Kapı kapatıcı

Kapı kapatıcı bir kapıyı genellikle birisi onu açtıktan sonra^[1] veya otomatik olarak açıldıktan sonra kontrollü bir şekilde kapatan, çarpmasını önleyen, bir mekanik cihaz olarak tanımlanır. Kapıyı açmak için kullanılan kuvvet bir tür yayda depolanır ve serbest bırakıldığında bu enerji daha sonra kapıyı kapalı konuma döndürmek için kullanılır. Kapı kapatıcılar binanın yangın alarm sistemine bağlanabilir. Kapıların çoğu zaman açık tutulması gereken yerlerde elektromanyetik bir cihazla geri tutulurlar.^[2] Yangın alarmı tetiklendiğinde elektromanyetik açık tutma cihazına giden gücü keserek kapıların kapanmasını sağlar. Bu açık tutma cihazları kapı kapatıcısından veya tasarımının bir parçası olabilir.^[3]

Tek başına yerçekimi ilk "kapı kapatıcı" olarak düşünülebilir. Kapıları kapatmak için herhangi bir mekanik cihaz takılmadan önce kapının çalışma şekli nedeniyle kapı açıldıktan sonra kendiliğinden kapanırdı. Trafik geçtikten sonra kapalı kalmaları gerektiğinden kapıları asmak için kullanılan bu teknik kapılardan kaynaklanmış olabilir. Yöntem, geleneksel kayışların dayandığı kancaların veya pimlerin kasıtlı olarak yanlış hizalanmasını içerir; alt pim kapı direğinden yukarıdakinden daha fazla çıkıntı yapar. Bu biçim kapı ağırlığını kullanarak yer çekimi ile daima açık kapıyı kapatır. En iyi şekilde tek yöne doğru açılan kapılarda kullanılır örneğin birçok eski kilise kapısının hala bu şekilde çalıştığı görülebilir.^[4]

Bir cihazla kapıyı kapatmak için ilgili ilk başvuru kaynaklarından birisi tapınakların kapılarını kendiliğinden açıp kapatarak kontrol eden "otomatını" anlattığı İskenderiyeli Heron’nun yazılarındadır.^[5] Ağırlıklar ve kaldıraçlar da kapı kapatmak için kullanıldı,^[6] Küçük ev kapıları için başka bir cihazdaysa kapıyı itmek için kıvrımların arasına yerleştirilen bir tahta parçası ile kapı çerçevesine sabitlenmiş, bükülmüş bir halat veya çile kullanırdı. Kapının açılması çıtayı daha fazla büker, kapı serbest bırakıldığında halatın burulma kuvveti kolu kapıya doğru geri iter ve böylece kapı kapanırdı.^[7][8]

Daha modern zamanlarda saat üreticileri Thwaites ve Reed 1850'de spiral kapı yayının asıl mucitleri olduklarını iddia ettiler.^[9] Ağırlıklar ve kasnaklardan oluşan kapı kapatma cihazı için en eski İngiliz patenti 1786'da Francis Moore'a verildi.^[10] Bir yaydan bahseden ilk İngiliz patenti birkaç yıl sonra Henry Downer'inkine kadar izlenebilir.^[11] Fleet Street, Londra'dan (Ironmonger) "kapıyı kapatmak için bir yay" (1790)^[12] icat etti. Kapıyı kapatmak için daha önce icat edilmiş cihazlar da vardı,^[13] örneğin Bay Delevitz'in spiral yaylı menteşeli kapı modeli (1768)^[14] Daha önce Sir Edward Filmer (3. Bart.) İle kardeşi Beversham Filmer arasında kapı yayını mektup yoluyla tartıştıkları 1748 tarihli bir mektup referans olarak alınır.^[15] Bir kapı kapatıcı olmasa da Stamford Gazetesi'nde bildirilen ve 21 Aralık 1736'da Stamford, White Swan'da Mösyö Delanois tarafından sergilenen ve kendi kapısını açıp kapatan mekanik bir heykel vardı.^[16][17][18]

İlk kapı kapatıcıları kapının kapatılma hızına göre zaman geçtikçe sadece bir yay mekanizmasından ibaretti. Bu zamanda kapı kapatıcı, kapı yayı ve kontrol olarak biliniyordu. Daha sonra bu iki cihaz, hem kapıyı kapatan hem de bunun yapılma hızını yavaşlatan tek bir ünite halinde birleştirildi. Bu erken "kapı kapatıcılarda" hızı kontrol etmek için pnömatik piston kullanılırken sonraki modellerde aynı etki için hidrolik veya içi yağ dolu cihaz kullanıldı.

Kapının ani çarpmasını önleyen pnömatik bir cihaz için ilk patent 13 Mayıs 1813'te William Bullock ve James Boaz'a verildi (Patent Numarası 3695).^[19]

Kapı çarpmasını önlemek için geliştirilmiş hidrolik bir cihaz 1864'te William Overden Snr ve William Overden Jnr tarafından patentlendi.^[20] Vulkanize Hint kauçuğunun özelliklerini kullanan kapı kapatıcıların da patenti alındı ve kullanıldı.

Viktorya döneminde kapı kapatıcı kullanımı arttı.^[21] William Tonks and Son, James Cartland and Sons ve William Newman and Son gibi hepsi Birmingham ve çevresinde yerleşik olan şirketler,.^[22][23] 1974 yılında ürettikleri bir milyonuncu kapı kapatıcıları için ödül aldılar.^[24] 1907'de önce Briton B piyasaya çıktı.^[25]

Amerika Birleşik Devletleri'nde Lewis. C. Norton, 1877'de Boston Trinity kilisesi için kapı kontrolüyle 1880'de kapı kapatıcı pazarına girerek işe başladı.^[26] Eugene Blount, Francis Richards ve Joseph Bardsley Yale, Norton, Rixson ve The Shelby Spring Hinge Company gibi diğer şirketlerle birlikte kapı kapatıcıların geliştirilmesi, iyileştirilmesi ve ticarileştirilmesinde de önemli rol oynadılar. 1970'lerden/1980'lerden bu yana Dorma ve GEZE Amerikan pazarının büyük bölümlerine sahip olan Ingersol Rand, ASSA ABLOY, RIXSON'na karşı kapı kapatıcı işinde baskın olmaya çalıştılar.

• Zemine takılan
• Çerçeveye gizlenmiş (söve)
• Başlığa gizlenmiş (transom)
• Zemine gizlenmiş^[27]
• Kapıda gizli
• Pabuca gizlenmiş
• Menteşeye takılı
  • Yaylı Menteşe
  • Kendinden Kapanan Menteşe

Üstten veya yüzeye takılan kapı kapatıcılarının dört çeşidi vardır: sürgülü kol, normal kol yüzeyine takılan, paralel kol yüzeyine takılan ve üst pervaza takılan, çoğu yüzeye takılır ancak bazı üreticiler gizli modeller de sunar.

Başka bir yüzeye takılı kapı kapatıcısı türü orta menteşenin yanında kapının arkasındaki (menteşelerin olduğu yer) kapı çerçevesine tutturulmuştur. "Kol" (kuyruk) kapıya dayanır ve kullanıcının kapıyı açmasıyla bükülen yay önceden bükülmüş şekline dönerek kapıyı kapatır. Bu tip kapı kapatıcı "kuyruk" yayı^[28] olarak adlandırılır ve sönümleme kontrolü olmayan daha basit mekanizmalardan biridir.

Kapı kapatıcının fırtına kapısı ve perde kapısı çeşitleri de vardır: Adından da anlaşılacağı gibi bu piston tipi kapatıcılar eve hava koşullarına, davetsiz misafirlere ve haşarata karşı evlere ek savunma hattı sağlayan fırtına kapıları, güvenlik ve perde kapılarında kullanılır.

İç kapatıcılar tipik olarak hidrolik kullanırken, fırtına kapısı kapatıcılar daha genelde pnömatiktir ve kapıyı kapatmak için hava ve yayları kullanır. Fırtına kapısı kapatıcılarında genellikle çubuk üzerinde gerekirse kapatıcıyı açık konumda kilitlemek için kullanılan küçük, metal bir kare rondela vardır; daha yeni modellerde bu işlemi kolaylaştırmak için açık tutma özelliğini etkinleştiren bir düğme bulunur.

Kapı ve kapı çerçevesindeki gömme girintilere takılan gizli, pervazlı tip kapı kapatıcılar kapı kapatıldığında gizlenir. Bunlar amaçlandıkları uygulamaya göre seçilen kontrollü ve kontrolsüz çeşitleri vardır. Kapı çerçevesindeki (kapı pervazı) cebe takıldığında, bu tip gizli kapatıcılar genellikle "perco" veya perkomatik kapatıcı denir.

Kapı kapatıcılar başlığa takıldığında bunlar transom (kıç yatırması) kapatıcılar olarak bilinirler.^[29] Bunlar HO (açık tut) veya NHO (hiç açık tutma) olabilir.

Bir dekor plakasının altındaki pivot noktasının hemen altına zemine yerleştirilen kapı kapatıcıya zemin yayı denir ve iki çeşittir; tek yönde açılan kapılar için tek hareket (sağ ve sol el) ve içe doğru açılan kapılar için çift hareket ve dışa doğru, her iki tipte ya hiç açık tutulamaz (NHO) ya da açık tutulamaz (HO). Cihazın üstünden çıkıntı yapan ve kapının bağlı olduğu pabuçla (veya kayışla) eşleşen bir pivot, bir tür yay ve kapı kapanma hızını kontrol etmek için bir sönümleme cihazından (çok erken olanlarda darbe sönümleme yoktu) oluşur. Bu sönümleme cihazları doğası gereği pnömatik (hava yayı veya hava kontrolü olarak bilinir) veya hidroliktir. Kapıyı kontrol etmek için bir zemin yayı kullanıldığında, menteşelerle birlikte kullanılabilir ancak genellikle kapının üst kısmında tek bir pivot noktası vardır, bu pivot noktasına üst merkez denir^[30] Zemin yayı genellikle kullanılan tüm kapı kapatma cihazlarının en pahalı ve en zor aşınanıdır.

Topuk yayı olarak bilinen papuç kapı kapatıcısı,^[31] tamamen kapının 'topuğunda' ve pabucun içindedir. Bu pabuç, zemin yayıyla birlikte kullanılan pabuca çok benzer.

Yaylı menteşe, menteşeye takılı tasarımının ayrılmaz parçası bir yay kullanır. Yay, bir borunun içinde görünür veya gizlidir ve daha çok iç kapılarda kullanılır. Her iki yöne de açılan kapılarda kullanıldıklarında çift hareketli yaylı menteşe denir.

Kendiliğinden kapanan menteşe, kapı kapatıcıyı ve yaylı menteşeyi isteğe bağlı açık tutma özelliğiyle tek bir bileşende birleştirir. Bu daha yakın menteşeler ek cihazların kullanılmasının görsel ve fiziksel karmaşasını ortadan kaldırmanın yanı sıra, baş üstü ve yerden kapı kapatıcılarla ilgili bakım sorunlarını da azaltır. Özellikle diğer kapatıcı türlerinin kullanımının zor olduğu durumlarda kullanışlıdırlar. En dayanıklı kendiliğinden kapanan menteşe, 200 kg'a (440 lb) kadar kapı kütlelerinde kullanılabilir.

Kendiliğinden kapanan menteşeler yaylı menteşe gibi görünür ancak kapı kapatıcı gibi çalışır, boşluk sorununu çözer ve tek bir bileşende hız kontrolu sağlar.

Elle çalışan kapı kapatıcı, kapı açılmasında kullanılan enerjiyi sıkışma, burulma, çekme şeklinde sarmal veya yaprak yayda depolar^[32] ve kapıyı kapatmak için bu enerjiyi boşaltır. Bazı kapatıcılar yay kuvvetinin ayarlanmasına imkan vererek daha çok kapatma kuvveti vermekle birlikte kapıyı açmayı kolaylaştırır veya zorlaştırır.

Kapının kapanma hızını sınırlamak için modern kapı kapatıcıların çoğunın içinde yağ dolu hidrolik amortisörler kullanır ancak sönümleme için tek başına yay mekanizmaları ve sürtünme de kullanılabilir.

Bazı kapatıcılar kapının çok hızlı açılmasını önleyen geriye dönük kontrol özelliklidir. Bu kapatıcı, rüzgârı yakalama ve açılma tehlikesinin olduğu kapıya, yakındaki nesnelere veya insanlara zarar verme tehlikesi olan dış kapılarda kullanılabilir.

Kapatıcının kapıyı kapatma hızı üç farklı hıza göre ayar valfiyle ayarlanabilir. Bu valfler genellikle kapının süpürme ve mandal hızlarını ayarlar ve bazı kapatıcılarda gecikmeli hareket valf seçeneği de vardır.

Mandal hızı, kapı kapanma döngüsünün son 10 ila 15 derecesinde döndüğü kapı hızıdır ve kapının düzgün şekilde kilitlenebilmesi için genellikle "süpürmeden" daha hızlı olacak şekilde ayarlanır.

Süpürme hızı, son 10 ila 15 dereceye ulaşmadan önce kapının hareketinin çoğunluğunda döndüğü hızıdır ve genellikle mandal hızından daha yavaş olacak şekide ayarlanır.

Çok uzun kapanma süresinin istendiği durumlar için gecikmeli kapatıcı hareketi uygun olabilir. Gecikmeli hareket valfi süpürme aralığının kabaca ilk yarısı için dönüş hızını önemli ölçüde yavaşlatır. Bu iki veya üç aşamalı hareketi sağlayan ve kapıları belirli bir oranda kapatan kapı kapatıcılara 'kontrollü' kapı kapatıcılar denir.^[33]

Sönümlü kapı kapatıcılarda kapıyı kapatmak için gerekli enerji, sonraki kapanma hareketinde hidrolik sönümlü açılıp tekrar serbest bırakıldığında bir yayda depolanır. Kapatma kuvveti genellikle yayın sıkıştırması ve valflerle kapanma hızı sürekli olarak ayarlanabilir.

Her iki tarafa serbestçe dönen ve çerçeve üzerinde durmayan kapı kanatlarında amaç kapı kanadını aşmadan mümkün olan en kısa sürede kapatmak için periyodik olmayan sınır durumu'dur.

Sönümlü kapı kapatıcılar kapı kanadının kenarına veya çerçevesinin üzerine takılır ve diğer kısma bir veya iki kolla bağlanır. İki kol aracılığıyla bağlanmaya aynı zamanda "makas bağlantısı" da denir.

Yalnızca bir kol kullanılıyorsa ya bir makara ya da bir sürgü üzerinde kayar; alternatif olarak kolun ucunda bir makara veya sürgü vardır ve sürgülü rayda çalıştırılır. Kayar raylı kapı kapatıcıları kam ve kremayer dişli ile sunulur.

Daha çok "kapı açıcı" denen otomatik kapı kapatıcı genelde bir düğme, hareket dedektörü veya başka bir cihazın kontrolü altında kapıyı açar ve ardından kapıyı kapatmanın ne zaman güvenli olduğunu belirlemek için hareket veya yakınlık detektörü kullanarak kapıyı kapatır. Bu tip kapı mekanizmaları bir tuş takımına bir kod girilene veya bir kart gösterilinceye kadar kapıyı bir elektromanyetik cihazda (manyetik kilit) kilitli tutarak güvenlik amacıyla da kullanılabilir.^[34] Çok güvenli alanlar retina tarayıcısı veya tuş takımı veya kart yöntemi yerine bir tür elektronik parmak izi cihazı kullanan bir biyometrik sistemi tercih edebilir.^[35]

Kapatıcılarda genellikle kapanma kuvveti ve hızı üzerinde kontrol sağlayan damperler bulunur. Bu tür damperler genellikle hidrolik veya pnömatik dashpot lardır.

Kapı kapatıcılar yangının ve dumanın yayılmasını önlemeye yardımcı olmak için yangın durumunda kapatılması gereken yangın kapısı ve giriş kapılarına en yaygın şekilde takılır. Çoğu ülkede performansları ulusal standartlara göre belirlenir.

Kapı kapatıcılar istenen iç sıcaklıkların korunmasında ve koşullandırılmış alana giren ve çıkan hava hareketini azaltmada da rol oynar.

Kapı kapatıcılar bina giriş kapılarında güvenlik açısından da rol oynar biri geçtikten sonra kapıları kapatır ve kapı kilidini yeniden kilitler.

Gürültü kontrolü gerektiren binalarda (Stüdyo) kapı kapatıcılar hem odalarda hem de binaların kendisinde istenmeyen gürültünün bastırılmasında önemli bir rol oynar.

Tuvaletlerde ve tuvaletlerde mahremiyet sağlamak için genellikle kapı kapatıcılar kullanılır.

Kapı kapatıcılar binaları ve odaları kir, enkaz ve zararlılardan uzak tutmada da rol oynayabilir.

Engelsiz bina için yayınlanmış DIN 18040 standardı, kapı kapatıcı kullanılması gerekli kapılar için DIN EN 1154'e göre maksimum 3 büyüklüğünde bir açma momenti tanımlar. Bu tork kapı 0° ve 60° arası açıldığında (kapı kapatıcıda ölçülen) 47 Nm olarak tanımlanır.^[36]

DIN Spec 1104 standardı 2 ° ile 60 ° arasındaki kapı açılma açısı için açma torkunun %40 azaltılmasını önerir. Bu kamu ve özel binalarda çocukların, yaşlıların ve engellilerin kapıyı açmasını kolaylaştırmak ve erişim kolaylığını artırmak amacını taşır.

Yapı kanunu gereklilikleri nedeniyle kendi kendine kapanan olarak tasarlanması gereken kapılar açık tutulacaksa kapı kanatları elektrikli açık tutma sistemi (elektro) manyetik ile kilitlenebilir. Alternatif olarak "serbest salınım" işlevine sahip serbest kanatlı kapı kapatıcılar kullanılır. Yay kuvvetine karşı açıldıklarında bunlar kapı kanadını serbest bırakır ve kapının ek çaba harcamadan geçmesine izin verir. Burada kapının kendisi önceden gerilmiş durumda kilitlenir. Yangın durumunda ön gerilim serbest bırakılır ve kapı otomatik olarak kapanır. Günlük yaşamda Yangın kapısı açık tutma mekanizmaları özellikle hastanelerde, huzurevlerinde ve kreşlerde binaların kullanımını kolaylaştırmak için kullanılır.

Yangın veya dumandan korunma ihtiyacı olan kapılar genellikle onaylı kapı kilitleme sistemleri ile donatılmalıdır. Pasif ve aktif kanatların sıkıca kilitlenmesi amacıyla çift kanatlı kapılar için bir kapanma sırası kontrolü öngörülmüştür. Yangın kapısı için hidrolik kapı kapatıcıları DIN EN 1154 standardına, elektrikli açık tutma tertibatlı kapı kapatıcıları DIN EN 1155 standardına kapatma sırası kontrolleri olan kapı kapatıcıları bunlara ek olarak DIN EN 1158 standardına uygun olmalıdır.

• Basit mekanik kapatıcılar
• 
  Bahçe kapısını kapatmak için bir yay
• 
  Sürgü raylı üstten kapı kapatıcı
• 
  Zemin yayı
• 
  basit bir kapı kapatıcı