Şanlıurfa, halk arasındaki kısa adıyla Urfa veya eski çağlarda bilinen adıyla Edessa, Türkiye'nin Şanlıurfa ilinin merkezi olan şehirdir.
Göbeklitepe veya Göbekli Tepe, Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki Şanlıurfa ilinin 18 km kuzeydoğusunda, Haliliye ilçesine bağlı Örencik köyü yakınlarında yer alan Neolitik bir arkeolojik sit alanıdır. MÖ 9600–9500 civarına tarihlenen Göbeklitepe, dünyanın şu ana kadar bilinen en eski tarihî yapısıdır. Bazı popüler kaynaklarda "tarihin sıfır noktası" nitelendirmesiyle de anılmaktadır. Yapıt, dünyanın bilinen en eski megalitleri olan taş sütunlarla, bir dizi büyük dairesel yapıdan oluşmaktadır. Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ'a ait olduğu düşünülen bu yapıda T biçimindeki 10-12 dikilitaş yuvarlak planda dizilmiş, araları ise taş duvarlarla örülmüştür. Yapının merkezinde daha yüksek boyda olan iki dikilitaş, karşılıklı olarak yerleştirilmiştir. Bu dikilitaşların çoğu üzerinde insan, eller ve kollar, çeşitli hayvan ve soyut semboller, kabartılarak veya oyularak betimlenmiştir. Bölgede yapılan kazılarda çıkartılan bazı heykel ve taşlar, günümüzde Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir.
Bu liste, dünyanın en yüksek kuleleri listesidir. Liste, genel olarak kule tanımına giren halka açık veya düzenli erişime sahip ancak içinde yaşamak için tasarlanmayan tek başlarına durabilen insan yapımı dar ve yüksek yapıları kapsamakta olup içinde yaşanabilir binalar, gökdelenler, radyo ve TV direkleri ile halka açık veya düzenli erişim için tasarlanmadıkları için köprü kuleleri veya direkler, bacalar, iletim kuleleri, heykeller ve çoğu büyük anıt ve dikilitaşları kapsam dışına çıkarmaktadır.
Nevali Çori, Şanlıurfa ilinin Hilvan ilçesine bağlı Güluşağı mahallesinin hemen kuzeybatısında bulunan bir höyüktür. Höyük, Atatürk Baraj Gölü suları altında kalmadan önce Fırat'ın bir kolu olan Kantara Deresi'nin iki yanında yer almaktaydı. Dere höyüğü ikiye bölmüş durumdadır. Yerleşme, derenin doğu yakasında 90 X 40 metre boyutlarında, batı yakasında ise daha küçük bir alandır. Bu yerleşmelerden büyük olanı (doğu) Nevali Çori I, batı taraftaki ise Nevali Çori II olarak adlandırılmaktadır. Yerleşmenin arkeolojik olarak en önemli tabakaları, beş yapı katı olarak izlenen, Nevali Çori I olarak tanımlanan kesimdeki Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ tabakalarıdır. Bu tabakalarda yürütülen kazı çalışmaları ve buluntular üzerinde yapılan analizler, Nevali Çori neolitik halkının esas olarak avcı - toplayıcı yaşam tarzını sürdürmekle birlikte, tarım ve hayvancılık yaptığını ortaya koymaktadır. Ortaya çıkarılan mimari kalıntılar ise Orta Fırat Havzası'nın Erken Neolitiği hakkında önemli bilgiler vermiştir. Özellikle, Göbekli Tepe, Urfa – Yeni Mahalle, Karahan, Sefer Tepe, Hamzan Tepe ve Taşlı Tepe gibi arkeolojik alanlarda benzerleri görülen T biçimli sütunların yer aldığı kült binası önemli bir keşif olmuştur.
Şanlıurfa Arkeoloji ve Mozaik Müzesi, mevcut eserlerin 1948 yılında toplanmaya başlanması ile birlikte ilk olarak 1969 yılında açılmıştır. Şanlıurfa Müzesi, Türkiye’nin en büyük kapalı alan ve sergi salonuna, Türkiye’nin en büyük canlandırma sayısına ve gezi güzergahı olarak 4.5 km ile Türkiye’nin en uzun gezi güzergahına sahiptir.
Tarih öncesinde din, Tarihöncesi çağdaki insanların dini inançları ve uygulamalarıdır. Terim Paleolitik din, Mezolitik din, Neolitik din ve Tunç Çağı dinlerini kapsar. Demir Çağı da bu kapsamda toplanabilmektedir.
Atiye, 27 Aralık 2019 tarihinde 8 bölümden oluşan ilk sezonun yayınlandığı dram, gerilim ve fantastik türündeki Netflix'in ikinci Türk orijinal internet dizisi. Yazar Şengül Boybaş'ın Dünyanın Uyanışı adlı eserinden uyarlanmıştır. 27 Aralık 2019'da 8 bölümden oluşan birinci sezon, 10 Eylül 2020'de 8 bölümden oluşan ikinci sezon ve 17 Haziran 2021'de 8 bölümden oluşan üçüncü ve final sezonu Netflix üzerinden yayınlandı.
Rafadan Tayfa: Göbeklitepe, 2019 yılında gösterime giren, TRT Çocuk'ta yayınlanan aynı isimli çizgi diziden uyarlanarak çekilen ikinci animasyon filmdir. Yönetmen ve yapımcı koltuğunda İsmail Fidan'ın oturduğu filmin senaryosunu Ozan Çivit yazmıştır. Müzikleri ise Tarık Ergün tarafından yapılmıştır. Türkiye'de sinema salonlarında tüm zamanların en iyi animasyon açılışını yapan film, yaklaşık 3.5 milyon kişi tarafından izlenmiştir ve toplam 55,7 milyon TL hasılat yapmıştır. Ayrıca film, Türkiye'de şu ana kadar en çok izlenen animasyon film olarak da rekor kırmıştır.
Urfa Adamı, diğer adıyla Balıklıgöl Heykeli, Şanlıurfa ili Balıklıgöl kazı alanı civarında 1990'lı yıllarda bulunan, gerçek insan boyutlarında ve formundaki tarih öncesi heykeldir.
Kubilay, İzmir ilinin Konak ilçesine bağlı bir mahalledir. Kazı çalışmaları devam eden Smyrna Antik Tiyatrosu mahalle sınırları içerisinde yer almaktadır.
Örencik, Şanlıurfa ilinin Haliliye ilçesine bağlı bir mahalledir.
Kahin Tepe, Türkiye'nin Kastamonu ilinin Araç ilçesi sınırları içindeki Başköy yakınlarında yer alan 1. derece arkeolojik sit alanıdır. Yapılan tespitler ve buluntulara göre Kahin Tepe, en erken MÖ. 12.000-7.000 arasına tarihlenen Akeramik Neolitik Çağ ve III. II. binyıl arası Orta-Erken Tunç Çağı'nda yerleşim gördüğü düşünülmektedir.
Harbetsuvan Tepesi, Türkiye'nin Şanlıurfa ilinin Eyyübiye ilçesi sınırları içinde yer alan bir arkeolojik sit alanıdır. Kazılarda Çanak Çömleksiz Neolitik dönem A evresi (PPNA) ve Çanak Çömleksiz Neolitik dönem B evresine (PPNB) tarihlendirilen ve Göbeklitepe'nin III. ve II. tabakalarında görülen "T" şekilli yapılara rastlanmıştır. İlk belirlemelere göre sit alanının günümüzden en az 11.000 yıl önce yerleşim gördüğü ortaya çıkarılmıştır.
Taş Tepeler, Şanlıurfa’da, Göbekli Tepe ve çevresindeki diğer on bir arkeolojik alandan oluşan sit alanları topluluğudur. Bu sit alanları Göbeklitepe, Karahantepe, Harbetsuvan Tepesi, Gürcütepe, Kurttepesi, Taşlıtepe, Sefertepe, Ayanlar, Yoğunburç, Sayburç, Çakmaktepe ve Yeni Mahalle bölgesini kapsamaktadır. Şanlıurfa'da, yaklaşık olarak 200 kilometrekarelik bir alana yayılır. 12 arkeolojik sit alanında tarih öncesi dönemdeki insanların günlük yaşamlarına ve inançlarına dair önemli bilgiler veren arkeolojik kazılar gerçekleştirilmektedir.
Sefertepe, Türkiye'de, Şanlıurfa ilinin Viranşehir ilçesi sınırları içinde yer alan bir arkeolojik sit alanıdır. Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem yerleşimi olan Sefertepe de bu arkeolojik kazı alanlarından biri olma özelliğini taşıyor. Sefertepe, Şanlıurfa’nın Viranşehir ilçesi, Eskikale ve Kırbalı mahalleleri sınırlarında, Şanlıurfa’nın 70 km doğusunda yer alıyor.
Taşlıtepe ya da Taşlı Tepe, Türkiye'de, Şanlıurfa ilinin yaklaşık 65 km kuzeydoğusunda, Siverek ilçesindeki Başbük köyünün yaklaşık 1 km kuzeyinde yer alan bir arkeolojik sit alanıdır. 2011 yılında keşfedilmiştir. Taş Tepeler projesi kapsamında kazılar sürdürülmektedir.
Kurttepesi ya da Kurt Tepesi, Türkiye'de, Şanlıurfa ilinin Bozova ilçesindeki Selamet köyü sınırları içinde yer alan bir arkeolojik sit alanıdır. Taş Tepeler projesi kapsamında kazılar sürdürülmektedir.
Sayburç ya da Sayburç Ören Yeri, Türkiye'de, Şanlıurfa ilinde, Karaköprü ilçesindeki Sayburç mahallesinde yer alan bir arkeolojik sit alanıdır. Çanak Çömleksiz Neolitik çağ yerleşimi olan Sayburç, 2021 yılında köydeki bahçe duvarlarında dikilitaş parçalarının kullanıldığının Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi'ne bildirilmesi üzerine bulundu. Taş Tepeler projesi kapsamında kazılar sürdürülmektedir.
Çakmaktepe, Türkiye'de, Şanlıurfa ilinin Eyyübiye ilçesinde alan bir arkeolojik sit alanıdır. Taş Tepeler projesi kapsamında kazılar sürdürülmektedir. Göbeklitepe'den daha eski bir neolitik döneme tarihlenen Çakmaktepe'deki kazılarda ortaya çıkarılan buluntular arasında taşlaşmış sığır kafatasları, tavşan ayağı kemikleri, koyun başları gibi buluntular yer almaktadır.
Necmi Karul, Türk arkeolog ve akademisyen.
