Kafkasya Seferi (1735)
| Kafkasya Seferi | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1730-1732 Osmanlı-Safevî Savaşı ve Nadir'in seferleri | |||||||||||
 Köprülü Abdullah Paşa ile Nadir'in orduları arasındaki çatışmanın resmi. Resimde Nadir'in askerleri arasında atına bindiği, dağlarda saklanan ve Nadir'in grubu tarafından geri püskürtülen Osmanlı ordusuna ateş etmesini yansıtılıyor. | |||||||||||
| |||||||||||
| Taraflar | |||||||||||
 Safevi İmparatorluğu |  Osmanlı İmparatorluğu | ||||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||||
| Nadir Şah Tahmasb Han Calayir | Köprülü Abdullah Paşa | ||||||||||
| Güçler | |||||||||||
| 55-80 bin | 200 bin | ||||||||||
| Kayıplar | |||||||||||
| Az sayıda[2] | 50 binden fazla ölü ve yaralı[2] | ||||||||||
Kafkasya seferi - 1734-1735 yıllarını kapsayan bu sefer, Safevi-Osmanlı savaşının son büyük askeri seferiydi. Bu sefer sonucunda Safevi ordusu bir zafer kazanmış ve Kafkasya'da Safevi yönetimi yeniden kurulmuştur.
Stratejik bağlam
1722'de Safevi imparatorluğunun başkenti İsfahan, Afgan isyancılar tarafından ele geçirilmesiyle, devlet fiilen sona erdi. Aynı zamanda Kafkasya'nın büyük bir kısmı Osmanlı egemenliğine girdi.
Kafkasya cephesi, Mezopotamya cephesi ile birlikte Osmanlı-Safevi savaşının ana bölgelerinden biriydi. 1720'lerdeki Afgan isyanı sonucunda Safevi İmparatorluğu'nun fiilen yıkılması, Osmanlı İmparatorluğu'nun sadece Kafkasya'ya değil, İran'ın batı bölgelerine de yayılmasıyla sonuçlandı. Nadir'in batı İran'ı ve Osmanlı yönetimindeki Irak'ı işgalinden sonra, imparatorluğun batı sınırları bir ölçüde güvenli hale getirildi. Ancak kuzeydeki durum farklıydı ve İstanbul hükûmeti Kafkasya'yı kendi egemenliği altında tutmaya kararlı görünüyordu. Bunu gerçekleştirmek için Osmanlı liderliği, Köprülü Paşa komutasındaki yeni ve güçlü bir orduyu Kafkasya'ya gönderdi.[3]
1734-1735 seferinin asıl amacı Şirvan topraklarını geri almaktı. Ağustos 1734'te Şirvan'ın başkenti Şamahı ele geçirildi. Tahmasb Han Calayir, Osmanlı ve Kırım Tatarlarından oluşan birleşik orduları yendikten sonra, Kafkasya'nın güneydoğusundaki bu savaş sonucunda geri çekilme yollarının çoğu kapandı. Nadir'in son darbesinden sonra Osmanlı ordusu kuzeydeki dağlara dağıldı.
Kuzeydeki dağlarda düşmanı takip etmek tehlikeli görüldüğünden Nadir, kışın yaklaşmasını da hesaba katarak Gence'yi kuşatmaya gitti. Safevi ordusu Gence'ye gelirken etrafı çok sağlam kalelerle çevrili bir şehirle karşılaştı. Bu sırada Safevi ordusu, güçlü topçu kuvvetleri açısından hala zayıftı. Ordudaki topçu silahları çoğunlukla saha savaşları için tasarlandı ve kuşatma topları yoktu. Orada olanlar şehrin kalesine ve surlarına karşı yeterli değildi.
Topçu silahlarıyla kuşatmayı kıramayacaklarını anlayan Safevi ordusu, hendekler kazarak kaleyi yıkmak için bir plan benimsedi. Ancak lağımların nereye döküldüğüne dair istihbarat materyalleri alan Osmanlı ordusu, oralara baskın düzenledi. Yeraltı lağımlarında göğüs göğüse çarpışmada Safevi ordusu 30-40 kayıp verdi ve 700 Osmanlı askerini öldüren 6 patlayıcıyı ateşledi, ancak ana hedef olan surları yıkmayı başaramadı.
Nadir, ayrıca Osmanlı savaş komutanı Köprülü Abdullah Paşa'yı İrevan ve Tiflis'i ablukaya alarak misilleme önlemleri almaya zorlamak istedi. Bağdat valisi Ahmed Paşa'nın ilk görüşmelerini yeterli bulmayan İstanbul hükûmeti, bölgede Osmanlı çıkarlarını korumak için bölgeye 50 bin süvari, 30 bin yeniçeri ve 40 toptan oluşan devasa bir ordu gönderdi. Orduya Köprülü Abdullah Paşa komuta ediyordu.
Gence kuşatılmış olsa da onu ele geçirmk imkansız görünüyor. Nadir'e Rus temsilcisi Golitsyn eşlik etti. Uzun süre Gence'yi kuşatan Nadir, hiçbir başarı elde edemedi. Şehir güçlü tahkimatlara sahipti, şehirdeki Osmanlı garnizonu uzun bir kuşatmaya dayanabilecek yiyecek rezervlerine ve topçu teçhizatına sahipti. Şehre yapılan saldırılar sonuçsuz kaldı. Nadir, Gence nehrinin yönünü bile değiştirip kale surlarına yönlendirdi ama işe yaramadı.
Nadir'in kaleyi teslim etmeleri için savunuculara gönderdiği mektup da işe yaramadı. Nadir, Osmanlı garnizonuna şehri teslim etmeleri halinde hayatlarının kurtulacağını ve evlerine sağ salim dönmeleri için şartların yaratılacağını söyledi. Osmanlı garnizonu bunu reddederek şehri ancak padişahtan bir emir gelirse tahliye edeceklerini söyledi.
Muradtepe Savaşı
Köprülü Abdullah Paşa ile yapılan savaş kesin bir öneme sahipti ve bu nedenle Nadir, Gence kalesinin kuşatmasını durdurmayı gerekli buldu. Köprülü Abdullah Paşa'ya karşı zafer kazanılırsa, sadece Gence değil, Güney Kafkasya'daki diğer Osmanlı garnizonlarının da geri çekilmekten başka seçeneği kalmayacaktı. Ancak Abdullah Paşa'nın Kars kalesini terk etmemesi Nadir için anlaşılmaz kalmıştır. Osmanlı birliklerinin gitmemesi halinde Nadir'in kaleyi yeniden kuşatması istenmezdi.[4]
Nadir, Köprülü Abdullah Paşa'yı savaşmaya kışkırtmak ve onu kaleden çıkarmak için Kars'a bir süvari alayı gönderdi. O alayın kale çevresindeki yerleşimleri soyması ve böylece Abdullah Paşa'nın dikkatini çekmesi gerekiyordu. Ancak Nadir'in hamlesi işe yaramadı. Mayıs 1735'te Nadir ordusuyla Gence'den Kars'a hareket etmeye başladı. Gence kalesinin kuşatmasını sürdürmek için orada bir grup tuttu. Bu grup Baba han tarafından yönetildi. Grup 12 bin kişiden oluşuyordu. Şirvan'a da bir grup gönderildi. Bu grubun Şirvan'ı Lezginlerin saldırısından koruması gerekiyordu. Nadir, ana kuvvetleriyle Kars'a doğru ilerlemeye başladı.[5]
Nadir'in ve Abdullah Paşa'nın yüz yüze gelen asker sayısı hakkında çeşitli rakamlar var. "Alem Ara-ye Naderi"de Osmanlı birliklerinin sayısı 300 bin, "Tarih-e Cahangoşa-ye Naderi"de 20 bin ve tarihi literatürde 80 bin kişidir. Nadir'in asker sayısının Osmanlı ordusunun en az iki katı olduğuna inanılıyor.
Küçük çarpışmalar dışında, büyük çarpışmalar olmadı. Nadir'in tüm çabalarına rağmen Abdullah Paşa kaleyi terk etmedi ve kesin bir savaşa girmedi. Nadir, Kars'tan çekilmeye ve Erivan kalesini kuşatmaya karar verdi. Bu olursa Abdullah Paşa'nın onu takip edeceğini varsayıyordu. "Alem Ara-ye Naderi"ye göre Nadir, Kars çevresinde yiyecek bulmakta zorlanır ve Erivan'a gitmek zorunda kalır. Bu geri çekilme Abdullah Paşa tarafından bir zayıflık işareti olarak görülmüş ve Nadir'in peşine düşmeye başlamıştır.[6]
Kars civarındaki çatışmalarda Nadir'e karşı savaşan Abdullah'nın generallerinden Teymur Paşa, Nadir'in ordusunu arkadan korumakla görevli Hanali Han Kukela ve Aligulu Han Afşar tarafından pusuya düşürülerek bozguna uğratıldı. Teymur Paşa, Kars'a kaçarak hayatını kurtarmayı başardı. Teymur Paşa'nın yenilgisinden sonra Abdullah Paşa, tüm orduya yürüyüşe hazırlanmalarını emretti.[5]
Savaşın başında, Nadir'in generali Yarbey Han'ın komutasındaki topçular, Osmanlı'ya ağır darbeler indirdi. Sabah çok erkenden Nadir 6.000 kişilik cezayirciyi öne çıkardı, bu müfrezenin ardından kumlu tepelerde mevzi alan komutanlar komutasındaki birliklerle birlikte savaş alanına doğru ilerlediler. Nadir'in kendisi de savaşlarda yer aldı. Osmanlı saldırısı püskürtüldü ve geri çekildiler.
Bu saldırıyı Teymur ve Ekber Paşa liderliğindeki yeni bir Osmanlı saldırısı izledi. Nadir'in ordusu inatla direnmesine rağmen, Osmanlı ordusu sürekli olarak yeni kuvvetlerle donatıldı. Nadir, Osmanlı komutanlığı tarafından savaş alanından bir kaçış olarak kabul edilen yavaş bir geri çekilme emri verdi. Nadir'i takip eden Osmanlı ordusu belli bir yere geldikten sonra Nadir'in emrettiği gizli topçulardan ağır ateşe maruz kaldılar. Osmanlı ordusunun kanatları ağır kayıplar verdi. Nadir, Osmanlı gezgini tarafından tepelerden birine yerleştirilen toplara bir cezayirci müfrezesi ile saldırdı. Sol taraftaki topçu mevzilerine de bir grup gönderdi. Nadir, yüksekte konumlanmış tüm Osmanlı toplarını ele geçirerek karşı taraftan kendi kuvvetlerine yönelik topçu tehdidini kısmen etkisiz hale getirdi.
Kapana kısılan Osmanlı ordusu şaşkınlık içinde kaçmaya başladı. Köprülü Abdullah Paşa kaçmaya çalışırken atından düşmüş ve Karacurlu aşiretinden Rüstem adlı bir savaşçı kafasını keserek Nadir Han'a vermiştir. "Alem Ara-ye Naderi"de Abdullah Paşa'nın Karacurlu Ağabay tarafından öldürüldüğü bildirilmektedir. Böylece Osmanlı özel kuvvetlerinden bir kişinin pahalı kıyafetleri dikkatini çeker ve o kişiyi öldürür ve kafasını keser. Yakalanan Osmanlı askerleri, kesilen başı Nadir'e getirirken cesedin kime ait olduğunu söylerler. Nadir Köprülü Abdullah Paşanın cenazesini Kars'a defnedilmek üzere saygıyla gönderir.[7]
Yaklaşık 5 saat süren operasyon sonucunda çok sayıda Osmanlı generali öldürüldü. Öldürülenler arasında Osmanlı padişahının damadı ve Diyarbakır Valisi Sultan Mustafa Paşa da vardı. Nadir de cenazesini saygıyla defnedilmesi için Erivan Kalesi'ne gönderir.
Sonuç
Osmanlı İmparatorluğu'nun Nadir tarafından ağır yenilgisi Rusya'yı cesaretlendirdi. Rusya, Kırım Tatarlarının Abdullah Paşa'nın ordusuna katıldıkları sırada Karadeniz kıyısındaki Rusya sınırlarını ihlal ettikleri gerekçesiyle Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan etti ve Azak'ı işgal etti. Avusturya da bu fırsatı kullanmaya karar verdi. Ancak Rus müttefikleri kadar başarılı olamadılar ve Gorçka Savaşı'nda ağır bir şekilde yenildiler.
Bu sefer sonucunda Nadir, Kafkasya'da resmi Safevi yönetimini kesin olarak kurdu. Osmanlıların bozguna uğratılması ve kovulması ile birlikte Kafkasya'da kalan Ruslar şehirlerini teslim edip geri çekildiler. Bu yürüyüşün ardından kuzeye başarılı bir yürüyüş düzenleyen Nadir, bir kongre toplayarak kendisini Şah ilan etti.[8]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Moghtader, Gholam-Hussein(2008). The Great Batlles of Nader Shah,p. 59. Donyaye Ketab
- ^ a b Axworthy, Michael(2009). The Sword of Persia: Nader Shah, from tribal warrior to conquering tyrant, s. 203. I. B. Tauris
- ^ Lockhart, Laurence, Nadir Shah: A Critical Study Based Mainly Upon Contemporary Sources, London (1938), s.88, Luzac & Co.
- ^ Ghafouri, Ali (2008). History of Iran's wars: from the Medes to now, s.382, Etela'at Publishing
- ^ a b Mehman Süleymanov 2010, s. 277
- ^ Axworthy, Michael (2009). The Sword of Persia: Nader Shah, from tribal warrior to conquering tyrant, s. 203. I. B. Tauris
- ^ Axworthy, Michael (2009). The Sword of Persia: Nader Shah, from tribal warrior to conquering tyrant, s. 206. I. B. Tauris
- ^ Süleymanov Mehman (2010). Nadir şah (PDF). Tahran. s. 277. 30 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Haziran 2022.
