İçeriğe atla

Kara dut

Kara dut
Bir illüstrasyon: Flora of Germany, Austria and Switzerland (1885)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Magnoliopsida
Takım:Rosales
Familya:Moraceae
Cins:Morus
Tür: M. nigra
İkili adlandırma
Morus nigra
L., Sp. Pl.: 986 (1753).
Dut, çiğ
Besin değeri
Enerji 180 kJ (40 kcal)
Karbonhidrat9.8 g
 - Şeker8.1
 - Lif1.7 g
Yağ0.39 g
 - Doymuş yağ0.27 g
 - Tekli doymamış yağ0.041 g
 - Çoklu doymamış yağ0.207 g
Protein1.44 g
A vitamini1 μg (%0)
Tiyamin (Vit. B1)0.029 mg (%2)
Riboflavin (Vit. B2)0.101 mg (%7)
Niyasin (Vit. B3)0.62 mg (%4)
B6 vitamini0.05 mg (%4)
Folik asit (Vit. B9)6 μg (%2)
C vitamini36.4 mg (%61)
E vitamini0.87 mg (%6)
K vitamini7.8 μg (%7)
Kalsiyum39 mg (%4)
Demir1.85 mg (%15)
Magnezyum18 mg (%5)
Fosfor38 mg (%5)
Potasyum194 mg (%4)
Sodyum10 mg (%0)
Çinko0.12 mg (%1)
Link to USDA Database entry
Oranlar yetişkinler için alınması önerilen oranlardır.

Kara dut veya bilimsel adıyla Morus nigra,[1] Güneybatı Asya ve İber Yarımadası kökenli olmakla birlikte, çok uzun süredir kültürü yapılmasından dolayı, doğal yayılış alanı tam anlamıyla bilinemeyen, Moraceae familyasına mensup, çiçekli bir bitki türüdür.[2] Bitki, yüksek kromozom sayısı ile bilinmektedir (308 kromozomlu).[3] Bitki, Morus alba'nın siyah meyveli bireyleri ile karıştırılabilir ancak yaprağının alt yüzünün tek tip tüylerle kaplı olması ile ayırt edilir.[4]

Özellikler

Morus nigra, 12 m boya ve 15 m ene kadar büyüyebilen, yaprak döken bir ağaçtır. Yapraklar, 10–20 cm uzunlukta, 6–10 cm genişliktedir ve genç sürgünler 23 cm boya kadar ulaşabilir. Yaprakların alt yüzeyleri tüylüdür, üst yüzeyleri ise düzensiz kısa ve sert tüylerle kaplıdır.

Yenilebilir olan meyveleri; koyu mor (neredeyse siyah) renkte, olgunlukta 2–3 cm uzunlukta, birçok küçük drupadan oluşmuş bir küme şeklindedir. Meyvelerinin, Morus alba'nın daha tatsız meyvelerinin aksine, Morus rubra meyvelerine benzer zengin bir aroması vardır.

Yetiştirme ve kullanım

Kara dut, yenilebilir meyveleri için uzun süredir yetiştirilmektedir ve Batı Avrupa'dan Çin'e kadar olan coğrafyada naturalize olmuştur.

Kara dutun, ilk olarak Mezopotamya'nın ve İran'ın dağlık bölgelerinde yetişmeye başladığı sanılmaktadır. Günümüzde Afganistan, Irak, İran, Hindistan, Pakistan, Suriye, Lübnan, Ürdün, Filistin, İsrail ve Türkiye'ye geniş ölçüde yayılmıştır ve bu bölgelerde Farsça kökenli bir isim olan dut veya şahdut şeklinde adlandırılır. Bu bölgelerde meyvesinden reçel ve şerbet yapımında yararlanılır.

Kara dut, 17. yüzyılda Britanya'ya, ipek böceği yetiştirilmesinde kullanılabileceği düşüncesiyle getirtilmiştir. Ancak ipek böcekleri beyaz dutu tercih ettikleri için bu deneme başarısız olmuştur fakat bu başarısız denemeden geriye evlerin bahçelerinde yaşlı ve büyük kara dut ağaçları miras olarak kalmıştır.

Avrupa'daki belgelenmiş en büyük kara dut topluluğu (470 ağaç), Pukanec, Slovakya'da bulunmaktadır.[5]

Galeri

  • Morus nigra'nın yaprağı
    Morus nigra'nın yaprağı
  • Morus nigra'nın olgun meyveleri ve yaprakları
    Morus nigra'nın olgun meyveleri ve yaprakları
  • Yüzlerce yıl yaşında bir Morus nigra
    Yüzlerce yıl yaşında bir Morus nigra
  • Morus nigra'nın dişi çiçekleri
    Morus nigra'nın dişi çiçekleri
  • İlkbaharda, yaşlı bir kara dut
    İlkbaharda, yaşlı bir kara dut
  • Olgunlaşmamış şahdut (İran)
    Olgunlaşmamış şahdut (İran)
  • Olgunlaşmış şahdut
    Olgunlaşmış şahdut
  • Cezayir'den Morus nigra
    Cezayir'den Morus nigra

Kaynakça

  1. ^ "Definition And Classification Of Commodities (Draft) 8. Fruits And Derived Products". Food and Agriculture Organization of the United Nations. 21 Şubat 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2014. 
  2. ^ RHS A-Z encyclopedia of garden plants. United Kingdom: Dorling Kindersley. 2008. s. 1136. ISBN 978-1405332965. 
  3. ^ Zeng, Q; Chen, H (2015). "Definition of Eight Mulberry Species in the Genus Morus by Internal Transcribed Spacer-Based Phylogeny". PLOS ONE. 10 (8): e0135411. Bibcode:2015PLoSO..1035411Z. doi:10.1371/journal.pone.0135411. PMC 4534381 $2. PMID 26266951. 
  4. ^ Nelson, G.; Earle, C.J.; Spellenberg, R.; More, D.; Hughes, A.K. (2014). Trees of Eastern North America. Princeton University Press. s. 408. ISBN 9781400852994. 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
  5. ^ Kristbergsson, K.; Ötles, S. (2016). Functional Properties of Traditional Foods. Springer. s. 211. ISBN 9781489976628. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İpek böceği</span> Bir tür böcek

İpek böceği. Kelebek yumurtalarını dut yaprakları üzerine bırakır, yumurtladıktan üç dört gün sonra ölür. Baharda taze dut yaprakları üzerindeki yumurtalardan larva halinde çıkan tırtıllar sık tüylü ve siyahtır. Büyük bir iştahla devamlı dut yaprağı yerler ve dört beş defa gömlek değiştirerek bir birbuçuk ayda 7 veya 8 santime ulaşırlar. Büyüdükçe renkleri açılır ve tüyleri kaybolur. İyice büyüyüp de hücrelerine yerleşince üst dudağındaki delikten iplik halinde zamk gibi bir sıvı çıkararak kozasını yapmaya başlar. Tırtıl önce kozanın dış kısmını sonra kendi vücudunun etrafını örmeye devam eder ve görünmez olur. Eğer kendi haline bıraklırsa iki üç hafta içinde kelebek haline gelerek ördüğü kozayı parçalar ve dışarı çıkar. Bu yüzden kozayı parçalamadan kozalar sıcak suya atılır veya sıcak su buharına tutularak tırtıl öldürülür. Böylece ipek kozaları elde edilir. Bu kozalardan da tel şeklindeki ipek lifleri çıkarılıp ham ipek üretilir.

<span class="mw-page-title-main">Dut</span> bitki cinsi

Dut olarak yaygın olarak bilinen Moraceae familyasındaki çiçekli bitki'lerin bir cinsi olan Morus çeşitli yaprak döken ağaç türlerinden oluşur ve dünyanın birçok ılıman bölgesinde yabani olarak yetişir ve ekimi yapılır.

<span class="mw-page-title-main">Ak kavak</span> Söğütgiller familyasından bir bitki türü

Ak kavak, söğütgiller (Salicaceae) familyasından yapraklarının altının beyaz olmasıyla tanınan bir kavak türü. Diğer kavak ağaçlarına göre daha uzun ömürlü olan bu tür 700 yaşına kadar yaşayabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Karaçam</span> Çamgiller familyasından bir bitki türü

Karaçam, çamgiller (Pinaceae) familyasından bir çam türüdür. Güney Avrupa, Kuzey İtalya, Avusturya İber yarım adasından Doğu Akdeniz'e kadar geniş bir alanda görülür.

<span class="mw-page-title-main">İpek</span>

İpek, ipekböceğinin ürettiği yumuşak, parlak bir liftir. İpekböceği bir tırtıldır ve bu lifi kendine koza örmek için üretir. İnsanlar bu liften iplik yapar ve kumaş dokurlar.

<span class="mw-page-title-main">Meyve</span> çiğ halde yenilebilir gıda

Botanikte meyve çiçeklenmeden sonra yumurtalıktan oluşan, çiçekli bitkilerde tohum taşıyan yapıdır.

<span class="mw-page-title-main">Zeytin</span> Zeytin familyasından bir bitki türü

"Avrupa zeytini" anlamında Olea europaea botanik adlı zeytin, zeytingiller Oleaceae familyasından meyvesi yenen ve geleneksel olarak Akdeniz iklimine özgü bir ağaç türüdür. Tür, tüm Akdeniz ülkelerinin yanı sıra Güney Amerika, Güney Afrika, Çin, Avustralya, Yeni Zelanda, Meksika ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yetiştirilir. Olea europaea, Olea cinsi için tip türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Tüylü meşe</span>

Tüylü meşe, kayıngiller (Fagaceae) familyasından yaprak döken bir meşe türü.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz dut</span> Dutgiller familyasından bir bitki türü

Beyaz dut, dutgiller (Moraceae) familyasından anavatanı doğu Asya olan hızlı büyüyen 15–20 m'ye kadar boylanabilen orta büyüklükte bir dut türü.

<span class="mw-page-title-main">İncir</span>

İncir, dut familyası'ndaki küçük ağaç türleri olan Ficus caricanın yenilebilir meyvesidir. İncir, Akdeniz ve batı Asya'ya kadar yerlisi ağacı olup eski zamanlardan beri yetiştirilir. Şimdi hem meyvesi hem de süs bitkisi olarak dünya çapında yaygın olarak yetiştirilir. Ficus carica 800'den fazla tropikal ve subtropikal bitki içeren Ficus cinsinin tip türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Badem</span>

Badem, gülgiller (Rosaceae) familyasının Prunoideae alt familyasından meyvesi yenebilen küçük bir ağaç türüdür. Badem bu ağacın meyvesidir. Şeftali ile birlikte Prunus'un alt cinsi Amygdalusun içinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Dutar</span>

İran ve Orta Asya'nın birçok yerinde kullanılan Dutar; Fars, Uygur, Özbek ve Türkmen halklarıyla adeta özdeşleşmiştir. Adı, "iki tel" anlamına gelen دو تار dotār, Farsça kelimeye dayanmaktadır. Dutar'ın gövde ve sap uzunluğu.100–120 cm kadardır. Dombra gibi asıl gövde armudi biçimde ağaç oyma veya yapıştırma olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Fındık faresi</span> Memeli hayvanların bir cinsi

Fındık faresi, Gliridae familyasından en küçük memelilerden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Turfan Havzası</span>

Turfan Havzası, Çin'in Doğu Sincan Bölgesi'nde bir çökelti havzadır.

<span class="mw-page-title-main">Elaeagnus commutata</span>

Elaeagnus commutata, Elaeagnus ailesinin bir türüdür ve doğu kuzey Amerika,Güney Alaska,Kanada'nın İngiliz Kolombiyası eyaletinden ABD'nin Utah,Mettesota,Güney Dakota gibi eyaletkerinde kadar pek çok yerde yetişebilmektedir. Kumlu taşlık alanlar,orman alanlarının kenarları,kuru bölgelerden ıslak bölgelere kadar her toprakta tıpkı diğer iğde türleri gibi gelişebilir.

<span class="mw-page-title-main">Tik ağacı</span>

Tik ağacı, çift çeneklilerden, kaplamada kerestesinden yararlanılan, doğal rengi sarı, zamanla havada kendiliğinden koyulaşan bir sıcak iklim ağacı.

<span class="mw-page-title-main">Humbertia madagascariensis</span>

Humbertia madagascariensis, Kahkahaçiçeğigiller familyasından bir ağaç türüdür; Güneydoğu Madagaskar için endemiktir ve yaklaşık 600 metre rakıma kadar nemli, yaprak dökmeyen ormanlarda görülür.

<i>Solanum pseudolulo</i>

Solanum pseudolulo, Güney Amerika'nın kuzeybatısında yetişen subtropikal çok yıllık bir bitkidir. S. pseudolulo, yürek şeklinde yaprakları olan büyük bir otsu bitki veya küçük bir çalıdır. Bitkinin yaprakları ve gövdeleri kısa tüylerle kaplıdır ve bitkinin tamamı genellikle keskin dikenlerle kaplıdır.

<i>Koelreuteria paniculata</i>

Koelreuteria paniculata, Sapindaceae familyasından çalı veya ağaç türü.

<span class="mw-page-title-main">Sambucus nigra</span>

Sambucus nigra Avrupa'nın çoğuna özgü Adoxaceae familya’sındaki çiçekli bitkiler’den oluşan bir tür kompleksi’dir. Çok kullanılan isimleri mürver, kara mürver, Avrupa mürveri ve Avrupa kara mürveri‘dir. Başta güneşli yerler olmak üzere hem ıslak hem de kuru verimli topraklar da dahil olmak üzere çeşitli koşullarda yetişir. Bitki yaygın olarak süs çalısı veya küçük ağaç olarak yetiştirilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.