettiği ikinci kitabenin bir basmakalıbını çıkartarak bölgeden ayrıldı. 1979 yılında Jörg Wagner tarafından çözümlenen bu yazıtla birlikte, tümülüsün Kral II. Mithridatis'in emriyle annesi İsias adına yaptırıldığı ortaya çıktı. Her ne kadar kraliçe için bir hierothesion olarak düzenlendiyse de kralın kız kardeşleri Laodice ve Antiochis ile kızı Aka'nın da bu anıt mezara gömüldüğü tespit edildi.[4]
Mimari
Yaklaşık olarak 110 metre çapında ve 30 metre yüksekliğinde olan tümülüsün etrafında kendisini çevreleyen 9 adet sütun olduğu bilinmektedir. Fakat Cendere Köprüsü'nün inşaatı sırasında anıt mezarın etrafında bulunan büyük taşların söz konusu yapıda kullanılmak üzere yerinden söküldüğü saptanmış ve dolayısıyla sütunlardan günümüze yalnızca 4 tanesi ulaşmıştır. Bu yapılardan her biri yaklaşık 7 metre uzunluğundadır. Tümülüsün güneyinde bulunan ve Antiochis ile kızı Aka adına dikilen sütun, 7 blok taşın üzerine yaklaşık 2.5 metrelik bir kartal heykeli konulmasıyla oluşturulmuştur. Kuzeybatıdaki sütunun üzerinde ise II. Mithridatis ile kız kardeşi Laodice'nin resmedildiği bir kabartma ile "Büyük Kral Antiohos ve Kraliçe İsias'ın oğlu Büyük Kral Mithridatis, bu anıtı kralın kız kardeşi ve Kralların Kralı Orodes'in karısı Kraliçe Laodice'nin ebedi anısına yaptırdı." cümlesinin yazılı olduğu bir tablet yer alır. Kuzeydoğudaki sütunlardan sağda olanın üzerinde kafası kopmuş bir boğa heykeli bulunmakla birlikte "Büyük Kral Mithridatis bu hierothesionu annesi İsias, kız kardeşi Antiochis ve Antiochis'in kızı Aka için yaptırdı." sözünün işlendiği bir başka yazıt bulunur. Aynı bölgede keşfedilen bir aslan figürünün ise orijinal yapıdaki diğer sütunun üzerinde konumlandırıldığı tahmin edilmektedir. Kartallı sütun haricindeki diğer bütün yapılar altışar parçadan meydana gelmiştir.[5][6]
Kaynakça
- ^ Pehlül, Orhan (22 Eylül 2021). "Adıyaman'da Karakuş Tümülüsü'nde kraliçelerin mezarları tespit edildi". Adıyaman: Anadolu Ajansı. 13 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2023.
- ^ "Karakuş Tümülüsü - Adıyaman". Türkiye Kültür Portalı. Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2023.
- ^ "Adıyaman'da Karakuş Tümülüsündeki Sütun Yıkıldı". Arkeofili. 12 Şubat 2023. 13 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2023.
- ^ a b c d Şahin Güçhan, Neriman (2017). Kral II. Mithridatis ’ten İsias’a: Karakuş Tümülüsü. Komagene Nemrut yönetim Planı. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi. ss. 138-147.
- ^ a b "Karakuş Tümülüsü". Kahta Turizm Danışma Bürosu. Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı. 13 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2023.
- ^ Acar, Gülcan (2000). Karakuş Tümülüsü (PDF). Nemrud. Ankara: Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma Dairesi Başkanlığı. ss. 54-55. ISBN 975-19-2542-8. 14 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Şubat 2023.
