İçeriğe atla

Kalabalığın bilgeliği

Kalabalığın bilgeliği, tek bir uzmanın görüşünden ziyade çeşitli ve bağımsız bir grup bireyin ortak düşüncesidir. Bu süreç, Bilgi Çağı için yeni olmasa da, Quora, Reddit, Stack Exchange, Wikipedia, Yahoo! Answers gibi sosyal bilgi siteleri ve kolektif insan bilgisine dayanan diğer internet kaynakları tarafından ana akım spot ışığına itilmiştir.[1] Bu olgunun bir açıklaması, her bir bireysel kararla ilişkili kendine özgü bir sesin olması ve çok sayıda yanıtın ortalamasının alınmasının bu sesin etkisini ortadan kaldırmaya yönelik bir çaba olacağıdır.[2]

Jürili yargılama, bir veya birkaç uzmana dayanan kürsü yargılamasına nazaran en azından kısmen kalabalığın bilgeliğine dayandığı şeklinde algılanabilir. Siyasette bazen kalabalığın bilgeliğinin neye benzeyeceğine örnek olarak seçim gösterilmektedir. Karar verme süreci oldukça homojen bir siyasi grup ya da parti yerine çeşitlilik arz eden bir grup tarafından gerçekleştirilecektir. Bilişsel bilim alanındaki araştırmalar, kalabalığın bilgeliği etkileri ile bireysel biliş arasındaki ilişkiyi modellemeye çalışmıştır.

Büyük bir grubun miktar tahmini, genel dünya bilgisi ve uzamsal muhakeme içeren sorulara verdiği toplu cevapların genellikle grup içindeki herhangi bir bireyin verdiği yanıt kadar iyi olduğu, ancak çoğu zaman daha iyi olduğu görülmüştür.

Sosyal seçim teorisindeki jüri teoremleri, çeşitli az ya da çok makul varsayımlar altında kalabalığın bilgeliği için resmi argümanlar sağlamaktadır. Teoremlerin kendileri tartışmalı olmasa da hem varsayımlar hem de sonuçlar tartışmalı olmaya devam etmektedir. En eski ve en basit olanı Condorcet'in jüri teoremidir (1785).

Örnekler

Aristoteles, Politika adlı eserinde "kalabalığın bilgeliği" hakkında yazan ilk kişi olarak kabul edilmektedir.[3][4] Aristoteles'e göre, “tek tek iyi insanlar olmasalar da, bir araya geldiklerinde bireysel olarak değil ama toplu olarak iyi olanlardan daha iyi olmaları mümkün, tıpkı birçok kişinin katkıda bulunduğu toplu yemeklerin tek bir kişinin masrafıyla verilenlerden daha iyi olması gibi”.[5]

Charles Wellington Furse tarafından 1954'te Londra'daki Ulusal Portre Galerisi'ne verilen Sir Francis Galton

Kalabalığın klasik bilgelik bulgusunda, sürekli bir miktarın noktasal tahmini söz konusudur. Plymouth'ta 1906 yılında düzenlenen bir kır panayırında, 800 kişi kesilip hazırlanmış bir öküzün ağırlığını tahmin etme yarışmasına katılmıştır. İstatistikçi Francis Galton, ortanca tahmin olan 1207 poundun, 1198 pound olan gerçek ağırlığın %1'i içerisinde doğru olduğunu gözlemlemiştir.[6] Bu durum, bilişsel bilimde, bir kalabalığın bireysel yargılarının, tahmin edilen miktarın gerçek değerine yakın ortalanmış medyan ile yanıtların bir olasılık dağılımı olarak modelleştirilebileceği anlayışına katkıda bulunmuştur.[7]

Son yıllarda “kalabalığın bilgeliği” olgusundan iş stratejisi, reklam alanları ve ayrıca siyasi araştırmalarda yararlanılmaktadır. Pazarlama firmaları, müşterileri için tüketici geri bildirimlerini ve marka izlenimlerini bir araya getirmektedir. Bu arada, Trada gibi şirketler müşterilerin gereksinimlerine göre reklam tasarlamak için kalabalıkları davet etmektedir.[8] Son olarak, siyasi tercihler siyasi seçimleri tahmin etmek veya önceden tahmin etmek üzere bir araya getirilmektedir.[9][10]

İnsan dışı örnekler de yaygındır. Örneğin, golden shiner gölgeli alanları tercih eden bir balıktır. Tek bir shiner, bir su kütlesindeki gölgeli bölgeleri bulmakta çok zorlanırken, büyük bir grup gölgeyi bulmakta çok daha başarılı olmaktadır.[11]

Kalabalığın tanımı

Kalabalığın bilgeliği bağlamında kalabalık terimi geniş bir anlam kazanır. Bir tanım, kalabalığı, açık bir katılım çağrısıyla bir araya gelen bir grup insan olarak nitelendirmektedir.[12] Kalabalıklar genellikle çevrimiçi uygulamalarda kullanılsa da, çevrimdışı bağlamlarda da kullanılabilirler.[12] Bazı durumlarda, bir kalabalığın mensuplarına katılım için maddi teşvikler sunulabilmektedir.[13] Amerika Birleşik Devletleri'ndeki jüri görevi gibi bazı “kalabalığın bilgeliği” uygulamalarında kalabalığın katılımı zorunludur.[14]

Zorluklar ve çözüm yaklaşımları

Kalabalığın bilgeliği araştırmaları rutin olarak kalabalık ortalamaların bireysel yargılara göre üstünlüğünü bireysel gürültünün ortadan kaldırılmasına bağlamaktadır;[15] bu da bireysel yargıların birbirinden bağımsız olduğunu varsayan bir açıklama olmaktadır.[7][16] Bu nedenle kalabalık, farklı görüş ve ideolojilerden oluşuyorsa en iyi kararları verme eğilimindedir.

Ortalama alma, her bir kişinin cevabını farklı bir şekilde etkileyen rastgele hataları ortadan kaldırabilmektedir, fakat tüm kalabalığın görüşlerini aynı şekilde etkileyen sistematik hataları ortadan kaldıramamaktadır. Örneğin, kalabalığın bilgeliği tekniğinin bilişsel önyargıları telafi etmesi beklenmemektedir.[17][18]

Scott E. Page farklılık tahmin teoremini ortaya atmıştır: “Kolektif tahminin karesel hatası, ortalama karesel hata eksi tahmin çeşitliliğine eşittir”. Bu nedenle, bir grupta çeşitlilik büyük olduğunda, kalabalığın hatası da küçük olmaktadır.[19]

Miller ve Stevyers, bir bilgelik deneyinde katılımcılar arasında sınırlı iletişime izin vererek bireysel yanıtların bağımsızlığını azaltmıştır. Katılımcılardan, ABD başkanlarının sırası gibi genel bilgi sorularına yönelik sıralama sorularını yanıtlamaları istenmiştir. Soruların yarısı için her katılımcı başka bir katılımcı tarafından sunulan ve bu konuda bilgilendirilen sıralama ile başlamış, diğer yarısı için ise rastgele bir sıralama ile başlamış ve her iki durumda da gerekirse bunları doğru sıraya göre yeniden düzenlemeleri istenmiştir. Katılımcıların başka bir katılımcının sıralamasıyla başladığı yanıtlar, rastgele başlama koşulundakilerden ortalama olarak daha isabetliydi. Miller ve Steyvers, katılımcılar arasındaki farklı düzeydeki bilgilerin bu olgudan sorumlu olduğu ve katılımcıların önceki katılımcıların bilgilerini kendi bilgileriyle bütünleştirdiği ve artırdığı sonucuna varmıştır.[20]

Kalabalıkların en iyi çalışma eğilimi, coğrafya veya matematikle ilgili bir soru gibi, sorulan sorunun doğru bir cevabı olduğunda ortaya çıkmaktadır.[21] Ortada kesin bir cevap olmadığı zaman kalabalıklar gelişigüzel sonuçlara varabilmektedir.[22] Kalabalığın bilgeliği algoritması, bireysel cevaplar yakınlık gösterdiğinde ve doğru cevap etrafında, bilinmeyen de olsa, simetrik bir dağılım gösterdiğinde başarılı olmaktadır. Bu simetri, yanıtlardaki hataların ortalamasının alınması işlemi sırasında birbirini yok etmesini sağlamaktadır. Tersine, bu algoritmalar doğru yanıtların alt kümesi sınırlı olduğunda rastgele önyargılara karşı koyamayarak sekteye uğrayabilmektedir. Bu zorluk, genellikle farklı uzmanlık seviyelerine sahip bireylerin anonim olarak yanıt verdiği çevrimiçi ortamda özellikle belirgin hale gelmektedir. Bazı “kalabalığın bilgeliği” algoritmaları, beklenti maksimizasyonu oylama tekniklerini kullanarak bu sorunu ele almaktadır. Wisdom-IN-the-crowd (Kalabalığın bilgeliği) (WICRO) [18] algoritması tek geçişli bir tasnif çözümü sunmaktadır. Bireylerin uzmanlık seviyesini, aralarındaki göreceli “mesafeyi” değerlendirerek ölçmektedir. Özellikle, algoritma uzmanları, uzmanlık alanlarındaki soruları ele alırken yanıtlarının birbirlerine nispeten “daha yakın” olacağını farz ederek tanımlamaktadır. Bu yaklaşım, algoritmanın, katılımcıların yalnızca küçük bir alt kümesinin belirli bir alanda yeterliliğe sahip olduğu senaryolarda uzmanlık seviyelerini ayırt etme becerisini geliştirerek anonim çevrimiçi etkileşimler sırasında ortaya çıkabilecek potansiyel önyargıların etkisini azaltmaktadır.[18][23]

Kalabalık bilgeliğinin etkisi kolayca baltalanabilir. Sosyal etki, kalabalığın cevaplarının ortalamasının yanlış olmasına neden olabilirken, geometrik ortalama ve medyan daha dayanıklıdır.[24] Bu, bir bireyin belirsizliğini ve tahminine olan güvenini bilmeye dayanmaktadır. Bir konu hakkında bilgili olan bireylerin ortalama cevabı, konu hakkında hiçbir şey bilmeyen bireylerin ortalamasından farklı çıkacaktır. Bilgili ve deneyimsiz görüşlerin basit bir ortalaması, ortalamanın ağırlıklandırılmasının cevaplarının belirsizliğine ve güvenine dayandığı bir ortalamadan daha az doğru sonuç verecektir.

İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü tarafından yürütülen deneyler, bir grup insandan bir soruya birlikte cevap vermeleri istendiği zaman, bir fikir birliğine varmaya çalıştıklarını ve bunun da sıklıkla cevabın doğruluğunun azalmasına neden olduğunu ortaya koymuştur. Bu etkiye karşı bir öneri, grubun farklı geçmişlere sahip bir nüfustan oluşmasını sağlamaktır.[22]

Good Judgment Project tarafından yapılan araştırma, tahmin anketleri düzenleyen ekiplerin erken fikir birliğine varmaktan kaçınabildiğini ve tahmin pazarlarında üretilenlerden daha doğru olan toplam olasılık tahminleri üretebildiğini göstermiştir.[25]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Baase, Sara (2007). A Gift of Fire: Social, Legal, and Ethical Issues for Computing and the Internet. 3rd edition. Prentice Hall. pp. 351–357. 0-13-600848-8.
  2. ^ Yi, Sheng Kung Michael; Steyvers, Mark; Lee, Michael D.; Dry, Matthew J. (April 2012). "The Wisdom of the Crowd in Combinatorial Problems". Cognitive Science. 36 (3): 452-470. doi:10.1111/j.1551-6709.2011.01223.x. PMID 22268680. 
  3. ^ Ober, Josiah (September 2009). "An Aristotelian middle way between deliberation and independent-guess aggregation" (PDF). Princeton/Stanford Working Papers in Classics. Stanford, California: Stanford University. 5 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Mayıs 2024. 
  4. ^ Landemore, Hélène (2012). "Collective Wisdom—Old and New" (PDF). Landemore, Hélène (Ed.). Collective wisdom: principles and mechanisms. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 9781107010338. OCLC 752249923. 
  5. ^ Aristotle (1967). "III". Politics. Rackham, H. tarafından çevrildi. Cambridge, Massachusetts: Loeb Classical Library. s. 1281b. 
  6. ^ Galton, Francis (1907). "Vox populi". Nature. 75 (1949): 450-451. doi:10.1038/075450a0. 
  7. ^ a b Surowiecki, James (2004). The Wisdom of Crowds. Doubleday. s. 10. ISBN 978-0-385-50386-0. 
  8. ^ Rich, Laura (4 Ağustos 2010). "Tapping the Wisdom of the Crowd". The New York Times. ISSN 0362-4331. 19 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2017. 
  9. ^ Sjöberg, Lennart (September 2008). "Are all crowds equally wise? a comparison of political election forecasts by experts and the public". Journal of Forecasting (İngilizce). 28 (1): 1-18. doi:10.1002/for.1083. 
  10. ^ Murr, Andreas E. (September 2015). "The wisdom of crowds: Applying Condorcet's jury theorem to forecasting US presidential elections". International Journal of Forecasting (İngilizce). 31 (3): 916-929. doi:10.1016/j.ijforecast.2014.12.002. 
  11. ^ Yong, Ed (31 Ocak 2013). "The Real Wisdom of the Crowds". Phenomena. 3 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2017. 
  12. ^ a b Prpić, John; Shukla, Prashant P.; Kietzmann, Jan H.; McCarthy, Ian P. (1 Ocak 2015). "How to work a crowd: Developing crowd capital through crowdsourcing". Business Horizons. 58 (1): 77-85. arXiv:1702.04214 $2. doi:10.1016/j.bushor.2014.09.005. 
  13. ^ "Wisdom of the crowd". Nature. 438 (7066): 281. 2005. doi:10.1038/438281a. PMID 16292279. 
  14. ^ O'Donnell, Michael H. "Judge extols wisdom of juries". Idaho State Journal (İngilizce). 11 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2017. 
  15. ^ Benhenda, Mostapha (2011). "A Model of Deliberation Based on Rawls's Political Liberalism". Social Choice and Welfare. 36: 121-178. doi:10.1007/s00355-010-0469-2. 
  16. ^ Vul, E.; Pashler, H. (2008). "Measuring the Crowd Within: Probabilistic Representations Within Individuals". Psychological Science. 19 (7): 645-647. doi:10.1111/j.1467-9280.2008.02136.x. PMID 18727777. 
  17. ^ Marcus Buckingham; Ashley Goodall. "The Feedback Fallacy". Harvard Business Review, March-April 2019. 27 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2024. 
  18. ^ a b c Ratner, N., Kagan, E., Kumar, P., & Ben-Gal, I. (2023). "Unsupervised classification for uncertain varying responses: The wisdom-in-the-crowd (WICRO) algorithm" (PDF). Knowledge-Based Systems, 272: 110551. 22 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Mayıs 2024. 
  19. ^ Page, Scott E. (2007). The Difference: How the Power of Diversity Creates Better Groups, Firms, Schools, and Societies. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-13854-1. 
  20. ^ Miller, B., and Steyvers, M. (in press). "The Wisdom of Crowds with Communication". In L. Carlson, C. Hölscher, & T.F. Shipley (Eds.), Proceedings of the 33rd Annual Conference of the Cognitive Science Society. Austin, TX: Cognitive Science Society.
  21. ^ "The Wisdom of Crowds". randomhouse.com. 24 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2024. 
  22. ^ a b Ball, Philip. "'Wisdom of the crowd': The myths and realities". 3 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2017. 
  23. ^ Ghanaiem, A., Kagan, E., Kumar, P., Raviv, T., Glynn, P., & Ben-Gal, I. (2023). "Unsupervised Classification under Uncertainty: The Distance-Based Algorithm" (PDF). Mathematics, 11(23), 4784. 14 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Mayıs 2024. 
  24. ^ "How Social Influence can Undermine the Wisdom of Crowd Effect" 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Proc. Natl. Acad. Sci., 2011.
  25. ^ Atanasov, Pavel; Rescober, Phillip; Stone, Eric; Swift, Samuel A.; Servan-Schreiber, Emile; Tetlock, Philip; Ungar, Lyle; Mellers, Barbara (22 Nisan 2016). "Distilling the Wisdom of Crowds: Prediction Markets vs. Prediction Polls". Management Science. 63 (3): 691-706. doi:10.1287/mnsc.2015.2374. ISSN 0025-1909. 28 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Psikoloji veya Ruh bilimi, içgüdüsel davranışları ve zihni inceleyen bilimdir. Bilinçli ve bilinçsiz olayların yanı sıra daha çok duygu ve düşüncenin incelemesini içeren Psikoloji, çok kapsamlı bir bilimsel alandır. Bu alanda uzman olan ve aynı zamanda bilgi araştırması yapanlara psikolog denir. Psikologlar, beyinin ortaya çıkan özelliklerini ve ortaya çıkan özelliklerle bağlantılı tüm fenomenleri anlamaya çalışırlar ve bu şekilde daha geniş nöro-bilimsel araştırmacı grubuna katılırlar. Psikoloji bilimi, bir sosyal bilim olmasına rağmen aynı zamanda doğa bilimleri olarak da kategorize edilebilir. Özellikle beyin biyolojisi bilgisini oldukça kullanır ve geliştirir.

<span class="mw-page-title-main">Algoritma</span> bir problem sınıfının nasıl çözüleceğine dair kesin bir tarif

Algoritma, belli bir problemi çözmek veya belirli bir amaca ulaşmak için tasarlanan yol. Matematikte ve bilgisayar biliminde bir işi yapmak için tanımlanan, bir başlangıç durumundan başladığında, açıkça belirlenmiş bir son durumunda sonlanan, sonlu işlemler kümesidir. Genellikle bilgisayar programlamada kullanılır ve tüm programlama dillerinin temeli algoritmaya dayanır. Aynı zamanda algoritma tek bir problemi çözecek davranışın, temel işleri yapan komutların veya deyimlerin adım adım ortaya konulmasıdır ve bu adımların sıralamasına dikkat edilmelidir. Bir problem çözülürken algoritmik ve sezgisel (herustic) olmak üzere iki yaklaşım vardır. Algoritmik yaklaşımda da çözüm için olası yöntemlerden en uygun olan seçilir ve yapılması gerekenler adım adım ortaya konulur. Algoritmayı belirtmek için; metinsel olarak düz ifade ve akış diyagramı olmak üzere 2 yöntem kullanılır. Algoritmalar bir programlama dili vasıtasıyla bilgisayarlar tarafından işletilebilirler.

<span class="mw-page-title-main">Adalet</span> Yasalarla sahip olunan hakların herkes tarafından kullanılmasının sağlanması

Adalet, en geniş bağlamda, hem adil olanın sağlanmasını hem de felsefi açıdan neyin adil olduğunun tartışmasını içerir. Adalet kavramı; etik, akılcılık, hukuk, din, eşitlik ve hakkaniyeti de içeren birçok alana, farklı görüşlere ve perspektiflere dayanmaktadır. Sıklıkla adaletin genel tartışması felsefe, dinbilim ve dindeki genel durumu ve hukuk bilimi ve hukukun uygulanması gibi prosedürel adalette bulunan iki farklı alana yoğunlaşır.

Soru veya sual, bilgi isteğinde bulunmak için dilsel bir ifade ya da istek kullanılarak yapılan bir tür ifadedir. İstenen bilgiler için olumlu veya olumsuz şekilde bir cevap verilir.

<span class="mw-page-title-main">Sosyal psikoloji</span> toplumun insanların düşüncelerini ve davranışlarını nasıl etkilediğini araştıran bilim dalı

Sosyal psikoloji bireylerin düşüncelerinin, iç dünyalarının ve davranışlarının başkalarının gerçek, hayalî ve anlaşılan oluşundan nasıl etkilendiğine dair bir bilimsel çalışmadır. Bu alanda araştırma yapanlar genellikle psikolog veya sosyolog'lardan oluşmaktadır. Buna rağmen bütün sosyal psikologlar hem birey, hem de topluluk bazında çalışırlar. Benzerliklerine rağmen iki alan amaçları, yaklaşımları, yöntemleri ve terimlerinde farklılaşırlar. Biyofizik ve kavrama psikolojisi gibi sosyal psikoloji de disiplinlerarası bir alandır.

<span class="mw-page-title-main">Biyoloji felsefesi</span>

Biyoloji felsefesi; biyoloji ve biyomedikal bilimlerle ilgili epistemoloji, metafizik ve etik sorularını inceleyen felsefe alanıdır. Bilim felsefesi çerçevesinde bulunan oldukça genç bir felsefe dalıdır. Biyolojinin temel prensip ve kuramlarını felsefi açıdan bir daha inceler. Bu cevaplar, sorulan soruya göre ontolojiye, epistemolojiye veya genel bilim felsefesine dayanır.

<span class="mw-page-title-main">Gelmiş geçmiş en zor mantık bulmacası</span>

L'indovinello più difficile del mondo, Raymond Smullyan'dan esinlenilmiş ve İtalya'nın başlıca gazetelerinden La Repubblica'da yer almış şu mantık bulmacasına Amerikalı filozof ve mantıkçı George Boolos tarafından verilen ad:

Seçilim değeri, kimi Türkçe kaynaklarda "uyum başarısı" ya da "uyum gücü" olarak da geçmektedir, evrim kuramında önde gelen merkezi bir fikirdir. Hem genotipe göre, hem de fenotipe göre tanımlanabilir. Her iki durumda da, hayatta kalma ve üreme kabiliyetini açıklar ve belirgin genotip veya fenotipteki ortalama bir bireyin, bir sonraki neslin gen havuzuna yaptığı katkının ortalamasına eşittir. Eğer belirli bir geni etkileyen aleller arasında farklılıklar mevcutsa, o zaman alellerin frekansları da nesiller boyunca değişim gösterecektir; daha yüksek seçilim değerine sahip olan aleller, daha yaygın hale gelirler. İşte bu sürece, doğal seçilim denir.

Psikofizik nicelik bakımından, fiziksel uyaranın ve etkilediği algı ve hislerin arasındaki ilişkiyi inceler. Psikofizik, "uyarıcı ile algının arasındaki ilişkinin bilimsel çalışmasıdır ya da tam olarak "anlayış sürecinin, öznenin deneyimlerinin veya davranışlarının değişken özelliklerinin bir veya birden fazla fiziksel boyutların uyarıcılığındaki analizidir." diye tanımlanmıştır." Psikofizik, ruhi olanla fiziki olan arasındaki münasebetleri, deneysiz olarak inceler. Psikofiziğe göre, beden ve zihin iki farklı ama birbiri ile etkileşim içinde olan; birbirini değiştiren/dönüştüren, bir yapıda hareket etmektedir.

Doğrulama yanlılığı ya da teyit yanlılığı, kişilerin kendi inançlarını, düşüncelerini ve varsayımlarını destekleyen ya da teyit eden bilgileri kayırma, dikkate alma ve öne çıkarma eğilimidir. Bu yanlılığa sahip kişiler inançlarına, düşüncelerine ve varsayımlarına ters düşen, karşı duran, onlarla çelişen bilgileri ihmal etme, yok sayma eğilimi gösterir. Bilişsel eğilimin bir çeşidi ve tümevarımın sistematik hatasıdır. İnsanlar bilgiyi seçici olarak topladıklarında veya anımsadıklarında ya da belirli bir eğilime göre bu bilgiyi yorumladıklarında doğrulama yanlılığına eğilim gösterirler. Etkisi, duygusallıkla yaklaşılan konularla, iyice yerleşmiş ve değişmesi zor inanışlarla ilgili olduğu takdirde çok daha güçlüdür. İnsanlar aynı zamanda müphem ve belirsiz kanıtları da kendi görüşlerini destekleyici yönde yorumlamaya eğilimlidir. Yanlı araştırma, yorumlama ve bellek karşı tarafların aynı kanıtlara ulaşması durumunda bile anlaşmazlığın daha keskinleşmesi olan tutum kutuplaşmasını, doğru olmadığının kanıtları gösterilmesine rağmen inançlarda ısrar, ilk olarak edinilen bilgiye daha fazla güvenme olan irrasyonel öncüllük etkisi ve iki olay ya da durum arasında bir bağlantı olduğuna dair yanlış algılama olan yanılsama korelasyonunu açıklamak için kullanılır.

Sahte anı, bir insanın olmamış bir anıyı anımsamasıyla meydana gelen psikolojik bir olaydır. Sahte anı genelde, çocukluktaki cinsel istismarlar ile ilgili adli durumlarda göz önüne alınır. Sahte anı, ilk olarak psikoloji öncülerinden Pierre Janet ve Sigmund Freud tarafından araştırıldı. Freud bastırılmış cinsel çocukluk anıları konusundan ‘Histeri ile Mücadele’ kitabında bahsetmiştir. Elizabeth Loftus, 1974’teki ilk araştırma projesinden beri, hafıza kurtarımı ve sahte anı alanlarında öne çıkmıştır. Sahte anı sendromu, sahte anıyı insanların düşüncesini ve günlük yaşamını etkileyen ve hayatlarında çok yaygın olarak yaşadıkları bir durum olarak tanımlar. Sahte anı sendromu, sahte anıdan bazı yönlerden ayrılır. Sendrom kişinin hayatındaki yöneliminde oldukça etkiliyken; sahte anı bu önemli etki olmadan da meydana gelebilir. İnsanlar etkileyici anılarının doğru olduğunu düşündüklerinden bu sendrom etkisini gösterir. Ancak, sendrom ile ilgili araştırmalar tartışmalı ve bu yüzden sahte anı sendromu ruhsal bozukluk kategorisinden, dolayısıyla Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı’ndan çıkarılmıştır. Sahte anı, psikolojik araştırmaların önemli bir parçasıdır çünkü çok fazla ruhsal bozukluk ile bağlantılıdır.

Otokinetik etki deneyi, algısal bir etki olan otokinetik etkiden faydalanarak grup içi sosyal normların oluşumunun incelemek üzere Muzaffer Şerif Başoğlu tarafından 1935 yılında gerçekleştirilmiş bir araştırmadır.

Sosyal karşılaştırma teorisi, 1954 yılında sosyal psikolog Leon Festinger tarafından geliştirilmiş bir sosyal psikoloji kuramı.

Sosyal kimlik kuramı, grup olgusunun analizinde iç grup dinamikleri, gruplar arası ilişkiler ve kolektif benliğe yönelik açıklamalar getiren bir sosyal psikoloji kuramıdır. Sosyal psikologlar Henri Tajfel ve John Turner tarafından geliştirilmiştir. Kişisel bilişsel süreçleri, kişiler arası etkileşimleri ve sosyolojik süreçleri bir arada ele alarak sosyal kimlik kavramının farklı analiz düzeylerinden incelenmesini mümkün kılmaktadır.

Sosyal dışlanma, toplumsal dışlanma ya da sosyal marjinalizasyon, toplum içinde karşılaşılan engeller ve toplumun dışına itilme durumlarını anlatan bir terimdir. Avrupa'da yaygın olan bu terim ilk olarak Fransa'da kullanılmıştır. Eğitim, sosyoloji, psikoloji, siyaset ve ekonomi gibi çeşitli disiplinlerde kullanılır.

Psikolojide konfabulasyon, kişinin kendisi ya da dünya hakkında uydurma, çarpık veya yanlış yorumlanmış anılar üretmesi olarak tanımlanan bir bellek hatasıdır. Konfabulasyon sergileyen insanlar, “ince değişikliklerden tuhaf uydurmalara” kadar, geniş bir ölçekte çeşitlenen yanlış anılar sunarlar ve çelişkili olduklarına ilişkin kanıtlara rağmen genellikle hatırladıkları anılardan çok emindirler.

Flaş bellek, duygusal olarak uyarıcı bir anın veya olayların detaylandırılmış ve son derece can alıcı parçalarının 'enstantene' resmidir. Flaş bellek terimi şaşkınlık uyandıran, gelişigüzel aydınlanmalar, detay, görüntünün özü gibi kelimeleri akla getirir. Bununla beraber flaş bellekler bir parça gelişigüzel ve tamamlanmışlıktan da uzaktır. İnsanlar genellikle hatıralarından bir hayli emin de olsalar, araştırmalar bu hatıraların birçok detayının unutulduğunu göstermektedir.

Psikoloji biliminde Simon etkisi, uyaran ve tepkinin aynı tarafta ve farklı tarafta olduğu denemeler arasında tepkinin doğruluğunda ya da reaksiyon süresinde bir fark olduğunu söyleyen bulgudur. Uyaran ve tepki zıt taraflarda olduğunda tepkiler genellikle daha yavaştır ve daha az doğrudur. Terimin ismi, bu etkiyi 1960'larda ilk ortaya atan J. R. Simon'dan gelmektedir. Simon'ın etkiyle ilgili orijinal açıklaması, uyaranın kaynağına doğru tepki vermeye doğuştan bir eğilimin olduğu yönündedir.

<span class="mw-page-title-main">Bilgelik</span> bilgi, deneyim, anlayış, sağduyu ve içgörü kullanarak düşünme ve hareket etme yeteneği

Bilgelik; bilgi edinme, idrak, görgü, sağduyu ve sezgisel anlayış ile birlikte bu hususiyetleri özümseyebilme ve uygulayabilme kapasitesidir. Aynı zamanda akıl ya da sağgörü; bilgi, deneyim, anlayış, sağduyu ve içgörü kullanarak düşünme ve hareket etme yeteneği olarak da tanımlanır. Bilgelik, tarafsız yargılama, merhamet, deneyimsel öz-bilgi, kendini aşma ve bağlanmama gibi öz niteliklerle ve etik ve iyilik gibi erdemlerle ilişkilidir. Bu vasıfları taşıyan kişiye bilge denir.

Delphi metodu veya Delphi tekniği, başlangıçta uzmanlar paneline dayanan sistematik ve etkileşimli bir tahmin yöntemi olarak geliştirilen yapılandırılmış bir iletişim tekniği veya yöntemidir. Delphi, iş tahminleri için yaygın olarak kullanılmakta olup, diğer bir yapılandırılmış tahmin yaklaşımı olan tahmin pazarlarına göre bazı avantajlara sahiptir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.