İçeriğe atla

Kahire Genizası

Koordinatlar: 30°00′21″N 31°13′52″E / 30.0057944°K 31.2310222°D / 30.0057944; 31.2310222

Kahire Genizası, Eski Kahire'nin doğusunda Basatin mezarlığında, Fustat'ın Ben Ezra Sinagogu'nun genizasıdır. Burada 280.000 adet Yahudi el yazması parçalar bulunmuştur. Bu parçalar başta Cambridge ve Manchester olmak üzere üniversite kütüphanelerine dağıtılmıştır.

Keşfi ve bugünkü konumu

Solomon Schechter, Kahire Genizası'ndaki belgeleri incelerken, ~1895.

Kahire Genizası'nın önemi ilk olarak 1800'lerin ortalarında Yahudi seyyah ve araştırmacı Jacob Saphir tarafından keşfedildi. Popüler ve akademik alanda ise 19. yüzyılın sonlarında Solomon Schechter'in çalışmaları sırasında ön plana çıktı.

Bu belgeler bugün Amerikan ve Avrupa üniversitelerinin kütüphanelerinde arşivlenmiştir. Taylor-Schechter koleksyonundan Cambridge Üniversitesi'nde 193,000 parça, Amerika Yahudi İlahiyat Fakültesi'nde 31,000 parça bulunur. Ayrıca, John Rylands Üniversite Kütüphanesi'nde 11,000'den fazla parça dijitalleştirilip arşiv sayfası na yüklenmektedir.

İçerik ve özelliği

Bu belgeler 870 ila 1880 yılları arasında yazılmıştır. Normalde genizalar periodik olarak boşaltılıp içindeki materyaller mezarlıklara gömülür. Bu metinlerin çoğu Arap alfabesi kullanılarak İbranice yazılmıştır. Metinler miadını doldurduktan sonra dahi hem Yahudilerce İbrani dilininin Tanrı'nın dili olduğuna inanıldığından hem de metinlerde Tanrı'nın adı geçtiğinden harap veya yok edilemezler. Genizadaki metinleri yazan Yahudiler dönemlerinin toplum kültür ve diline aşinaydılar. Zamanının konuşulan ve anlaşılan Arapçası açısından paha biçilmez bir kanıt sunmaktadır. Ayrıca, bu metinlerin yaratıcısı Yahudilerin dönemin toplumuna ayak uydurup Müslüman ve Hristiyan komşuları gibi, ticaret, çiftçilik ve emlakçılık yaptıkları görülür.

Bu materyallerin 950 - 1250 yılları arasında sosyal ve ekonomik tarihi kanıtların önemi üzerinde ne kadar durulsa azdır. Yahudi dinadamı Shelomo Dov Goitein hayatını bu dönemdeki 35,000 kişiyi indekslemek için adadı. Bu listedekilerden 350 tanesi "göze çarpan" kişiliklerdir; bunlar içinde Musa ibn Meymun ve onun oğlu Avraham bulunur. Ayrıca listede 200 "iyi bilinen aileler", 450 meslek ve 450 nesne bulunur. Nesnelerin Mısır, Filistin, Lübnan, (Şam ve Halep hariç) Suriye, Tunus, Sicilya ve hatta Hindistan'dan geldiği görülür. Bu metinlerde, Orta Asya'daki Semerkant'tan batıya Sevilla ve Fas'taki Sicilmasa'ya; Aden'den kuzeye Konstantinopolis'e kadar alandaki şehirlerin isimleri vardır. Narbona, Marsilya, Cenova ve Venedik gibi Akdeniz limanlarının yanı sıra Kiev ve Rouen limanlarından da bahsedilir.[1]

Kitap sayfaları parçaları da bulunan genizadaki yığında 280,000 parça yaprak bulunmuştur ve bunların içinde Yahudi metinlerinin yanı sıra Kur'an'dan da parçalar bulunur. Dinbilimcilerin özellikle ilgisini çeken parçalar ise Tanah'a girmemiş olan Sirah parçalarıdır.

Edebi olmayan metinler içinde az da olsa mahkeme kararları, yasal metinler ve yerel Yahudi cemaatinde yapılan yazışmalar (ör: Aşkelon Karay ihtiyarlarının mektubu) yer alır. Goitein'e göre yaklaşık 10,000 parça olan bu makalelerin tarihi değeri bulunmaktadır. Bu parçalardan sadece yarısı bütünüyle korunmuştur.[1]

Genizaya eklenen belgelerin sayısı yıldan yıla değişiklik göstermiştir. Örneğin 1266 ile 1500'ler arası Yahudi nüfusunun çoğu Kuzey'de Kahire'ye göç ettiğinden ve yerel cemaate kovulan İspanyol Yahudileri yerleştiğinden bu dönemde fazla belge eklenmemiştir. Bu yeni gelenlerin eklediği Hazar Yazışmaları, Schechter Mektubu ve Kiev Mektubu gibi metinler Hazarya ve Kiev Knezliği hakkında tarihe ışık tutmuştur. Batılı dinbilimcilerin genizayı boşaltmasına kadar geniza hala faaliyet göstermekteydi.

        

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b A Mediterranean Society: The Jewish Communities of the Arab World as Portrayed in the Documents of the Cairo Geniza, by Shelomo Dov Goitein (6 volumes)

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Antisemitizm</span> Yahudi ulusuna, kültürüne ve dinine karşı duyulan düşmanlık, önyargı veya ayrımcılık

Antisemitizm (anti-semitizm), Yahudi milletine karşı duyulan düşmanlık, nefret, ön yargı veya ayrımcılıktır. Bu tür pozisyonlara sahip bir kişiye antisemit denir. Antisemitizm bir ırkçılık olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi tarihi</span> Geçmiş

Yahudi tarihi, Yahudi halkının, inancının ve kültürünün tarihidir. Yahudi tarihi yaklaşık altı bin yıllık bir süreyi ve yüzlerce farklı topluluğu kapsadığından, burada ancak genel bir şekilde ele alınabilmektedir. Aşağıda sıralanan ana maddelerde ve bu maddede belirtilen her ülkedeki Yahudi topluluklarının ayrı tarihlerine ek bilgiye ulaşılabilir.

Yahudilerin Arap topraklarından toplu göçü 20. yüzyılda, başta Sefarad ve Mizrahiler olmak üzere, Yahudilerin Arap ve Müslüman ülkelerden kovulması veya toplu olarak ayrılmasına atıfta bulunmaktadır. Göç, 19. yüzyılın sonlarında başlamışsa da özellikle 1948 Arap-İsrail Savaşı'nın ardından ivme kazanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Cezayir'deki Yahudilerin tarihi</span>

Yahudiler ve Yahudiliğin Cezayir'de uzun bir geçmişi vardır fakat 20.yy'ın sonlarına doğru gelişen politik gerginlik sebebiyle ülkedeki Yahudi nüfusu tükenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hazar Yazışmaları</span> Hasday ibn Şaprut tarafından Hazar kağanına yazılmış,Hazar tarihi için önem arz eden yazışmalar

Hazar Yazışmaları, 950'ler veya 960'larda, Córdoba halifesi III. Abdurrahman'ın dışişlerinden sorumlu sekreteri Hasday bin Şaprut ile Hazar kağanı Yosef arasında gerçekleşen mektuplaşmalardır. Hazarlar tarafından yazılıp da günümüze kadar gelen az sayıdaki belgelerden biri olup Hazar tarihi hakkında bilgi sunan ender kaynaklardandır. Bu mektuplaşmalardan hem Hazarların din değiştirmesiyle ve gelecek nesillerde yarattığı getirisi ile ilgili hem de güçlü bir ordusu olup diğer devletlerden vergi toplamasına rağmen bir nesil içinde 969'da devletin çöküşüyle ilgili bilgi toplamak mümkündür.

<span class="mw-page-title-main">Geniza</span> sinagog ve mezarlıklarda bulunan, yıpranmış dinî metinlerin saklandığı depolar

Geniza sinagog ve mezarlıklarda bulunan depolardır. Eskimiş ve aşınmış İbranice metinlerin dini törenle gömülmeden evvel saklandığı yerdir. Tanrı'nın ismi yazılı metinlerin çöpe atılması günah olduğundan törenle gömülürler. Dini metinlerin yanı sıra anlaşmalar ve hatta laik metinlerde Tanrı'nın adı geçebileceğinden İbranice yazılmış metinler Genizalarda toplanır. İbranice yazıların yanı sıra Yahudi Arapçası, Cidi, Ladino ve Yidiş gibi İbranice olmayan fakat İbrani alfabesiyle yazılmış metinler de genizalarda depolanır.

Cambridge Belgesi olarak da bilinen Schechter Mektubu Kahire Genizası'nda Solomon Schechter tarafından keşfedildi.

<span class="mw-page-title-main">Aşkelon Karay ihtiyarlarının mektubu</span>

Aşkelon Karay ihtiyarlarının mektubu (~1100), Aşkelon Karay cemaatinden altı ihtiyarın, Birinci Haçlı seferinin ardından Kudüs'ün düşüşünden dokuz ay sonra İskenderiye'deki dindaşlarıyla yaptığı mektuplaşmadır. Mektupta, Aşkelon ihtiyar heyetinin, Haçlıların elindeki Kudüs'te rehin tutulan Yahudiler ve dini nesneler için toplanan fidye parası, mülteciler salıverildikten sonra yaşananlar ve diğer rehinlerin kurtarılabilmesi için maddi yardım isteği ile ilgili bilgiler bulunur. Bu mektup Yahudi Arapçasıyla yani İbrani alfabesi kullanılarak dönemin Arapçasıyla yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ben Ezra Sinagogu</span>

El-Geniza Sinagogu olarak da bilinen Ben Ezra Sinagogu Koptik Kahire, Mısır'da bulunur. Geleneğe göre bebek Musa'nın bulunduğu yerdir. Sinagogun bulunduğu topraklar 882'de Kudüslü Abraham ibn Ezra tarafından 20,000 dinar karşılığında alınmıştır. Sinagog son şeklini 1892'de almıştır.

İslam ve antisemitizm, Yahudilere ve Yahudiliğe karşı İslami öğretiler ve İslam hakimiyeti altındaki Yahudilere yapılan muamelelerle ilgilidir.

Kan iftirası veya kan suçlaması, dini azınlıkların çocukların kanlarını dini ayinlerde ve bayramlarda kullandıkları yönündeki iftira ve suçlamalardır. Kan iftirası -kuyu zehirlemek ve ekmek pisletmek iddialarıyla birlikte- Avrupa'da Yahudilere karşı yapılan zulümlere neden oldu.

<span class="mw-page-title-main">Aden Yahudileri</span> Adendeki Yahudi topluluğu

Aden Yahudileri, Arap Yarımadası'nın güney ucunda, Hadramut'a sınırı olan Aden'de doğan veya Aden'de doğmuş kişilerin nesillerinden gelenlere denir. Aden, eskiden Birleşik Krallık'a ait bir liman şehriydi. Yahudilerin, burada ilk yerleşenlerden olmaları mümkündür. Bundan 500 yıldan uzun bir süre önce, Kudüs'e gelen Bartinuro'lu Rabbi Obadiah'ın yazdıklarına göre: "Eden topraklarından Yahudiler... Talmud ile pek tanışık değiller lakin sadece Rabbi Alfasi ve Rabbi Moşe ben Maymon ile [tanışıklar]". Aden Yahudilerinin hemen hemen hepsi Haziran 1947 ile Eylül 1967 arası ülkeyi terk etmişlerdir. Bugün çoğunluğu İsrail'de bir kısmı da başta Birleşik Krallık olmak üzere diğer yerlerde yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Makkabiler</span> Yahudiyenin kontrolünü ele geçiren Yahudi asi savaşçı grubu

Makkabiler, Selevkos İmparatorluğu'na bağlı uydu devlet olan Yahudiye'nin kontrolünü eline geçiren Yahudi asi ordusudur. MÖ 164 ila MÖ 63 yılları arasında Haşmonayim hanedanlığı olarak Yahudilik dinini tekrar hayata geçirip İsrail Diyarının sınırlarını genişletti ve Helenizmin etkisini azalttı.

Mısır Yahudileri, dünyanın hem en eski hem en yeni cemaatini oluşturur. Tam bir nüfus bilgisi bulunmasa da Mısır'daki Yahudi nüfusunun 2004 itibarıyla 100'den az olduğu düşünülür, bu sayı 1922'de 75 ila 80 bin arasındaydı. Tarihi yerli cemaatin çekirdeğini Rabinik ve Karay Yahudileri oluşturur. İspanya'dan kovulmanın ardından Mısır'a daha çok Sefarad ve Karay yerleşmiştir. Nüfus, Süveyş Kanalının açılmasının ardından artan ticaret olanakları sebebiyle yükselişe geçti. Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı topraklarda yaşayan Yahudiler Mısır'ın ana şehirlerine yerleşip modern cemaatin ticari ve kültürel elit tabakasına girdiler. 19. yüzyılın sonlarında Avrupa'da yaşanan pogromlardan kaçan Aşkenaz cemaati çoğunlukla Kahire'nin Darb el Barabira çeyreğinde toplanmıştı.

<span class="mw-page-title-main">Yahudiler</span> Orta Doğu kökenli etno–dinî grup ve antik millet

Yahudiler veya Yahudi milleti, tarihî İsrail ve Yehuda'nın İsrailoğulları ve İbranilerinden köken alan bir etno-dinî grup ve millettir. Yahudilik, Yahudi milletine özel etnik bir din olduğundan Yahudi etnisitesi, milleti ve inancı birbiriyle güçlü bir şekilde ilişki içerisindedir.

Nag Hammadi Kütüphanesi 1945'te Yukarı Mısır'da Nag Hammadi kasabası yakınlarında keşfedilen erken Hristiyan ve Gnostik metinlerin bir koleksiyonudur.

<span class="mw-page-title-main">Bodmer Papirüsleri</span> el yazması

Bodmer Papirüsleri, 1952'de Mısır'da keşfedilen Kıptîce ve Yunanca dillerinde 58 papirüse bilim camiasında verilen isimdir. Bu isim papirüsleri satın alan Martin Bodmer'den gelmektedir. Papirüsler Eski ve Yeni Ahit'in dışında, Erken Hristiyanlık metinleri, Homeros ve Menandros'a ait ve başka metinleri barındırmaktadır. En eski metin papirüs MS 200'e tarihlenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Belarus'taki Yahudilerin tarihi</span>

Belarus'taki Yahudilerin tarihi, 8. yüzyılın başlarından itibaren başlar. Yahudiler, modern Belarus topraklarının her yerinde yaşadılar. Yahudiler, 20. yüzyılın ilk yarısında ülkedeki üçüncü en büyük etnik gruptu. 1897'de Belarus'un Yahudi nüfusu 910.900 kişiydi ve toplam nüfusun %14.2'sine eşitti. Polonya-Sovyet Savaşı'nın (1919-1920) ardından, Riga Antlaşması hükümlerine göre Belarus, Doğu Belarus ve Batı Belarus olarak ikiye bölündü ve 350.000-450.000 Yahudinin Polonya tarafında kalmasına sebep oldu.

<i>Yahudi Mektupları</i>

Yahudi Mektupları; veya Paris'teki Bir Yahudi Gezgin ile Çeşitli Yerlerdeki Muhabirleri Arasındaki Felsefi, Tarihsel ve Eleştirel Yazışmalar, Jean-Baptiste de Boyer, Marquis d'Argens'e atfedilen bir mektup romanı tarzında yazıllmış kitaptır. "Farklı şehirlerde ikamet eden beş seçkin haham arasındaki yazışmaların tercümesi olduğu iddia edilmektedir. ... Kitap, bu Yahudi hahamların seyahatleri sırasında başkentlerinde kalıcı veya geçici olarak ikamet ettikleri Avrupa'nın çeşitli hükümetlerinin bir araştırmasını içeriyor. ... Marquis d'Argens tercüman olarak imza atsa da, şüphesiz ki kitabın yazarıdır."

Yahudilikte çok az metin İslam peygamberi Muhammed'e atıfta bulunur veya onu konu edinir. Yahudilerin çoğu, Muhammed'in Tanrı'dan ilahi vahiy aldığına dair beyanını reddeder ve onu sahte bir peygamber olarak görürler.