İçeriğe atla

Karşılaştırmalı dilbilim

Dilbilim
dizisinin bir parçası
  • Anahatlar
  • Tarihçe
  • Dizin
Alt dallar
Dilbilgisi yaklaşımları
Konular

Karşılaştırmalı dilbilim veya karşılaştırmalı-tarihsel dilbilim (eski adıyla karşılaştırmalı filoloji[1]), dillerin tarihsel ilişkilerini kurmak için karşılaştırılmasıyla ilgilenen tarihsel dilbilimin dalıdır.

Genetik akrabalık, ortak bir köken veya proto-dil anlamına gelir. Karşılaştırmalı dilbilim, dil aileleri oluşturmayı, proto-dilleri yeniden inşa etmeyi ve dillerle görülen değişiklikleri belirlemeyi amaçlamaktadır. Kanıtlanmış ve yeniden yapılandırılmış biçimler arasında net bir ayrım sağlamak için karşılaştırmalı dilbilimciler metinlerde bulunmayan herhangi bir formun önüne bir yıldız eklerler. Basit incelemeden bilgisayarlı hipotez testine kadar değişen şekillerde, dil sınıflandırmasını yapmak için bir dizi yöntem geliştirilmiştir. Bu tür yöntemler uzun bir geliştirme sürecinden geçmiştir.

Yöntemler

Karşılaştırmalı dilbilimin temel tekniği; karşılaştırmalı yöntem gibi teknikleri kullanarak iki veya daha fazla dilin fonolojik sistemlerini, morfolojik sistemlerini, sözdizimini ve sözlüğünü karşılaştırmaktır. Prensip olarak iki ilgili dil arasındaki her fark makul bir şekilde açıklanabilir olmalıdır; örneğin fonolojik veya morfolojik sistemlerdeki sistematik değişikliklerin tutarlı olması beklenir. Bazı yöntemlerde eski bir proto-dili yeniden oluşturmak mümkün olabilir. Karşılaştırmalı yöntemle yeniden oluşturulan proto-diller varsayımsal olsa da, yeniden yapılandırmanın bir tahmin gücü olabilir. Bunun en dikkate değer örneği, Ferdinand de Saussure'ün Hint-Avrupa ünsüz sisteminin, o zamanlar bilinen hiçbir Hint-Avrupa dilinde onaylanmamış bir tür ünsüz olan gırtlak ünsüzleri içerdiği yönündeki önerisidir. Hipotez, Saussure'ün tahmin ettiği ortamlarda tam olarak varsaydığı ünsüzlere sahip olduğunu kanıtlayan Hitit dilinin keşfiyle doğrulanmıştır.

Dillerin çok uzak bir atadan türediği ve bu nedenle daha uzak akraba olduğu yerlerde, karşılaştırmalı yöntem çok daha az uygulanabilir hale gelir.[2] Özellikle yeniden yapılandırılmış iki proto-dili karşılaştırma yöntemiyle ilişkilendirmeye çalışmak, geniş kabul gören sonuçlar üretmez. Yöntem ayrıca alt aileleri net şekilde tanımlamada çok iyi sonuçlar vermemiştir. Böylece farklı bilim insanları, örneğin Hint-Avrupa dil ailesinde çelişkili sonuçlar bulmuşlardır. Sözcük dağarcığının istatistiksel analizine dayalı sözlük istatistikleri ve toplu karşılaştırma gibi bir dizi yöntem bu sınırlamayı aşmak için geliştirilmiştir. İlki, karşılaştırmalı yöntem gibi aynı kökenli sözcükleri kullanırken, ikincisi yalnızca sözcüksel benzerliği kullanır. Bu tür yöntemlerin teorik temeli, ayrıntılı dil yeniden yapılandırması olmadan sözcük öğelerinin eşleştirilebilmesidir. Bu nedenle akrabalığı belirlemek için kullanılabilirler, ancak proto-dili belirlemek için kullanılamazlar.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Encyclopædia Britannica. 2011. 
  2. ^ "'Nostratic' and the factor of chance". Diachronica. 12 (1): 55-74. 1995. doi:10.1075/dia.12.1.04rin.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

Kaynakça

  • August Schleicher : Compendium der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen. (Kurzer Abriss der indogermanischen Ursprache, des Altindischen, Altiranischen, Altgriechischen, Altitalischen, Altkeltischen, Altslawischen, Litauischen und Altdeutschen.) (2 cilt.) Weimar, H. Boehlau (1861/62); Minerva GmbH, Wissenschaftlicher Verlag tarafından yeniden basılmıştır,3-8102-1071-4
  • Karl Brugmann, Berthold Delbrück, Grundriss der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen (1886–1916).
  • Raimo Antila, Tarihsel ve Karşılaştırmalı Dilbilim (Benjamins, 1989)90-272-3557-0
  • Theodora Bynon, Tarihsel Dilbilim (Cambridge University Press, 1977)0-521-29188-7
  • Richard D. Janda ve Brian D. Joseph (Eds), The Handbook of Historical Linguistics (Blackwell, 2004)1-4051-2747-3
  • Roger Lass, Tarihsel dilbilim ve dil değişimi . (Cambridge University Press, 1997)0-521-45924-9
  • Winfred P. Lehmann, Tarihsel Dilbilim: Giriş (Holt, 1962)0-03-011430-6
  • Joseph Salmons, tarihsel-karşılaştırmalı dilbilim bibliyografyası 23 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. . Oxford Bibliyografyaları Çevrimiçi.
  • RL Trak (ed.), Tarihsel ve Karşılaştırmalı Dilbilim Sözlüğü (Fitzroy Dearborn, 2001)1-57958-218-4

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ferdinand de Saussure</span> İsviçreli dilbilimcisi

Ferdinand de Saussure, 20. yüzyılda dilbilimde kayda değer gelişiminin birçoğu için fikirleriyle temel hazırlamış, İsviçreli dilbilimci.

<span class="mw-page-title-main">Dilbilim</span> insan dilinin araştırılması

Dilbilim, dil bilimi, lengüistik ya da lisaniyat; dilleri dilbilgisi, söz dizimi (sentaks), ses bilgisi (fonetik), ses bilimi (fonoloji), biçimbilim (morfoloji) ve edimbilim (pragmatik) gibi çeşitli yönlerden yapısal, anlamsal ve bildirişimin çıkış bağlamını temel alarak sözlerin gönderimlerini ve iletişimde dilin yaptırım gücünü inceleyen bilim dalıdır.

Filoloji, dillerin yapısını, tarihsel gelişimini ve birbirleri ile ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır. Filoloji, bir dili, o dilde verilmiş ürünlere dayanarak inceler, bu yolla bir ulusun ya da uygarlığın kültürel gelişimini, kendine özgü niteliklerini araştırır.

Dilbilgisi ya da gramer, bir dilin ses, biçim ve cümle yapısını inceleyip, kurallarını saptayan bilim dalı. Bir dili seslerinden cümlelere kadar, içerdiği bütün dil birliklerini, geniş bir şekilde anlam ve görevlerini kapsayacak şekilde inceler ve sözcüklerden anlam üretmeyi sağlar. Dilbilgisi kuralları, bir grup tarafından hazırlanmayıp, o dili kullanan insanların zaman içinde gerekli kuralları yaratmaları veya var olan kuralları dilin gelişimine göre değiştirmeleri sonucu oluşur. Bir dili veya bir dilin değişkesini akıcı olarak konuşanlar bu kuralları içselleştirmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Hititçe</span> Hint-Avrupa dillerinin Anadolu alt grubuna ait bir ölü dil

Hititçe veya Hitit dili, Tunç Çağı'nda Anadolu'da yaşamış Hititlerin veya dillerinde kendilerine verdikleri isimleri ile Neşalıların konuşmuş olduğu, Hint-Avrupa dillerinin Anadolu alt grubuna ait bir ölü dil. Dil, diğer Anadolu dilleri olan Luvice ve Palaca ile yakından ilişkilidir. Tarihte belgelenmiş en eski Hint-Avrupa dilidir.

Benjamin Lee Whorf, Amerikalı dilbilimci... Asıl ününü Sapir-Whorf Hipotezine borçludur. Aslında kimya mühendisidir. Amerikan yerli dilleri, özellikle Hopi dilindeki çalışmaları ve dilbilimsel izafiyet kuramını bulmasıyla hak ettiği tanınmışlığı bulmuştur. Anadilin insanın düşünce sistemini büyük ölçüde etkilediğini söylemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Johann Heinrich Hübschmann</span>

Johann Heinrich Hübschmann, Alman dilbilimci ve doğubilimci.

Biçimbilim, yapıbilim, biçim bilgisi, şekil bilgisi, morfoloji veya yapı bilgisi dilbilimde sözcüklerin içyapısını inceleyen alt dalıdır. Temel inceleme nesnesi, dilin anlam taşıyan en küçük parçaları olan biçimbirimlerdir. Biçimbilim, sözcükleri, nasıl oluşturulduklarını ve diğer sözcüklerle ilişkilerini inceler ve sözcüklerin kök, gövde ve ek gibi bileşenlerinin yapısını çözümler.

<span class="mw-page-title-main">Franz Bopp</span> Alman dilbilimci

Franz Bopp F. Bopp Alman dilbilimcisi ve Hint – Avrupa dil ailesinin Hint –İran grubuna bağlı Sanskritçeyi araştıran bilim insanıdır. Karşılaştırmalı Hint – Germen Dil biliminin kurucusu olarak kabul edilir.

Ses bilgisi ya da fonetik dilsel seslerin öğelerini araştıran modern dilbilim, biyoloji, akustik bilimi, sinirbilim, tıp ve diğer bilimlerle ilişkili olan kendine özgü, disiplinler arası bir alandır. Ses bilgisinin araştırma nesnesi, konuşulan dildir. Dilde gerçekleşen ses olayları da bu bilim dalının konularından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Proto Hint-Avrupa dili</span>

Proto-Hint-Avrupa dili veya Hint-Avrupa anadili, Hint-Avrupa dillerinin ortak atası olduğu öne sürülen varsayımsal bir dildir. Proto-Hint-Avrupalılarca konuşulmuş bu dile ait herhangi bir yazılı veri bulunmadığından, hakkında bilinenler tarihsel dilbilim ve rekonstrüksiyon yöntemleri kullanılarak bu dil ailesi içinde yer alan dillerin karşılaştırılması ile ortaya çıkarılan özelliklere dayanmaktadır. Tarihsel olarak Hint-Avrupa dilinin MÖ 3500 yılında konuşulduğu düşünülür. Ancak tarih konusunda görüşler çeşitlilik göstermektedir. Dilin asıl konuşurlarının Karadeniz'in kuzeyinde, Doğu Avrupa'nın Hazar bozkırlarında yaşadığı varsayılır. Proto-Hint-Avrupa dili konuşurları göçlerle birbirinden ayrıldığında bu dil de çeşitli alt dallara ayrılmıştır. Bugün Hint-Avrupa dil ailesi içinde yaklaşık 445 yaşayan dil bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Eski Prusyalı dili</span> Yok olmuş Baltık dili

Eski Prusyalı dili, Prusya bölgesinde yaşamış Baltık halkı olan Eski Prusyalılar tarafından konuşulmuş nesli tükenmiş bir Baltık dilidir. Alman lehçeleri olan Aşağı Prusya ve Yukarı Prusya ile daha sonra kurulmuş Alman devleti "Prusya" ile karıştırılmaması için dile Eski Prusyalı dili denmektedir. 13. yüzyılda Latin alfabesi ile ilk defa yazılmaya başlanan dilden az miktarda edebi eser günümüze ulaşmıştır.

Tarihsel dilbilim tarih biliminden yararlanarak dilin ortaya çıkışı ile dil bilgisi kurallarının tarihsel gelişimini açıklamaya yarayan bilimsel yöntemdir. Dil ailelerinin nasıl ortaya çıktığını da araştıran bu yöntemin ilgi alanları arasında dillerin neden değiştiği, konuşan toplulukların nasıl doğduğu ve sözcüklerin kökeni gibi konular da yer almaktadır.

Hint-Hitit veya Hint-Anadolu; var olagelmiş tüm Hint-Avrupa dilleri ve de Anadolu dillerini'de içerisine alacak şekilde, bir bütünsel Hint-Avrupa terimine eş değer bir model olarak, ilk defa Amerikalı dilbilimci "Edgar H. Sturtevant" tarafından 1926 yılın da ortaya atılan ve tamamen hipoteze dayalı olan bir dil ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Greko-Ermeni</span>

Greko-Ermeni aynı zamanda Heleno-Ermeni) Proto Hint-Avrupa dili (PHA) sonrası, Yunan ve Ermeni' dillerinin varsayımsal ortak atasıdır, durumu İtalo-Kelt veya daha az varsayımsallı Baltık-Slav dilleri ile karşılaştırılabilir, genelde güvenilir bir hipotez olarak kabul edilmekle baraber, üzerinde tam bir fikir birliği yoktur, varsayımsal Greko-Ermeni'nin en erken evresi, Geç Proto Hint-Avrupa ve "Greko-Ermeni-Aryan" dan belki biraz geç, fakat çok da farklı olmayacak şekilde MÖ 3. binyıla tarihlendirilir.

Dilbilimde, ön insan dili ya da proto insan dili, dünya'daki tüm dillerin atası olan hipotetik ana dildir. Dilin kökeninin tek olduğu, tüm doğal dillerin tek bir kaynaktan türediği (monogenetik) varsayımına dayanır. Bu kavram halen tartışmalıdır ve tarihsel dilbilim tarafından doğrulanmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ana Ermenice</span>

Ana Ermenice, Ön-Ermenice veya Proto-Ermenice) Ermenice: նախահայերեն

Gerhard Deeters, Alman dilbilimcidir.

<span class="mw-page-title-main">Ön Anadoluca</span>

Ana Anadoluca, Ön Anadoluca veya Proto-Anadoluca) Anadolu dillerinin türediği en erken ata evresi olan tek bir proto dildir. Hemen hemen diğer tüm proto dillerde olduğu gibi doğrulanmış hiçbir kaydı bulunamamıştır; dil, tüm doğrulanmış olan Anadolu dillerinin yanı sıra diğer tüm Hint-Avrupa dillerine de karşılaştırmalı yöntem uygulanarak yeniden inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Avrasyatik diller</span>

Avrasyatik, tarihsel olarak kuzey, batı ve güney Avrasya'da konuşulan birçok dil ailesini içeren önerilen bir dil makro ailesidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.