İçeriğe atla

Kalpak

Türk kalpağı ile Mustafa Kemal Atatürk. Balıkesir, 1923

Kalpak (Türkçe: kalpak < Eski Türkçe, Karakalpakça: калпак, Kazakça: қалпақ,Kırgızca: калпак), ters döndürülmüş kesik koni şeklinde, genellikle kürk, kumaş veya deriden imal edilen bir başlık türüdür. Genellikle Türkiye'de, Kafkasya'da, İran'da, Rusya'da ve Orta Asya ülkelerinde kullanılır. Tarihsel olarak çeşitli Türk topluluklarında yaygın olarak kullanılmıştır. Kalpak kışın başı sıcak tutmak, yazın ise başı güneşten korumak için kullanılır. Kışın kullanılan kalpaklar daha kalın, yazın kullanılanlar daha ince kumaşlardan, gölgelik için kullanılanlar ise daha geniş olmak üzere, mevsimlere göre farklı kalpak türleri bulunmaktadır.

Türk kalpağı ile Enver Paşa

Kalpağın birçok çeşidi vardır. Giyilmedikleri zaman tutmak veya taşımak için genellikle düz bir şekilde katlanabilirler. Kenar her yöne döndürülebilir. Bazen kenarda bir kesik vardır, böylece iki uçlu bir tepe noktası oluşturulabilir. Düz beyaz olanlar genellikle festivaller ve özel günler için ayrılmıştır. Günlük kullanım için tasarlananlarda siyah kadife astar olabilir. Orta Asya'nın Türk kültürlerinde, Türkiye'nin silindirik kalpaklarından ziyade bir dağa benzeyen keskin bir sivriliğe sahiptirler.

Kalpak kelimesi olarak Türkçe kökenli bir kelimedir. Ermeni sözlükbilimci Sevan Nişanyan'a göre keçe külâh[1]; Türkolog ve sözlükbilimci Hasan Eren'e göre deri, kürk veya kumaştan yapılmış başlık demektir.[2] Kalpak kelimesi Türkçeden Bulgarcaya, Sırpçaya, Yunancaya, Macarcaya, Farsçaya, Tacikçeye, Fransızcaya, Almancaya, Rusçaya ve diğer Slav dillerine geçmiştir.[2] Türklerin kalpak taktığına dair en eski bilgiler eski Çin kaynaklarında bulunmaktadır.[3] Türk sözlükbilimci Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti't-Türk adlı Türkçe sözlüğünde Türklerde kalpağın çok yaygın olduğunu gösteren atasözlerine yer vermiştir.[3] Buradan hareketle kalpağın Türk kökenli bir başlık ve Türklerin milli başlığı olduğunu; daha sonra diğer halklara geçtiğini söylemek yanlış olmayacaktır.[3]

Günümüzde Özbekistan sınırları içinde yaşayan Karakalpaklar da adlarını kalpak kelimesinden almışlardır.

Galeri

Kaynakça

  1. ^ "kalpak". Nişanyan Sözlük. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2023. 
  2. ^ a b Hasan Eren (2020). Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). Türk Dil Kurumu Yayınları. 
  3. ^ a b c Türk, Emine Bilgehan (2018). "Millî Bir İmge Olarak Türk Romanında Kalpak". 23 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2023. 
  • "kalpak." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. 2009.
  • "kalpak." Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi. Gelişim Yayınları. 1986.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türkçe</span> Türk halkının Oğuz Türkçesi dili

Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir. Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir Batı Oğuz dili olan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur. Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 90 milyon konuşanı ile dünyada en çok konuşulan 18. dildir. Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Masal</span> kurgusal bir hikaye içeren folklorik fantezi karakterler

Masal ya da erteği esas itibarıyla sözlü anonim halk edebiyatı ürünü, kahramanları arasında olağanüstü kişi veya yaratıkların bulunabildiği, anlatılan olayların tamamen gerçek dışı olduğu, yer ve zaman ögesinin ise daima belirsiz olduğu bir anlatı türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Tarçın</span> kötü

Tarçın (Cinnamomum), defnegiller familyasından anavatanı Güney ve Güneydoğu Asya olan, yaprak dökmeyen aromatik kokulu ağaç cinsi.

Mânî, başta aşk olmak üzere hemen her konuda yazılabilen bir halk edebiyatı nazım biçimdir. Arapça kökenli bir kelimedir. Halk kültüründe goşa (koşa) olarak da bilinir. Goşa kelimesi Türkçede çiftlenmiş (ikili) demektir ve mânînin kafiye yapısından dolayı bu ad verilmiştir. Koşa kelimesi "beyit" manası da taşır. Anonim halk edebiyatında en küçük nazım biçimidir. Çoğunlukla 7 heceli dört mısralık bir bentten meydana gelir. Ama mısraları 4-5-8-10-14 heceli kalıplarla söylenmiş mânîler de vardır. Birinci, ikinci dördüncü mısralar birbirleriyle kafiyeli, üçüncü mısra serbesttir. Yani kafiye dizilişi aaxadır. aaaxa düzeninde mânîler de var. İlk iki mısra hazırlık dizeleridir. Son iki mısra ile anlam bağlantısı yoktur.Asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilir. En çok kullanılanlar düz ya da tam mânî, kesik mânî, cinaslı mânî, yedekli mânî, artık mânîdir.

<span class="mw-page-title-main">Sırtlangiller</span> etçiller takımına ait bir kedimsi familyası

Sırtlangiller (Hyaenidae), etçiller (Carnivora) takımına ait bir familya. Dış görünüşleri ile köpeklere benzemelerine rağmen aslında kedimsiler (Feliformia) alt takımına dahillerdir ve bilim insanlarının fikirlerine göre misk kedisigiller (Viverridae) familyasından türemişlerdir. Günümüzün sırtlangilleri Afrika'da ve Güney ile batı Asya'da yaygındırlar. Leş yiyiciler olarak tanınırlar.

<span class="mw-page-title-main">Karsak</span> tilki türü

Karsak, korsak tilkisi, step tilkisi ya da bozkır tilkisi olarak da bilinir, köpekgiller (Canidae) familyasının asıl tilkiler (Vulpini) oymağına ait, Orta Asya'da yaygın olan bir tilki türü.

<span class="mw-page-title-main">Pijama</span> uyumadan önce yatarken giyilen haff giysi

Pijama; hafif, genellikle iki parçadan oluşan ve uyumadan önce yatarken giyilen bir giysidir.

Kıbrıs Türkçesi, Kıbrıs Türkleri tarafından konuşulan Türkçe ağzıdır. Güney Anadolu ve İç Anadolu ağızlarının bir uzantısı olarak vurgulanır; ancak bununla birlikte Anadolu'nun farklı bölgelerindeki ağızlara özgü benzerlikler de taşıması nedeniyle bu iki bölgeyle birebir ilgi kurmak mümkün değildir.

Hasan Eren. Türk sözlükçü ve etimoloji konusuna yoğunlaşmış Türkolog.

Türkçedeki alıntı sözcüklerin değiştirilmesi, Atatürk'ün Türkleştirme politikasının bir parçasıdır. Osmanlı Türkçesi, Arapça ve Farsçadan birçok alıntı sözcüğe sahipti, aynı zamanda Fransızca, Yunanca ve İtalyanca gibi Avrupa dillerinden bulunan diğer alıntı sözcükler de resmî olarak Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından önerilen Türkçe karşılıkları ile değiştirildi. Türkçedeki yabancı kökenli sözcüklerin (alıntı) Türkçeleştirilmesi, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan sonra Atatürk Devrimlerinin daha geniş çerçevesindeki kültürel reformların bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yedisu bölgesi</span>

Yedisu bölgesi, Orta Asya'da günümüzde Kazakistan'nın güney-doğu parçası olan bir bölgedir. İsmini, İli, Karatal, Bien, Aksu, Lepsi, Baskan ve Sarkand gibi yedi ana nehirlerden almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kardeş</span>

Kardeş, anne veya babadan en az birinin ortak olduğu kişilerin birbirlerine göre durumuna verilen addır. Kardeşler erkek ya da kız olabilirler. Birçok toplumda kardeşler anne babalarıyla birlikte aynı ortamda oynayarak ve eğlenerek çocukluklarını birlikte geçirerek büyürler. Bu kalıtsal ve fiziksel yakınlık birbirlerine karşı sevgi ya da düşmanlık gibi duygusal hisler beslemelerine neden olur.

<span class="mw-page-title-main">Oğlan</span>

Oğlan ya da erkek çocuğu, küçük yaştaki erkek. Oğlan sözcüğü bazen genç yetişkin erkekler için de kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Kırklar</span>

Kırklar, Türk halk inancında Kırk Evliya. Kırkavlan da denilir. Bilinmeyen bir yerlerde yaşayan kırk kutlu kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Ceset</span> Ölü bir insanın bedeni

Ceset veya naaş, ölü bir insanın bedeni. Aynı anlama gelen kadavra sözcüğü genelde tıbbî anlamda kullanılır. Cenaze töreni için hazırlanmış cesede cenaze denir.

<span class="mw-page-title-main">Beşik</span>

Beşik, yenidoğan bebeklerin ve emekleyip yürümeye başlayan ufak çocukların yatması için kullanılan sabit ya da sallamalı, çocuğun düşmemesi için genellikle parmaklıklı karyola benzeri yatak aracı. Bütün dünya halklarında farklı stillerde beşik tipleri görülür. Taşınabilen sebetli beşik türü de vardır.

<span class="mw-page-title-main">Sadak</span>

Sadak ya da okluk, ok ile yay koymaya yarayan torba. Daha çok omuzdan bir bağla sırta asılır ya da belde kemere takılı olarak taşınır. Geleneksel olarak deri, ahşap, kürk ya da diğer doğal malzemeden yapılırken, günümüzde genelde metal ya da plastikten yapılır.

<span class="mw-page-title-main">Papak</span>

Papak, kuzu postundan yapılan uzun tüylü kalpak türüdür. Genellikle Kafkasya, Doğu Anadolu Bölgesi ve Orta Asya'da kullanılır. Karapapakların adlarında görülür.

<span class="mw-page-title-main">Post</span> küçükbaş memeli hayvanların yün ve derisiyle birlikte tabaklanmış kürkü

Post ya da pösteki, koyun ve keçi gibi küçükbaş memeli hayvanların yün ve derisiyle birlikte tabaklanmış kürkü. Elde edildiği hayvana göre koyun postu, kuzu postu, keçi postu olarak adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Sal</span> deniz ya da nehirde su üzerinde kalmak ya da hareket etmek üzere tahta ya da tomrukların birbirine eklenmesiyle oluşturulan düz taşıt

Sal deniz ya da nehirde su üzerinde kalmak ya da hareket etmek üzere tahta ya da tomrukların birbirine eklenmesiyle oluşturulan düz taşıt. En basit tekne/kayık tasarımıdır ve gövdesiz yalın olmasıyla karakterize edilir.