İçeriğe atla

Kabardey atı

Çerkes beyleri ve bir Kabardey atı

Kabardey atı (RusçaКабардинская лошадь) veya özgün ismiyle Çerkes atı (KabardeyceАдыгэш; AdigeceШагъди), Çerkesya kökenli at cinsidir. Tarihsel olarak cins en az 400 yıldır bilinmektedir. Dayanıklılıkları ve zorlu ortamlara uyum sağlama kolaylıklarıyla dikkat çekerler, özellikle dağlık koşullara uyumludurlar.[1][2] İsmini Çerkeslerin Kabardey boyundan alır. Türkiye'deki Çerkesler tarafından üretilen Uzunyayla atı bu at ile macar atlarının kırması olarak oluşmuştur.

Tarih

Kabardey atı, 16. yüzyıldan beri Çerkes kabileleri (özellikle Kabardeyler) tarafından yetiştirilmektedir ve zorlu koşullarda hayatta kalabilmek için yüzyıllardır süren seçici yetiştirmenin ürünüdür. Kabardey ırkı bozkır atları, Karabağ, Arap ve Türkmen atlarının birleşiminden oluşmuştur. Cins genellikle sürüler halinde tutulur ve yazın dağ meraları, kışın ise dağ etekleri arasında taşınır.[1][2]

Rus-Çerkes Savaşı ve özellikle 1917 Rus Devrimi gibi savaşlar sebebiyle Kabardey atlarının sayısı büyük ölçüde azaldı ve 1920'lerde tür yok oluşun eşiğine geldi. 1935 ile 1953 yılları arasında safkan popülasyonun ortalaması 446 aygır ve 3272 kısraktı. Yirminci yüzyılın başlarında, Kabardeylerin Safkan İngilizlerle melezlenmesiyle Anglo-Kabarda adı verilen yeni bir cins oluşturuldu ve 1966'da yeni cins tanındı. 1980'lerin sonlarına gelindiğinde safkan Kabardey kısrakların sayısı 400 ile 450 arasına düştü; bunlar esas olarak Malokarachaevski ve Malkinski damızlıklarında ve Stavropol bölgesindeki Krasny Partizan kolektif çiftliği de dahil olmak üzere Kabardey-Balkar bölgesindeki diğer yetiştirme çiftliklerinde yoğunlaştı.[1]

Sir William Allan "Aygırını hazırlayan bir Çerkes beyi" (1843)

Irk özellikleri

Kabardey atı, 14.1 yüksekliğindedir ve defne, siyah veya gri renkte bir derisi vardır.[3] Temiz bir kafaya, iyi kaslı bir boyuna, orta-yüksek omuzlara, derin bir göğse, uzun, eğimli omuzlara, kısa, sağlam bir sırta ve kaslı, hafif eğimli sağrıya sahip, sağlam, temiz yapılı bir attır. Bacakları temizdir ve iyi gelişmiş eklemlere ve sert toynaklara sahiptir.[1]

Kabardey atının kanının yüksek oksijenlenme kapasitesi vardır ve dağların yükseklerinde iş için faydalıdır. Cins aynı zamanda hızlı bir şekilde yağ biriktirme eğilimine sahiptir, bu da atlara düzenli olarak aşırı koşullara maruz kaldığında yardımcı olur, ancak atlar ahırda tutulduğunda sahipleri için zorluk yaratabilir.

Alt Türler

Kabardey ırkının üç ana alt tipi vardır:

  • Temel tip – Bu baskın türdür, uzun boylu ama kaslı olan tipik bir dağ binme atıdır.
  • Oryantal tip – Bu tip, daha küçük kafaları, çok temiz bacakları, daha ince derileri ve daha sıcak mizaçlarıyla daha Arap etkisini gösterir.
  • Masif tip – Bu tip daha büyüktür ve tipik bir at arabasına benzer daha sağlam bir kemik yapısına sahiptir.

Kullanım Alanları

Kabardey atının yer aldığı bir SSCB posta pulu (1982, Kabardinskaya).

Kabardey atı taşlık ve dağlık araziler için yetiştirilmiştir. Cins genellikle hızlıdır ve iyi bir dayanıklılığa sahiptir.[1] Genellikle Rusya dışında spor atı olarak ve Anglo-Kabarda, Tersky[3] gibi diğer türlerin ve Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan'daki yerli atların yaratılması ve geliştirilmesi için kullanılırlar. Esas olarak eyer atı olarak kullanılsalar da, koşum takımı ve yük atı olarak da iyi iş görürler. Kafkasya'nın dağ kabileleri, Kabardeyleri atlı biçme makinelerine bağlayarak dik yamaçlarda saman yapıyor.[1]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f "Kabarda Horses - Oklahoma State University". breeds.okstate.edu (İngilizce). 4 Mart 2021. 14 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023. 
  2. ^ a b Dmitriez, N.G. and Ernst, L.K. (1989) Animal Genetic Resources of the USSR. Animal Production and Health Paper Publ. by FAO, Rome, 517 pp.
  3. ^ a b Simon & Schuster's Guide to Horses and Ponies. Bongianni, Maurizio. Simon & Schuster, Inc., 1988, pg. 61. 0-671-66068-3

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çerkesler</span> Kafkas halkı

Çerkesler ya da Adigeler, Kuzey Kafkasya'da, tarihi Çerkesya'nın yerli halkı olan etnik grup. Rus İmparatorluğu tarafından işlenen Çerkes Soykırımı'nın sonucunda Çerkeslerin çoğu öldürülmüş, kalanlar ise Osmanlı topraklarına sürülmüştür. Çerkesler Çerkesçe konuşur ve neredeyse tamamı Sünni Müslümandır. Çerkesya eski zamanlardan beri istilalara maruz kalmıştır; izole edilmiş arazisi, bitmeyen savaşlarla birlikte Çerkes ulusal kimliğini büyük ölçüde etkilemiştir. Çerkes bayrağı Çerkeslerin millî bayrağıdır ve yeşil zemin üzerinde dokuzu yay, üçü yatay şekilde on iki altunî yıldız ve üç çapraz oktan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">At</span> Tek toynaklılar takımına ait evcil memeli

At, atgiller (Equidae) ailesine (familya) ait otobur bir toynaklı memeli. Evcil olan bu at alt türü, Altay dağlarının her iki yanındaki açık arazilerde yaşayan ve “Prezewalski” denen yaban atlarıyla ve Amerikan bozkırlarında yaşayan, esasen evcil atların sonradan yabanileşmesiyle ortaya çıkan "Mustang" atlarıyla yakın akrabadır. En meşhur at ırkları Arap, İngiliz, Ahal Teke, Rahvan (Türk) ve Midillidir.

<span class="mw-page-title-main">Çerkesya</span> Kuzeybatı Kafkasyada Adige kabilelerinin birleşmesi ile kurulmuş eski bir devlet

Çerkesya, günümüzde Rusya sınırlarında kalan Kuzeybatı Kafkasya'da var olmuş tarihî ülke ve bölge. Rus-Çerkes Savaşı sonucunda Çerkesya yıkılmış ve Çerkes nüfusunun %75-90'ı topluca katledilmiş, kalan Çerkeslerin büyük kısmı da Osmanlı topraklarına sürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Arap atı</span> Bir at cinsi

Arap atı, zekâsı, sadakati ve dayanıklılığı ile bilinen bir at cinsidir. Kökeni İlk Çağ'a kadar dayanır. Genellikle Türkçede "Küheylan" olarak adlandırılır.

Ahal teke bir Türkmen atıdır. Hız, dayanıklılık, zeka ve ayırt edici metalik parlaklıkları ile ünlüdürler. Parlak derileri sayesinde ''Altın Atlar'' olarak bilinirler. Var olan en eski at ırklarından biri olduğu düşünülmektedir. Orta Asya'da Türk halkları arasında özellikle Türkmenistan'da yaygındır. 2012'de yapılan bir sayıma göre Dünyada yaklaşık 6.600 Ahal Teke vardır. Çoğunluğu Türkmenistan'da bulunur. Gır at adı Manas ve Dede Korkut gibi Türk destanlarında geçer ve Türkmenistan'ın Ahal vilayetinde yaşayan Teke Türkmenlerinden gelmektedir.

<i>Bos mutus</i>

Bos mutus, Tibet öküzü, Tibet sığırı, Yak veya Hotoz olarak da bilinir. Boynuzlugiller (Bovidae) familyasından Tibet, Himalaya bölgeleri ve Moğolistan'da bulunan uzun tüylü kamburlu bir sığır türüdür. Büyük evcil bir nüfusa ek olarak küçük korunmasız vahşi bir yak nüfusu vardır. Evcilleri de, yabanileri de sürü hayvanlarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Deve</span>

Deve, devegiller (Camelidae) familyasının Camelus cinsini oluşturan iki evcil hayvan türünün ortak adı. Develer yük çeki ve binek hayvanı olarak kullanıldığı gibi, yünü, sütü, derisi ve eti için de beslenir. Yalnızca evcil türleriyle tanınan bu hayvanların yabanıl atalarından bu yana pek az değişikliğe uğradığı sanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Rottweiler</span> Almanya kökenli bir bekçi ve koruma köpeği ırkı

Rottweiler, Almanya kökenli bir bekçi ve koruma köpeği ırkı. İsmini Almanya'nın Rottweil kasabasından alır.

<span class="mw-page-title-main">Anadolu çoban köpeği</span>

Anadolu çoban köpeği, dünyadaki tüm önemli köpek kulüpleri tarafından tanınan, mastif türünde bir köpek ırkı. Batılı devletlerde Türkçe imlâsıyla çoban köpeği olarak da bilinir. American Kennel Club'a göre işçi köpekler grubunda, Merkezi İngiltere'de bulunan The Kennel Club'a göre çoban köpeği grubunda ve Dünya Köpek Federasyonuna (FCI) göre 2. grupta bölüm 2.2'dedir. Kangal, Akbaş, Karabaş ve Anadolu çoban köpeğinin ayrı ırklar olup olmadığı mevzuu tartışmalıdır ve Türkiye'deki otoritelerce Kangal'ın da dünyada safkan bir ırk olarak tanınması için çalışmalar yapılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Karabağ atı</span> Azerbaycanın Karabağ bölgesine ait  binek at cinsi

Karabağ atı, (Azerbaycanca: Qarabağ atı) Güney Kafkasya ülkelerinden olan Azerbaycan'ın Karabağ bölgesinde yetiştirilen bir binek atı cinsidir. Bu at cinsi, 1747-1822 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan Karabağ Hanlığı zamanında profesyonel olarak ehlilleştirilmiştir. Karabağ atları, Asya ve Kafkasya'da en eski at cinsi olarak bilinmekle birlikte, Azerbaycan'ın da Milli at cinsi olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Nonius atı</span> at ırkı

Nonius , Anglo-Norman Vakfı'nın adı verilen bir Macar atıdır. Genellikle koyu renkli, kaslı ve ağır kemikli bir ırktır, diğer yük beygiri ile sürüş atı cinslerine benzemektedir. Bu cins, Macaristan'daki Mezőgygyes'teki Imperial Stud'da dikkatli bir şekilde ile inbred yoluyla geliştirilmiştir. Aslında Macaristan'ın askeri için hafif bir yük ve yardımcı at olarak hizmet vermek için yetiştirilen bu cins, 20. yüzyıl boyunca yararlı bir tarım atı oldu. II. Dünya Savaşı'nın yıkıcı etkisi Nonius'un nüfusunu önemli ölçüde azalttı ve Macaristan'daki atların kullanımında yaşanan düşüşle savaştan on yıllar sonra cinsin birçok üyesini katledildi. Bugün cins, koruyucular tarafından yetiştirilir ve tarımda, serbest sürüşlerle rekabetçi sürüş sporlarında kullanılır. Nonius atının en çok bulunduğu yer, diğer Doğu Avrupa ülkelerindeki temsilcilerle birlikte Mezőhegyes'tedir.

Kustanai atı, Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti döneminde geliştirilen bir at cinsidir. İlk 1887'de devlet hara çiftliklerinde yetiştirilen Kustanair cins, ilk defa 1951 yılında resmi olarak tanınmış. Kustanair'in iki alt türü var dır. Binek at olarak yetişen Kustanairler farklı beslenir ve ahırda tutulur. Bozkırlarda sürü olarak tutan atlar genelde daha dayanıklıdır ve hafif taslak çalışmaları için daha uygundurlar.

<span class="mw-page-title-main">Türkmen atı</span> Doğu atlarının en önemlilerinden olan Türkmen kabilelerinin yetiştirdiği at cinsi.

Türkmen atı veya Türkmene, Türkmen çöllerinde var olmuş ve günümüzde nesli tükenmiş safkan bir oryantal at ırkıdır. En yakın modern torunun Ahal Teke olduğu düşünülmektedir. Thoroughbred adlı at cinsi de dahil olmak üzere birçok modern at ırkını etkilemiştir. Bugün İran ve Türkmenistan'da yetiştirilen bazı atlara hâlâ Türkmen atı denmektedir ve bu atlar asıl Türkmen atıyla benzer özelliklere sahiptir.

Yomut atı, bir hafif at ırkıdır. İsminin kökeni diğer Türkmen atı ırklarında olduğu gibi, onu yetiştiren Türkmen kabilesi olan Yomutlardan gelmektedir. Hem atın adı hem de Türkmen klanının adı Iomud, Yomud, Yamud ve Yomut gibi birçok şekilde hecelenebilir. Yomut atı Türkmenistan'da, özellikle Daşoğuz'un vilayetlerinde ; Özbekistan'da ; Karakalpakstan'da, özellikle Harezm bölgesinde; Irak, İran ve Türkiye'de yetiştirilir. Akhal-Teke'den farklı olarak, genellikle çölde veya yarı çöl alanlarda sürüler halinde tutulur.

Şablon:Infobox horse Kazak atı ağırlıklı olarak Kazakistan'da, aynı zamanda Çin, Moğolistan, Rusya ve Özbekistan'da yaşayan Kazak halkının bir at cinsidir. Esas olarak binicilik atı olarak kullanılır ve sertliği ve dayanıklılığı ile bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu atları</span> memeli türü

Doğu atları veya doğu atı ya da oryantal at terimi, Arap atı, Ahal Teke, Barb ve şimdi yok olan Türkmen atı gibi Orta Doğu'da geliştirilen eski at ırklarını ifade eder. İnce derili, uzun bacaklı, ince yapıda ve diğer ırklardan fiziksel olarak daha rafine olma eğilimindedirler ve büyük dayanıklılığa sahiptirler. Bazen "sıcakkanlı" ırklar olarak anılan oryantal atlar, atletik ve çok yönlü olmalarının yanı sıra hızlı bir şekilde öğrenmelerini sağlayan bir zeka seviyesine de sahiptir. Çevik ve hızlı olmak için yetiştirilirler ve genellikle cesur ve içli oldukları kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Atlarda davranış</span>

Atlar, güçlü bir savaş ya da kaç tepkisine sahip av hayvanlardır. Bir tehtide ilk tepkileri ürkmek ve genellikle kaçmak olmaktadır ancak kaçmanın imkansız olduğu veya yavrularının tehdit edildiği durumlarda yerde durup kendilerini savunmaktadırlar. Ayrıca meraklı olma eğilimindedirler. Ürktüklerinde, genellikle korkularının nedenini bulmak için bir an tereddüt ederler ve tehdit edici olmadığını düşündükleri bir şeyden her zaman kaçamayabilirler. Çoğu hafif binicilik türü hız, çeviklik, uyanıklık ve dayanıklılık için geliştirilmiştir. Bunlar vahşi atalarından uzanan doğal niteliklerdir. Bununla birlikte, seçici yetiştirme yoluyla bazı at türleri, özellikle de bazı yük atları oldukça uysaldır.

Thoroughbred (Safkan), en çok at yarışlarında yer almalarıyla bilinen bir at ırkıdır. Thoroughbred kelimesi bazen herhangi bir safkan at cinsine atıfta bulunmak için kullanılsa da, teknik olarak sadece Thoroughbred cinsine atıfta bulunur. Thoroughbred cinsi atlar, çeviklikleri, hızları ve ruhları ile tanınan "sıcakkanlı" atlar olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Karakaçan Çoban Köpeği</span>

Karakaçan köpeği Bulgaristan kökenli bir köpek cinsidir. Kuzeyde Romanya, batıda Kuzey Makedonya ve Sırbistan ve güneyde Yunanistan ve Türkiye gibi çevre ülkelerin çiftlik hayvanlarının koruyucu köpekleriyle akrabadır. Köpek, adını Yunan göçebe çobanları olan Karakaçanlar'dan almıştır. Muhafazakar hayvancılık gelenekleri nedeniyle, Avrupa'daki en eski evcil hayvan türlerinden bazılarını korumuşlardır: Karakaçan koyunu, Karakaçan atı ve Karakaçan köpeği.

Standardbred, türün üyelerinin tırıs ya da tempoda yarıştığı koşum takımı yarışlarındaki yeteneğiyle tanınan bir Amerikan atı ırkıdır. Kuzey Amerika'da geliştirilen Standardbred dünya çapında tanınır ve soyu 18. yüzyıl İngiltere'sine kadar izleyebilir. Sağlam, iyi yapılı, iyi huylu atlardır. Koşum takımı yarışına ek olarak özellikle Orta Batı ve Doğu Amerika Birleşik Devletleri'nde ve Güney Ontario'da at gösterileri ve eğlence gezileri dahil çeşitli binicilik etkinlikleri için kullanılır.