İçeriğe atla

Karçhali Vadisi

Karçhali Vadisi veya Karçhala Vadisi (Gürcüce: კარჩხალას ხეობა), tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinde Karçhali Deresi'nin oluşturduğu vadidir. Adını Karçhali Dağı’ndan alır. Karçhali (კარჩხალი) ise, Gürcüce bir yer adı olup “çıplak dağ” veya “kayalık dağ” anlamına gelir.[1][2]

Karçhali Vadisi'nde yer alan ve Nikolay Marr tarafından Handzta Manastırı'nın bazilikası olarak tanımlanan Orta Çağ Gürcü yapısı Nuka Kilisesi'nin uzaktan bir görünümü, 1911.

Tarihçe

Karçhali Vadisi, Tao-Klarceti bölgesinde, Gürcü din adamı Grigol Hantsteli’nin öncülüğünde manastırların inşa edildiği bölgenin önemli bir parçasıydı. Bu dönemde teolojik ve felsefi çalışmaların da merkezi haline gelen bu bölge, “Gürcistan’ın Sinası” olarak ünlenmişti. Nitekim Mere Manastırı, Midznadzori Manastırı ve Tzkarostavi Manastırı Karçhali Vadisi'nde inşa edilmiştir. Bunların yanı sıra bu vadide Nuka Kilisesi gibi ayakta kalmış veya yıkılmış pek çok Gürcü dinsel yapısı bulunmaktadır. Karçhali Vadisi, Tao-Klarceti bölgesinin bir parçası olarak, 8. yüzyılın ortalarından 16. yüzyılın ortalarında Osmanlı hakimiyetine kadar Gürcü Hristiyanlığının önemli merkezlerinden biri olma özelliğini korumuştur.[3][4]

Nitekim Karçhali Vadisi'nde yerleşim yerleri de Gürcüce adla taşımaktadır. Bugün Alabalık adı altında tek köye çevrilmiş olan yerleşim, Ahalta, Didvenahi, Goga, Karçhali gibi birkaç yerleşim yerini barındırmaktadır. Karçhali Vadisi'nin büyük bir kısmını Alabalık köyü kapsamakla birlikte, vadinin bir kısmı Porta köyü sınırları içindedir. Karçhali Deresi'nin başlangıcındaki yerleşim alanları ise, İmerhevi Vadisi'nin köylerinden olan Bazgireti köyüne aittir. Karçhali Vadisi'ndeki yerleşim yerlerinin bir kısmında günümüzde bir-iki hane kalmıştır. Bazı yerleşimler ise, bugün de büyükçe köy olma özelliğine sahiptir.[3]

Karçhali Vadisi'nin başlangıcından itibaren, Karçhali Deresi kıyısı boyunca yer alan meskun ve meskun olmayan yerler Gürcüce adlara sahiptir. Şakuşeti (შაქუშეთი), Orihevi (ორიხევი), Maçuheti (მაჭუხეთი), Veranabaği (ვერანაბაღი), Kondalati (კონდალათი), Ahalta (ახალთა), Miznazori veya Midznadzori (მიზაზოლი / მიძნაძორი), Tzkarostavi (წყაროსთავი), Didvenahi (დიდვენახი), Goga (გოგა), Mere (მერე), Nakoravi (ნაყორავი), Kahaberi (კახაბერი / კხბერი), Şainaho (შაინახო), Kaklovani (კაკლოვანი), Karçhali (კარჩხალი), Lodihevi (ლოდიხევი), Çavlieti (ჩავლიეთი), Nakanvari (ნაყანვარი), Kvavinacvari (ყვავინაჯვარი), Kvamarilay (ქვამარილაჲ), Canciri (ჯანჯირი), Mosaktsevi (მოსაქცევი) ve Sazgireli (საზგირელი) bunların başında gelir. Ancak Canciri, Mosaktsevi ve Sazgireli Karçhali Vadisi'nın üst sınırında yer alıp İmerhevi Vadisi'nin başlangıcında, Bazgireti köyünün sınırları içindedir. Bu bölgenin deniz seviyesinden yüksekliği 2.350 metre olmasına karşın, halkın Gürcü kraliçesi Tamar'la ilişkilendirdiği bir kilisenin kalıntıları bulunmaktadır. Bu noktadan doğudan Maçaheli, kuzeyden Yukarı Acara ve güneyden Şavşat bölgelerine geçmek mümkündür. Karçhali Vadisi'nin burada adları geçen yerlerde çok sayıda, manastır, kilise ve kale kalıntıları bulunmaktadır. Ayrıca bu bölgede, Veranabaği (ვერანაბაღი), Nakanvari (ნაყანვარი), Natadzrevi (ნატაძრევი), Nasakdrevi (ნასაყდრევი), Nakilisvari (ნაქილისვარი), Nasahlevi (ნასახლევი), Napurnevi (ნაფურნევი) gibi yer adları, ortadan kalkmış köylere, kiliselere, artık ekilmeyen tarlalara atıfta bulunmaktadır.[3]

Karçhali Vadisi'ndeki Gürcüce yer adları da buranın eskiden Gürcü yerleşimleri olduğunu göstermektedir. Ancak vadide Gürcü dili tamamen ortadan kalmıştır. Bu bölgede Gürcüce 19. yüzyılda da çok az kişi tarafından konuşuluyordu.[5] Günümüzde Karçhali Vadisi'nde köy statüsünde, Alabalık ve Pırnallı olmak üzere, sadece iki yerleşim yeri bulunmaktadır.

Kaynakça

  1. ^ Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 214. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
  2. ^ Giorgi Şaraşidze, Guria Diyalekti Sözlüğü (გურული ლექსიკონი), Tiflis, 2014. 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-6675-7
  3. ^ a b c Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 214-215. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
  4. ^ Fahriye Bayram, Artvin'deki Gürcü Manastırlarının Mimarisi, 2005, İstanbul, s. 9, ISBN 9758071149.
  5. ^ Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 215. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Güldibi, Hendek</span> Hendek, Sakarya, Türkiyede mahalle

Güldibi, Sakarya ilinin Hendek ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Lütfiyeköşk, Hendek</span> Hendek, Sakarya, Türkiyede mahalle

Lütfiyeköşk, Sakarya ilinin Hendek ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Tangaloğlu</span>

Tangaloğlu, Sinop ilinin merkez ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Sarıbudak, Artvin</span>

Sarıbudak, Artvin ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Aşıklar, Ardanuç</span> Ardanuça bağlı bir köy

Aşıklar, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Çıralar, Ardanuç</span>

Çıralar, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Karlı, Ardanuç</span> Ardanuçta bir köy

Karlı, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Tosunlu, Ardanuç</span>

Tosunlu, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Başköy, Murgul</span>

Başköy, Artvin ilinin Murgul ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Cumhuriyet, Manyas</span> Balıkesir ilinin Manyas ilçesine bağlı bir mahalledir.

Cumhuriyet Balıkesir ilinin Manyas ilçesine bağlı bir mahalledir.

Suereki, tarihsel Klarceti bölgesine özgü siyah asma cinsidir. Bu bölgenin başta gelen üzümüdür. Türkçede adı "Sörek" veya "Söğdek"e dönüşmüştür.

Aheleki, tarihsel Klarceti bölgesinin beyaz asma cinslerinden biridir. Sofralık ve şaraplık üzüm olarak yetiştirilmektedir. Türkçe adı "Akalek"e dönüşmüştür. Gürcistan'da ise Ahalaki (ახალაკი) adıyla Gürcü asma cinsleri arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Ardanuç livası</span>

Ardanuç livası veya Ardanuç sancağı, Osmanlı Devleti'nin Gürcülerden ele geçirdiği topraklarda kurduğu idari birimlerden biridir. Ardanuç livası, kurulduğu sırda Kemhis (Kamhis), Tavusker ve Ardanuç nahiyelerini kapsıyordu. Daha sonra İşhan nahiyesi de bu üç nahiyeye eklendi. Uzun süre Çıldır Eyaleti'ne bağlı olan Ardanuç livasının sınırları 19. yüzyılın ilk yarısında iyice küçülmüş ve yaklaşık olarak bugünkü Ardanuç ilçesi sınırlarına çekilmişti.

Dahatula, tarihsel Klarceti bölgesinde, bugün Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Pırnallı köyünde, kaya resimleriyle bilinen bir yerdir. Artvin ilinde bilinen tek kaya sanatı örneğidir.

Mere Manastırı, tarihsel Tao-Klarceti bölgesinde erken Orta Çağ'da inşa edilmiş Gürcü manastırıdır. Yeri tam olarak tespit edilememiş olan manastırın inşa edildiği yer günümüzde Artvin ili sınırları içinde kabul edilmektedir.

Bice Kalesi, Bica Kalesi olarak da bilinir, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Bice olan Tütünlü köyünde Orta Çağ'dan kalma bir kaledir.

Mukeri Kilisesi, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Mukeri olan Tepedüzü köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Bazgireti Kilisesi veya Badzgireti Kilisesi, tarihsel Şavşeti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı ve eski adı Bazgireti olan Maden köyünde Orta Çağ'da kalma Gürcü kilisedidir. Bulunduğu mevkiden dolayı Sazgireli Kilisesi olarak da bilinir.

Kvartshana Kalesi, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Kvartshana olan Bakırköy'de Orta Çağ'da Gürcülerden kalma kaledir.

Porka, Gürcistan'ın Acara bölgesi ile Türkiye'de yaşayan Gürcüler arasında bir tür kadın giysisine verilen isimdir. Porka kaba olarak da bilinir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.