İçeriğe atla

Kango (Japonca)

Kango (Japonca漢語; Japonca telaffuz: [kaŋɡo]; yani "Han sözcükleri"), Japonca söz varlığında Çinceden kaynaklanan ya da Çinceden alınmış unsurlarla yaratılmış sözcüklere verilen isim. Bazı dilbilimsel yapılar ve cümle kalıpları da "Kango" olarak nitelendirilebilir.

Kango, Japonca söz varlığını oluşturan üç geniş kategoriden birini teşkil eder. Diğer kategoriler ise Japoncaya has sözcükler (yamato kotoba [en]) ve başta Batı dilleri olmak üzere diğer yabancı dillerden kaynaklanan sözcükler (gairaigo). Sözcüklerin %18-%20'si günlük konuşmada kullanılmak üzere çağdaş yazılı Japonca sözlüğünde barındırılan sözcüklerin yaklaşık %60'ının kango'dan ibaret olduğu tahmin edilmektedir.[1][a] Resmî ya da edebî bağlamlarda ya da soyut veya karmaşık düşünceler ifade edilirken bu tür kango sözcüklerinin kullanımı artar.[2]

Kango, yani Japoncada Çinceden türemiş sözcüklerin kullanımı, kanbun'dan [en], yani Japonya'daki yerel Japonlar tarafından tarihî olarak yazılmış Edebî Çinceden farklıdır. Hem çağdaş Japoncaki kango hem de klasik kanbun sözcükleri, Korece ile Vietnamcada da rastlanan Sinozenik [en] dilbilimsel ve fonetik unsurlar içerir; yani has Çinceden oluşmaktan ziyade, konuşuldukları milletlerdeki yerli dillerle karışmış "Çin-yabancı" sözcüklerdir. Japoncada türemiş ve sık sık yeni anlamlar taşıyan bu tür sözcükler wasei-kango [en] olarak bilinir. Bu sözcüklerin birçoğu, Meiji Restorasyonu boyunca Asya'nın haricinden kaynaklanmış kavramları tanımlamak için yaratıldı ve birçoğu da Çinceye yeniden ödünçlenmiştir.

Kango ayrıca çağdaş Çince lehçelerinden kaynaklanan gairago sözcüklerinden ayırt edilir. Bu Çince gairago sözcükleri bazen kango sözcükleri gibi Çin karakterleri ya da kanji ile yazılır. Örneğin, çağdaş bir Çince lehçesinden alınmış 北京 (Pekin, "Pekin") sözcüğü kango olarak sayılmaz, ancak Çinceden kaynaklanan unsurlarla yaratılmış 北京 (Hokkyō, "Kuzeyin Başkenti", Kyoto şehrine verilen bir lakap) sözcüğü ise kango olarak sayılır.

Ayrıca bakınız

  • Sinozenik telaffuz [en]
  • Çince-Japonca yalancı eşdeğerlerin listesi [en]
  • Wasei-kango [en]
  • Wasei-eigo
  • Korecedeki Çince kökenli sözcükler [en]
  • Singdarin [en]
  • Avrupa dillerindeki klasik bileşik sözcükler [en]

Dipnot

  1. ^ NHK yayınlarındaki dil kullanımı hakkında Ulusal Japon Dili Enstitüsü [en]'nün Nisan ilâ Haziran 1989'da yürüttüğü çalışmanın çıkardığı sonuçlara göre.[2]

Kaynakça

  1. ^ Shibatani, Masayoshi. The Languages of Japan (Section 7.2 "Loan words", p.142) 27 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cambridge University Press, 1990. 0-521-36918-5
  2. ^ a b 国立国語研究所『テレビ放送の語彙調査I』(平成7年,秀英出版)Kokuritsu Kokugo Kenkyuujo, "Terebi Hoosoo no Goi Choosa 1" (1995, Shuuei Publishing)

İlgili Araştırma Makaleleri

Etimoloji veya kökenbilim, sözcüklerin köklerini, hangi dile ait olduklarını, ne zaman ortaya çıktıklarını, ilk olarak hangi kaynakta kayıt altına alındıklarını, ses ve anlam bakımından geçirdikleri dönüşümleri inceleyen bilim dalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Arapça</span> Afroasya dilleri ailesinin Sami koluna mensup bir dil

Arapça, Afroasya dilleri ailesinin Sami koluna mensup bir dildir. Batıda Atlantik Okyanusu'ndan doğuda Umman Denizi'ne, kuzeyde Akdeniz'den güneydoğuda Afrika Boynuzu ve Hint Okyanusuna uzanan geniş bir coğrafyada konuşulmaktadır. Tüm lehçeleri ile birlikte 420 milyonu aşkın kişi tarafından konuşulduğu tahmin edilmektedir. Arap Birliği'ne üye 22 ülke ile Çad ve Mali dâhil olmak üzere 24 ülkede resmî dildir. Aynı zamanda kısmî olarak tanınan Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti, Somaliland ile Tanzanya'da (Zanzibar) resmî dil statüsündedir. Arap Birliği'nin ve Birleşmiş Milletler'in kabul edilen altı resmî dilinden biridir. Nijer, Senegal ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal/azınlık dili olarak tanınmıştır. Arapça İran, İsrail, Pakistan, Filipinler ve Güney Afrika Cumhuriyeti anayasalarında özel dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Altay dilleri</span> bir dil ailesi

Altay dilleri ilk olarak 18. yüzyılda ileri sürülmüş Avrasya'da yaygınca konuşulan Türk dilleri, Moğolca, Tunguzca ve bazen Japonca, Korece ve Aynu dillerinin ortak bir ataya sahip olduklarını savunan varsayımsal bir dil ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Çince</span> Çin ve çevresinde konuşulan bir dil

Çince, Çin anakarası ve çevresinde yaşayan bir milyardan fazla kişi tarafından konuşulan Eski Çinceden türemiş dillerin oluşturduğu diller grubudur. Dünyadaki her beş kişiden birinin anadili olarak konuştuğu Çince, lehçeleriyle birlikte dünyada en çok konuşulan dildir. Çince ve lehçeleri Büyük Çin olarak adlandırılan Çin anakarası, Hong Kong, Makao, Tayvan ve Malezya, Endonezya, Tayland, Singapur, Myanmar, Vietnam, Güney Kore gibi Doğu ve Güneydoğu Asya ülkelerinde konuşulmaktadır. Çince, dünyanın en çok konuşulan dil olmasına bağlı olarak Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biridir. Aynı zamanda Çin, Tayvan, Singapur, Hong Kong ve Makao'nun resmî dilidir.

Lehçe ya da diyalekt, bir dilin belli bir coğrafî bölgedeki insanlar tarafından konuşulan çeşididir. Lehçe sözcüğü Türkçeye Arapçadan geçmiştir. Lehçe anlamında bazı sözlüklerde diyelek ve ağgan sözcükleri de bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Uygurca</span> Uygur Türkçesi

Uygurca veya Yeni Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinin Uygur grubunda yer alan bir dil.

<span class="mw-page-title-main">Moğolca</span> Moğol yerlisinin konuştuğu dil

Moğolca, Moğolistan ve civardaki bazı özerk bölgelerde resmî dil olan Asya dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Mandarin</span> Çin dilinde bir lehçe

Mandarin ya da Beifanghua Çincenin en çok konuşulan dilidir. Kuzey Çin'de konuşulan tüm lehçeler Mandarin altında sınıflandırılmıştır. Ancak genelde Mandarin daha dar anlamıyla Çin ve Tayvan'da resmî dil olarak kullanılan Standart Çinceye işaret eder.

<span class="mw-page-title-main">Pinyin</span> Standart Mandarin için Çince yazısında kullanılan romanizasyon sistemi

Pinyin ya da Hanyu Pinyin Standart Mandarin için Çince yazısında kullanılan romanizasyon sistemidir. Yani her biri ayrı bir ideogram olan Çince karakterlerin Latin alfabesi ile yazılıp okunabilmesini sağlar. Bu sistem 1979 yılından itibaren Çin hükûmeti tarafından resmen benimsenmiştir. Pinyin sistemi, hem en yeni hem de Mandarince telaffuzu en yakın sunan romanizasyon yöntemidir. Artık eskimiş olan Wade-Giles sistemi geçmişte yaygın kullanılmasına karşın yavaş yavaş terkedilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Çin karakterleri</span>

Çin karakterleri veya Çin harfleri, günümüzde Çince, Japonca ve nadiren Korecenin yazılmasında kullanılan simgesel grafikler ya da logogramlardır. Bunlara Mandarin Çincesinde hànzì, Japoncada kanji, Korecede hanja ya da hanmun, Vietnamcada ise hán tự ya da chữ nho adı verilir.

<span class="mw-page-title-main">Çağatayca</span>

Çağatayca, Çağatay Türkçesi veya Doğu Türkçesi, 15. yüzyılda Timurluların idaresi altında gelişen ve 15. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına dek Orta Asya'daki Müslüman Türk halkları tarafından ortak yazı dili olarak kullanılan dildir.

Eski İngilizce şu anki İngiltere olan bölgenin belli bölümlerinde ve Güney İskoçya'da 5. yüzyılın ortalarından 12. yüzyılın ortalarına kadar konuşulmuş İngilizcenin eski şeklidir. Bu dil, Batı Cermen dillerinden birisiydi ve bu yüzden de Eski Frizce ve Eski Saksoncayla yakından ilgilidir. Ayrıca dil, Kuzey Cermen dil grubundan Eski Norsçanın da büyük etkisi altında kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Latin dilleri</span>

Latin veya Romen dilleri, kökeni Roma İmparatorluğu'nda konuşulmuş Latince lehçelerine dayanan, Hint-Avrupa dil ailesinin İtalik koluna mensup bir dil grubudur. Dünya çapında Latin dillerini anadil olarak konuşan 600 milyondan fazladır. Dil grubunun modern dağılımı Amerika, Avrupa ve Afrika kıtalarında yoğunlaşmakla birlikte, genel olarak dünyada geniş bir yayılıma sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Japonca</span> Doğu Asya dili

Japonca, Japonlar tarafından konuşulan Japon dil ailesine bağlı bir dildir. Başta Japonya ve Japon diasporasındakiler olmak üzere yaklaşık 128 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Japonya'da de facto millî dil olarak kabul edilip Palau'da tanınmış azınlık dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Vietnamca</span> Dil

Vietnamca, Vietnam Cumhuriyeti'nin ulusal ve resmî dilidir. Vietnam'da yaşayan insanların % 86'sının ve denizaşırı ülkelerde yaşayan azınlık durumunda yaklaşık 3.000.000 kişinin anadilidir. Yakın tarihe kadar Çin yazı sistemini kullanmakta olan Vietnamcanın sözcük dağarcığı büyük ölçüde Çinceden etkilenmiştir. Vietnamcanın bugünkü yazı sistemi Latin abecesinin uyarlanmış biçimine dayanır. Sözcüklerde anlam ayrılığı ton ile yapıldığından bu tonları gösteren 5 farklı ayırıcı im bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Pekin Yabancı Diller Üniversitesi</span> Üniversite

Pekin Yabancı Diller Üniversitesi ya da eski ismiyle Pekin Yabancı Diller Koleji, Çin'in başkenti Pekin'e bağlı Haidian semtinde bulunan bir üniversitedir. Son zamanlarda yapılan üniversite sıralamalarına göre Çin'in en üstün yabancı dil üniversitesi sayılır.

Klasik Çince ya da Edebî Çince, İlkbahar ve Sonbahar Dönemi'nin sonundan Han Hanedanı'nın sonuna kadar yazılan klasik edebiyatın dilidir. Eski Çincenin yazılı bir şeklidir. Klasik Çince, klasik dilden evrimleşmiş geleneksel Çince yazma şeklidir, böylece Çincenin günümüzde konuşulan tüm şekillerinden farklıdır. Edebî Çince, 20. yüzyılın başına kadar Çin'de neredeyse tüm resmi yazılarda ve ayrıca çeşitli dönemlerde Japonya, Kore ve Vietnam'da kullanılmıştır. Çince konuşanların arasında Edebî Çincenin yerine artık Çin çapında konuşulan çağdaş Çince ağızlarına dayanan ve çağdaş Mandarin Çincesinin konuşulduğu şekline benzeyen Baihua yazı şekli geçmiştir. Çince konuşmayanlar ise Edebi Çinceyi yerel ağızlar lehine terk ettiler.

Ortografik transkripsiyon, aktarma yapılacak olan dilin standart ortografisi kullanılarak yapılan bir transkripsiyon yöntemidir.

Okurigana, Japonca yazılı sözcüklerde kanji köklerinden sonra gelen kana sonekleridir. Sıfatları ve fiilleri çekmek ve belirli bir kanjiyi belirli bir anlama sahip olmaya ve belirli bir şekilde okunmaya zorlamak olmak üzere iki amacı bulunmaktadır. Örneğin, düz fiil formu 見る geçmiş zamana çekilir 見た, burada 見 kanji köküdür ve る ve た hiragana yazısıyla yazılmış okuriganadır. Çok az istisna dışında okurigana sadece kun'yomi için kullanılır, Çince biçimbirimler Japoncada bükülmediklerinden ve çoğu bileşik kelimelerin (kango) parçaları olarak kullanıldığından telaffuzları bağlamdan çıkarıldıklarından on'yomi için kullanılmazlar.

Gairaigo, Japoncada "ödünç kelime" anlamına gelen ve Japoncaya bir transkripsiyonu gösteren bir terimdir. Özellikle, genellikle eski zamanlarda Klasik Çince'den ziyade modern zamanlarda, öncelikle İngilizce, Portekizce, Felemenkçe ve Mandarince ve Kantonca gibi modern Çin lehçelerinden ödünç alınan yabancı kökenli bir Japonca kelimeyi tanımlamaktadır. Bunlar, ateji olarak bilinen kanji ile yazılmış birkaç eski terimle birlikte, öncelikle katakana fonetik yazısıyla yazılmıştır.