İçeriğe atla

Kadeh

Şarap kadehi

Kadeh, içki içmeye yarayan bardaklara ve kimi kutsal ayinlerde kullanılan ayaklı kaba verilen isim.

İçinde sunulan içkinin türüne göre farklı şekiller ve "şarap kadehi", "rakı kadehi" gibi adlar alır.

Etimoloji

Arapça "içki tası, bardak" anlamındaki "kadah" sözcüğünden gelir.[1] Edib Ahmed'in Atabetü'l-Hakayık eserinde geçen "kadahka sunup zahr kata" (kadehi uzatıp zehir katar) ifadesi en eski kullanım örneği olarak tespit edilmiştir.[1]

Türkçede geçmişte "sıvı içmeye yarayan kap" anlamında "ayak" kelimesi kullanılmıştır.[2] Ayak kelimesinin "avuç içi" anlamına gelen aya kelimesinden +ak eki ile türemiş olduğu düşünülür.[2] Türkçede içki bardağı anlamında "suğrak, dolu, kanya, piyale" gibi birçok başka sözcük de kullanılmıştır.

Geçmişi

Tek kulplu tankard

Su, bira ve şarap tarih boyunca hem günlük hayatta yer alan, hem de tanrılara sunulan kutsal içeceklerdi. Bira ve şarap gibi sıvıları barındıran kaplar her zaman özel formlarda yapılmıştır. Eski Çağ'da tankard, depas ve kadehler içki içmek amacıyla kullanılan kaplar idi. Hellen ve Roma Döneminde günlük yaşamda genellikle su veya şarabın servisi ve içiminde pişmiş topraktan üretilmiş kaplar kullanıldı. Bununla birlikte, statü ve zenginlik sembolü olarak kabul edilebilecek altın, gümüş ve bronz gibi değerli metallerden üretilmiş kaplar da mevcuttu.[3] Roma döneminde camdan üretilmiş kadehler de kullanılmıştır. Camı bir şarap kabı olarak kullanma fikri Eski Mısır ve Mezopotamya'da mevcuttu ancak cam içecek gereçleri yapım Fenikeliler tarafından M.Ö. 200'de icat edilen cam üfleme borusunun yaygınlaşması ile gelişti. Disk şeklindeki ayaklı kadehler M.S 4. yüzyılda yaygın görülen genel formlar arasındaydı ve M.S 6.-7. yüzyıla kadar kullanılmıştı.[4]

Türk dünyasının farklı coğrafyalarında gerçekleştirilen kazılarda gerek ağaçtan yapılmış ve üzerleri sırlanmış fincan ve kadehler, gerekse boyanarak nakışlanmış, sırlanmış yahut boyanmamış olanlar bulunuyordu. Çin'den gelen ve XI. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud'un ifadesiyle "çelin ayak" denilen içki kadehleri de Türkler tarafından tercih ediliyordu.[2] Kulplu ve kulpsuz olanları vardır. Ant merasimlerinde, düğünlerde, toylarda, cenaze merasimlerinde devlet törenlerinde kullanılan kadehler mevcuttur. Temiz kadeh ve kâseler konukseverliğin; büyük olanlar zenginliğin ve varlığın; altın olanlar hakanlığın, hâkimiyetin sembolü olarak kabul edilirdi.[2]

Kadeh türleri

  • Şarap kadehi, çanak ve uzun bir ayak olmak üzere iki bölümden oluşur. Soğuk servis edilmiş şarabı elin ısısıyla ısıtmadan içmeye imkan tanımak ve çanak kısmında parmak izi bırakmadan tutmayı sağlamak üzere şarap kadehlerinin uzun bir ayağı vardır. Şarabın aromasını ağıza ve buruna yönlendirmek ve yaymak için genel bir kural olarak, şarap kadehlerinin üst bölümleri yukarıya doğru hafifçe daralan çanak şekilli bir yapıdadır. Çanak kısmı, şarabı havalandırarak aromasının tamamen ortaya çıkarmak için dökmeden şarabı çevirecek kadar bir boşluk olacak hacimdedir. 1950'li yıllardan itibaren şarabın yapıldığı üzüm türüne göre farklı şekillerde üretilmektedir.
Şarap ve şampanya kadehi şekilleri
Rakı kadehi tokuşturma
  • Rakı kadehi, rakı içmek için üretilmiş özel bir kadehtir. Rakının anason aromasının etrafa dağılıp kaybolmamasını sağlamak üzere dar ağızlıdır ve camdan üretilir. Rakı, günümüzde suyla karıştırılarak tüketilmekte olduğundan rakı kadehi, rakının suyla karıştığında gerekli hacme karşılık olacak uzunlukta üretilir.[5] Bir duble rakı ve su konulduğunda üzerinde birkaç santim boşluk kalacak kadar uzundur; içenlerin damaklarından önce burunlarında anasonu hissetmesini sağlar. Ağzının dar olması, hava ile temasa eden yüzeyin küçük olmasını, böylece soğuk içilmesi tercih edilen rakının ısınma süresini düşürmeye de yarar. Cam ısıyı hızlı iletmediğinden, camdan üretilmiş olması da rakının soğuk içilmesini mümkün kılar.[5]
  • Viski kadehi, viski içmek tüketicilerin tercihine göre farklı şekillerde üretilir. 17. yüzyılda kullanılmaya başlanan geleneksel İskoç içki kâsesi quaich, iki kulplu bir kâsedir. Ağır bir tabana sahip, kalın, kısa ve silindirik tumbler, dünyada en yaygın kullanılan viski kadehlerindedir.[6] Lale şeklindeki Glencairn bardakları, daralan kısımda aromayı hapseder, açılan ağız kısmı yudumlamayı kolaylaştırır. İçen kişinin kadehi biraz daha aşağıdan tutmasını sağlayan ayaklı lale bardaklar ve benzer şekilde snifter (Brendi bardağı) ile copita stili bardaklar da viski kadehi olarak kullanılır.[6]

Dinî ayinde kullanımı

León, İspanya'da bir bazilikadaki bu kadeh, kutsal kâse olduğu iddia edilmiş objelerdendir.

Kadeh, Hristiyanlık'ta en önemli ayinlerden biri olan Efkaristiya ayini sırasında kullanılan bir objedir. Ayinde kullanılan kadeh, genellikle gümüş ya da altından yapılmıştır. Tören sırasında rahip, sunum kafilesinin getirdiği şarabı kadehe doldurur ve birkaç damla su katar.[7] İsa Mesih olarak konuşur ve kadehi alıp "Bu benim kanımdır" der. Kadehteki şarap, sembolik olarak İsa'nın kanına dönüşür.

Kutal Kase

Ana madde: Kutsal Kâse

Türkçede "Kutsal Kâse" olarak adlandırılan ve İsa'nın Son Akşam Yemeği'nde kullandığı iddia edilen kap, yaygın bir inanışa göre havarilerine şarap ikram ettiği bir kadehtir. Yazılı kaynaklarda kabın şekli hakkında bilgi yoktur. Değerli materyallerle kaplı kimi kadehlerin kutsal kâse olduğu iddia edilmiştir.

Kaynakça

  1. ^ a b "Kadeh". Nişanyan Sözlük. 15 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  2. ^ a b c d Güner, Galip (2018). "Eski Türkçe Bir Etimoloji Denemesi: Ayak "Kâse, Kadeh". 7 (2). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  3. ^ "Eski Çağda İçki ve Sunu Kapları (9 Aralık 2007 - 30 Mart 2008)". Sadberk Hanım Müzesi web sitesi. 23 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  4. ^ Eker, Fevziye (2018). "Antikçağ'da Cam Kap Formlarının Kullanımı Üzerine Bir Deneme". 17 (4). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 15 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  5. ^ a b Sunal, Ferhan Egemen (2009). "Geleneğin Beden Bulması: Anonim Tasarım", 2. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 
  6. ^ a b "Koku ve Tat Tasarımda Saklı: Viski Bardakları • theMagger". theMagger. 29 Ağustos 2019. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2021. 
  7. ^ "Kutsal Ayin". 30 Temmuz 2016. 26 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021. 


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Cam</span>

Cam ya da sırça, saydam veya yarı saydam, genellikle sert, kırılgan olan ve sıvıların muhafazasına imkân veren, inorganik amorf yapıda katı bir malzeme. Antik çağlardan beri gerek inşaat malzemesi, gerekse süs eşyası olarak camdan faydalanılmaktadır. Günümüzde hâlen basit araç gereçlerden iletişime ve uzay teknolojilerine kadar çok yaygın bir kullanım alanı vardır. Örneğin pencere camları, cam ambalaj, ayna, lamba, sofra takımı ve optiklerde yaygın pratik, teknolojik ve dekoratif kullanıma sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Viski</span> Fermente tahıl püresinden yapılma damıtılmış alkollü meşrubat türü

Viski, arpa, buğday, çavdar veya mısırdan damıtılarak yapılan ve meşe fıçılarda dinlendirilerek olgunlaştırılan bir tür damıtılmış alkollü içecektir. İsmi İrlanda ve İskoçya lehçelerinde "yaşam suyu" anlamına gelen "uisge beatha"dan gelmektedir. Viski yapmak için mısır, arpa, çavdar ve hatta karabuğday gibi çeşitli tahıllar kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Şarap</span> üzümden yapılan fermente içecek

Şarap veya mey, fermente meyvelerden yapılan alkollü bir içecektir. Maya, meyvelerdeki şekeri tüketir ve onu etanol ve karbondioksite dönüştürerek ısı açığa çıkarır. Şarap erik, kiraz, nar, yaban mersini, frenk üzümü ve mürver gibi çeşitli meyvelerden yapılabilse de çoğunlukla üzümden yapılır ve "şarap" terimi genellikle bir niteleyici olmadan kullanıldığında üzüm şarabını ifade eder. Şarap, çoğunlukla %9 ila %15 arası alkol ihtiva etmektedir. Başka meyvelerden de üretilebilen şaraplar o meyvenin adı ile anılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Antik Yunan mutfağı</span>

Antik Yunanistan'da mutfak kültürü, yalınlığı ve dönemin tarımsal yetersizliklerini yansıtmasıyla bilinir. Bu dönemde beslenme alışkanlıkları, Akdeniz mutfağının üç ana ögesi olan buğday, zeytin yağı ve şarap üzerine kuruludur.

<span class="mw-page-title-main">Martini</span>

Martini, cin ve vermut ile yapılan ve zeytin ya da limonla süslenen bir kokteyldir. Yıllar içinde martini en iyi bilinen karışık alkollü içeceklerden biri haline geldi. Popüler bir varyasyon olan votka martini, kokteylin temel ruhu için cin yerine votka kullanır.

<span class="mw-page-title-main">Türk mutfağı</span> Türk gastronomi geleneğine dahil bütün yiyecek ve içecekler

Türk mutfağı, Türkiye'nin ulusal mutfağıdır. Orta Asya, Selçuklu ve Beylikler ile Osmanlı kültürünün mirasçısı olan Cumhuriyet Dönemi Türk Mutfağı hem Balkan ve Orta Doğu mutfaklarını etkilemiş hem de bu mutfaklardan etkilenmiştir. Ayrıca Türk mutfağı yörelere göre de farklılıklar gösterir. Karadeniz mutfağı, Güneydoğu mutfağı, Orta Anadolu mutfağı gibi birçok yöreler kendilerine ait zengin bir yemek haznesine sahiptirler.

<span class="mw-page-title-main">Türk çayı</span> Türkiyeye özgü çay

Türk çayı, Türklere özgü bir çay pişirme ve sunma yöntemidir.

<span class="mw-page-title-main">Kore çömlek ve porseleni</span>

Kore seramik tarihi, yaklaşık MÖ 8000 yıllarından itibaren en eski çömlek ile başlamıştır.

Yeni Rakı, Mey|Diageo tarafından üretimi ve satışı yapılan rakı markasıdır. Yeni Rakı grubu; Yeni Rakı, Yeni Rakı Yeni Seri, Yeni Rakı Âlâ, Yeni Rakı Ustaların Karışımı, Yeni Rakı Uzun Demleme ve Yeni Rakı Giz olmak üzere yedi alt markadan oluşmaktadır. Yeni Rakı markasının bilinen en eski kullanımı 1937 yılına aittir. Yeni Rakı, günümüzde Manisa/Alaşehir ve Nevşehir illerindeki içki fabrikalarında üretilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Bardak</span>

Bardak, içecekleri tüketmekte kullanılan, genellikle camdan yapılmış mutfak eşyasıdır. İçecek türüne göre pek çok farklı çeşidi bulunur. Damıtılmış içkilerin tüketiminde kullanılan türleri genellikle kadeh olarak adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Vazo</span>

Vazo, genellikle çiçek koymak için kullanılan, cam, porselen, toprak gibi farklı malzemelerden, türlü boyut ve şekillerde yapılabilen açık bir kaptır. Sözcük Türkçeye, İtalyanca vaso kelimesinden geçmiştir.

İslamiyet ile sarhoşluk durumu arasındaki ilişki İslam hukuku (fıkıh), tasavvuf, İslami edebiyat, İslam tıbbı ve gündelik yaşam ve iktidar alanları içinde değerlendirilebilir. Buradaki sarhoşluk kimi zaman doğrudan fiziki bir maddenin kullanımından doğan bir durum olduğu kadar sevilende kendini/egoyu kaybetmekten doğan ruhsal/manevi bir hal ve sembolik içeriğe kadar bir dizi farklı düzey ve anlam katmanlarına işaret edebilmektedir. Fiziken oluşan sarhoşluk İslam hukuku içinde çoğunlukla yasak kapsamı içinde değerlendirilirken bazı tasavvufi, batınî/içrek/ezoterik dini gruplarda ruhsal gayeye yönelen sufinin vecde girmesine yardımı olacağı anlayışıyla izin verilen hatta kimi zaman övülen bir durum olabilmektedir. Geçmişte "içecekler" bahsi altında fıkıh alanında tartışılan alkol ve diğer keyif verici maddeler günümüzde de İslam/Müslüman toplumlarında tartışılmaya devam etmekte ve seküler/dini grupların kimi zaman ateşli tartışma, zıtlaşma alanı içindeki ayrıştırıcı/etiketleyici bir sembol haline gelmiştir. Günümüz dünyasında alkol ve benzeri sarhoşluk verici maddelerin kullanılmaması kişilerin dindarlığının ayırt edici işareti olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Pilsner</span>

Pilsner, tüm dünyada üretilen biraların üçte ikisinden fazlasının dahil olduğu açık renkli lager tipi bir bira türüdür. İlk olarak 1842 yılında Avusturya İmparatorluğu topraklarında bulunan Bohemya bölgesindeki Pilsen kentinde Pilsner Urquell adıyla üretilmiştir. Bu kent günümüzde Çekya sınırları arasındadır. Dünyanın ilk sarı renkli lager birası olan ve tüm pilsner türü biraların ilk örneği sayılan Pilsner Urquell günümüzde de üretimine devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Şarap kadehi</span>

Şarap kadehi, şarap tadımı ve şarap içmek için kullanılan bir bardaktır. Şarap normal bir şampanya kadehinden de içilebilir. Çoğu şarap kadehi kase, gövde ve ayak olmak üzere üç bölümden oluşan kadehlerdir. Genel olarak cam ve kurşun cam içerikli olur.

Şarap aksesuvarı şarabı depolamada ya da sunmada kullanılabilen ekipmandır. Şarap aksesuarları şarap kadehlerini, tirbuşon ve şarap rafı gibi pek çok ürünü içerir.

<span class="mw-page-title-main">İçecek altlığı</span>

Altlık, içecek altlığı, içki altlığı ya da bira altlığı üzerine içecek konulan bir eşyadır. Altlıklar masanın veya içeceğin konulduğu herhangi bir yerin yüzeyini korurlar. Ayrıca içeceğin üstüne konan altıklar içeceğin bitmediğini göstermek ya da kirlenmeyi önlemek için kullanılabilir. Altlıklar sıcak içeceklerin yüzeyi yakmasını da önleyebilir.

<span class="mw-page-title-main">Sofra takımı</span>

Bulaşık, sofra kurmak, yemek servisi yapmak ve yemek yemek için kullanılan gereçlerdir. Çatal-bıçak takımı, kap kacak, cam eşyalar, servis tabakları, içecek gerekleri ve dekoratif amaçlı diğer öğeleri içerir. Bulaşıklar porselen, seramik, cam, dökme demir, ahşap, taş, plastik gibi malzemelerden yapılabilir

<span class="mw-page-title-main">Glenglassaugh damıtım evi</span>

Glenglassaugh damıtım evi, bağımsız bir yatırım grubu tarafından satın alındıktan sonra Kasım 2008'de üretime yeniden başlayan, Highland bölgesi tek malt İskoç viskisi damıtım evidir. Yeni sahipleri tarafından yapılan komple yenilemenin ardından damıtım evi, 24 Kasım 2008'de dönemin İskoçya Başbakanı Alex Salmond tarafından yeniden açılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Cutty Sark (viski)</span>

Cutty Sark, İskoçya'da La Martiniquaise tarafından üretilen bir harmanlanmış İskoç viskisi markasıdır. Viskinin adı, hızıyla efsane olmuş ve bugün Greenwich'te müze olarak sergilenen Cutty Sark ticari yük gemisinden almıştır. Gemi ise adını İskoç miili şairi Robert Burns'ün Tam o' Shanter adlı şiirinde anlatılan ve geminin ön yüzünde tasvir edilen, sarhoş bir çiftçi olan Tam o' Shanter'ı kovalayan ve atının kuyruğunu yakalayıp suyu geçerek kaçmayı başaran cadı Nannie Dee'nin takma adı olan "Cutty-Sark"'tan gelmektedir.

Koşer içki, Orthodox Union (OU) göre, koşer uygun veya kabul edilebilir anlamına gelir ve tüketilebilir maddeler bağlamında kullanımı Eski Ahit'e ve İncil'den önceki ve Yahudi hukuku (halaha), teolojisi ve kültürü için birincil kural kitabı olan Talmud'a kadar uzanır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.