İçeriğe atla

Kara sapot

Kara sapot
Korunma durumu

Asgari endişe altında (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Magnoliopsida
Takım:Ericales
Familya:Ebenaceae
Cins:Diospyros
Tür: D. nigra
İkili adlandırma
Diospyros nigra
(J.F.Gmel.) Perr., Mém. Soc. Linn. Paris 3: 113 (1825).
Ağacın yaprakları dalındaki olgunlaşmayı bekleyen meyveler
Bütün ve açılmış olgunlaşmış meyveler

Kara Sapot (Diospyros nigra), abanozgiller familyasından ve anavatanı Doğu Meksika ve Orta Amerika ile Kolombiya'nın güneyi olan bir ağaç türü ve bunun meyvesine verilen ad. Çikolata Meyvesi ve Kara Trabzon Hurması gibi gayriresmî adlarla da Türkiye'de tanınmaya başlamıştır. (İngilizcesi Chocolate Pudding Fruit, Chocolate Persimmon ve İspanyolca Zapote Prieto.) Trabzon hurması ile aynı cinsten gelmesi sebebiyle akrabadır.

Açıklama

Yetişkin bir ağaç25 m (82 ft) yüksekliğe ulaşabilmektedir. Her dem yeşil bir ağaçtır. Ancak dona karşı duyarlıdır. Zira Trabzon hurması (Soğuğa dayanıklılık haritası USDA 8a) ile akraba olsa da dayanıklılık yönünden ondan çok daha az dayanıklılığa (Soğuğa dayanıklılık haritası USDA 10a-9b) sahiptir. Yetişkin ağaçlar -3 dereceye kadar dayanabilirken, genç ağaçların 0 dereceye bile zor dayandıkları görülmüştür.[1] Bu sebeplede yetişme alanları kısıtlıdır. Yaprakları eliptik ve dikdörtgen biçiminde, bitim yerleri konik, koyu yeşil, parlak ve 10-30 cm (3,9-11,8 in)uzunluğundadır. Ağaçlar iki evciklidir, yani dişi ve erkek çiçekler ayrı ağaçlarda olup meyve için iki ağacın varlığı gereklidir.[2] Tohumdan yetişsede iyi bir verim için en az 1-2 senelik meyve fidelerinin aşılanması şarttır, ağaçların tohumdan meyve veren bir hale gelmesi 5-6 seneyi bulabilmektedir. Bunun dışında toprak konusunda fazla bir seçiciliği olmayıp pek çok toprak türüne uyum sağlayabilmektedir, neme ve kuraklığa da kısmen dayanıklıdır. Kara sapot meyvesi, domates gibi ve 5-10 cm (2,0-3,9 in)çapındadır, zeytin renginden sarı yeşil renge dönen meyve derisi yenmez ancak ince kabuğunun altındaki meyve özü olgunlaştığında beyazdan siyaha çikolata pudingi rengine döner ve yenebilir, çikolata pudingi gibi tadı da vardır, papayayı da hafif andırır bir haldedir.

Olgunlaşmamış ham çikolata meyvesi ise tahriş edici, yakıcı olabilmektedir, Filipinler'de balık zehiri olarak kullanılabilmektedir, bu sebeple olgunlaşmadan meyveleri yenmemelidir.[1] Bunun yanında oda ısısında meyveler 10 gün içinde olgunlaşabilir.[1]

Lezzetinin güzelliği sebebiyle, bu ağaç doğal yetişme alanları dışında Kaliforniya'da 1920'lerde yetiştirilmeye çalışılmış ancak denemeler Meksika Hükûmeti tarafından verilen fidelerin hemen hepsinin soğuktan zarar görmesi ile başarısız olmuştur, Florida ve Hawaii'de denemeler başarılı olmuştur, Avustralya'da ve Filipinler'de, Madagaskar gibi yerlerde de yetiştirilmektedir. Türkiye'de ise ancak Gazipaşa, Alanya gibi soğuktan korumalı yerlerde yetiştirilebileceği düşünülmektedir.

Besin değeri

100 grlık bir porsiyon meyvenin besin değeri[1]
Kalori60 kcal 251 kJ
Nem79.46-83.1 g
Protein0.62-0.69 g
Yağ0.01 g
Kül0.37-0.6 g
Karbonhidrat12.85-15.11 g
Kalsiyum22 mg
Fosfor23 mg
Demir0.36 mg
Beta-karoten (A Vitamini) 0.19  mg
Askorbik asit (C Vitamini) 191,70 mg (portakalın 2 katı)
Tiamin (B Vitamini 1) bilinmiyor
Riboflavin (B Vitamini 2) 0.03 mg
Niasin (B Vitamini 3) 0.2 mg

Terminoloji

Sapotaceae familyasından mamey sapot ve (Rutaceae) familyası beyaz sapot arasında bir ilişki ve akrabalık bulunmamaktadır. Güney Florida'da bu bitki bazen Coco (Koko) Meyvesi denen toksik etkili delillik yaratan bitki ile karıştırılabilmektedir.[].

Kaynakça

  1. ^ a b c d "ABD Purdue Üniversitesi İnternet Sitesi". 22 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2012. 
  2. ^ Noris Ledesma (2009). "Tropical Cuisine" (PDF). The Tropical Garden. 2 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2011. 

Dış bağlantılar

Galleri

  • Ağacın Meyvesinden kesitler 1- 5
    Ağacın Meyvesinden kesitler 1- 5
  • 2 -5
    2 -5
  • 3- 5
    3- 5
  • 4 -5
    4 -5
  • 5 -5
    5 -5

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dut</span> bitki cinsi

Dut olarak yaygın olarak bilinen Moraceae familyasındaki çiçekli bitki'lerin bir cinsi olan Morus çeşitli yaprak döken ağaç türlerinden oluşur ve dünyanın birçok ılıman bölgesinde yabani olarak yetişir ve ekimi yapılır.

<span class="mw-page-title-main">Erik</span> meyve

Erik, gülgiller (Rosaceae) familyasından Prunus cinsinden meyvesi yenen bazı ağaç türlerinin ortak adı.

<span class="mw-page-title-main">Çikolata</span> Kakao çekirdeklerinin işlenip içine çeşitli malzemeler katılması yoluyla hazırlanan enerji değeri yüksek besin

Çikolata, tropik kakao ağacının çekirdek denen tohumlarından yapılan yiyecektir. Çikolataya istendiğinde fıstık, fındık ve süt de katılır. Çikolata kalori değeri yüksek, enerji veren bir yiyecektir. Çikolatanın eş anlamlısı itimil sözcüğüdür.

<span class="mw-page-title-main">Kakao</span>

Kakao, 4-8 metre boyunda ebegümecigiller (Malvaceae) familyasından çikolata yapımında kullanılan bir bitki türü.

<span class="mw-page-title-main">Elma</span> gülgillerden bir meyve

Elma, gülgiller (Rosaceae) familyasından kültürü yapılan bir meyve türü.

<span class="mw-page-title-main">Badem</span>

Badem, gülgiller (Rosaceae) familyasının Prunoideae alt familyasından meyvesi yenebilen küçük bir ağaç türüdür. Badem bu ağacın meyvesidir. Şeftali ile birlikte Prunus'un alt cinsi Amygdalusun içinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Avokado</span> bir tür ağaç ve onun meyveleri

Avokado, anavatanı Orta Meksika olan çiçekli bitkiler sınıfından tarçın ve kafur ağacını da içine alan defnegiller familyasına ait bir ağaç ve bu ağacın meyvelerinin adıdır. Timsah armudu da denen avokado meyveleri, küre biçiminde, oval, elips ya da armut gibi eriksi tipli yeşil, kırmızı ya da erguvani renktedir. Eti krem sarı ya da beyazımsıdır. Ağaçlar ancak kısmen kendine verimlidir. Taze olarak tüketilir, ayrıca yemeklerde ve salatalarda kullanılır. Çok besleyicidir. Tropik iklime sahip bölgeler yanında, subtropikal iklime, don fazla olmaması kaydıyla Akdeniz iklimine sahip çeşitli bölgelerde de yetiştirilir.

<span class="mw-page-title-main">Trabzon hurması</span> bir meyve

Trabzon hurması, Japon hurması, cennet hurması, Karaağaç hurması ya da Akdeniz hurması, yöresel adı ile ambe veya amme; abanozgiller (Ebenaceae) familyasından, Akdeniz Bölgesi gibi subtropik iklim kuşaklarında yetişen bir ağaç türü ve bunun meyvesine verilen ad. "Hurma" Farsça khurmalu, yani erik hurması adından gelmedir. Türkiye'ye ilk defa 1920 yıllarında Fransızlar tarafından getirilip Hatay bölgesinde yetiştirilmiştir, bu nedenle meyvenin ismi tini frence veya Frenk elması olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Liçi</span>

Liçi, başlıca olarak Çin'in güneyinde yetişen bir meyve. Geçmişte kral meyvesi olarak anılmış olan bu meyve Çin'de vergi olarak da halktan toplanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Marula</span>

Marula, mango, kaju ve Antep fıstığı ile aynı Anacardiaceae ailesinden gelen ve Afrika'da yetişen tohumları protein açısından zengin, meyvesi yenen ve likör (amarula) yapımında kullanılan, yağı ise Afrika'nın en önemli kozmetik hammaddelerinden biri olan bir bitkidir. Diğer yandan bu tür Madagaskar'daki Poupartia cinsi ile yakın akrabadır.

<span class="mw-page-title-main">Kaymak ağacı</span> ağaç türü

Feijoa veya botanik adı ile Feijoa sellowiana, diğer yaygın adları ile ananas guavası, guavastin, Türkiye'deki yaygın adıyla kaymak ağacı, ana vatanı Brezilya, Paraguay, Uruguay ve Arjantin olan mersingiller (Myrtaceae) familyasından, 1 ile 7 metre arasında boylanabilen, her dem yeşil küçük bir ağaç türüdür. Meyvesinin rengi yeşildir, boyutu ise ceviz büyüklüğündedir. Gerçek bir guava türü olmamasına karşın onunla akrabadır ve akraba olduğu Guava ailesi içinde soğuğa en dayanıklı türlerden biridir, -16 dereceye soğuğa kadar dayanabilir.

<span class="mw-page-title-main">Papaya</span> Tropikal bir meyve

Papaya, Carica papaya bitkisinin meyvesi ve Carica cinsinin bir üyesi.

<span class="mw-page-title-main">Barbados kirazı</span>

Barbados kirazı, Malpighiaceae familyasından meyvesi için tarımı yapılan bitki türü.

<span class="mw-page-title-main">Dağ papayası</span> Caricaceae familyasından bitki türü

Dağ papayası, Caricaceae familyasından bitki türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Babako</span>

Babako, dağ papayası ile Vasconcellea stipulata denen bir başka papaya türünün çaprazlanması ile doğal yoldan ortaya çıkmış hibrit bir türdür. Güney Amerika'da 2.000 metre rakımlı yerlerde bulunmaktadır. Hibrit bir tür olması sebebiyle kısır bir tür olup tohumdan çoğalamaz, buna karşın çelikleri ve köklerinden çoğaltması yapılmaktadır. Aşağı yukarı 8 yıllık bir yaşam döngüsüne sahip olup yılda 30 ila 60 arası bir ağaç meyve verebilir. Meyvesi çekirdeksizdir. Papaya, kivi, ananas karışımı bir tadı olduğu söylenmektedir.

<i>Ugni molinae</i>

Ugni molinae, Şili guavası ya da Murtilla olarak da bilinen, anavatanı Şili ve Güney Arjantin olan mersingiller ailesinden bir bitki türüdür. Guava ile uzaktan bir akrabalığı vardır. Daha çok meyvesi için ve sarkık duran çiçekleri için dekoratif amaçlı olarak yetiştirilir.Meyveleri Avustralya ve Yeni Zelanda'da Ugniberry, Taziberry gibi adlarla satılmaktadır. Avustralya ve Yeni Zelanda'da da sanki bu yerlerin yerli meyvesi gibi Tazziberry gibi adlarla meyveleri satılmaktaysa da bu yerlerin yerel bitkisi değildir.

<span class="mw-page-title-main">Atemoya</span>

Atemoya, şeker-elma ve çerimoya türünün çaprazlanması ile elde edilen hibrit (melez) bir türdür. Meyvenin popüler olduğu Tayvan'da ananas şeker-elma olarak karıştırılmaktadır. İsrail,Mısır,Lübnan,Venezuela, Tayvan'da da yetiştilmektedir ama özellikle anavatanı Amerika'nın tropik bölgeleridir. Meyvesi Lübnan mutfağında tatlı yapımında da kullanılmaktadır.

<i>Parajubaea torallyi</i>

Parajubaea torallyi, her daim yeşil Parajubaea cinsine ait Arecaceae familyasından bir türdür. Bolivya'ya özgü endemik bir türdür. Bolivya'da, 2.400-3.400 metre yükseklikte, kuru ormanlar ve kayalık bölgelerde yetişir. Özellikle bu türün varyetesi Parajubaea torallyi var. torallyi And dağları'nın 3.000-3.400 metreye varan yüksekliklerinde yetişir ki bu yönüyle Dünya'nın doğal ortamda en yüksekte yetişen palmiyesi rekorunu da elinde tutar.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz sapot</span>

Beyaz sapot, Rutaceae familyasından tropikal bir ağaç türü. Turunçgillerle de uzaktan akrabadır. Doğu Meksika, Orta Amerika, Kosta Rika'nın güneyi anavatanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mango</span>

Mango, kapalı tohumlulardan Anacardiaceae familyasının Mangifera cinsine ait tropik, astropik ağaçlarının verdiği etli meyveye denir. Bu meyve, anavatanı olan Hindistan'dan dünyaya yayılmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.