İçeriğe atla

Kabarda

Kabardiya
Къэбэрдей Хэгъэгу
Kabarda Prensliği
1453-1825
Kabarda bayrağı
Bayrak
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Kabardiya haritadaki konumu
BaşkentNalçik
Yaygın dil(ler)Doğu Çerkescesi
Resmî din
|Ortodoks Hristiyanlık|
HükûmetPrenslik
Tarihçe 
• Kuruluşu
1453
1763–1864
• Dağılışı
1825
Ardıllar
Çerkesya
Rus İmparatorluğu

Kabarda Prensliği veya Doğu Çerkesya, tarihsel ülke.

Coğrafi koşullar

Kabarda Prensliğinin güneyi Kazbek dağları ile sınırlanır. En yüksek yeri Elbruz Dağıdır. Dağların en yüksek yerleri kar ve buzullarla, daha aşağıları alp tipi çayırlarla, daha aşağıya doğru iğne yapraklı ve karışık ormanlarla kaplıdır. Vadiler ve kuzeydeki Kabarda Ovası çayır ve step bitkileriyle kaplıdır. Dağlardaki buzullarla beslenen çok sayıda hızlı akışlı akarsu, derin ve dar vadiler içinden geçerek kuzeye doğru akarak Terek Nehrine dökülür: batıdan doğuya doğru Malka, Baksan, Çegem, Nalçik, Çerek ve Lesken. Bölgede karasal iklim görülür. Ocak ayı sıcaklık ortalaması dağlık kesimlerde -8 derece ile -12 dereceler arasında değişirken düzlüklerde -4 derece dolayındadır. Temmuz ortalamaları dağlık kesimlerde +6 ve +10 derece, Nalçik'te ise +22 derecedir. Yıllık yağış miktarı dağlık kesimlerde yükseltiye göre 800-3.200 mm. arasında değişirken kuzeydeki Kabarda ovasında 600 mm'nin altına iner. Bu nedenle tarımda sulama gereklidir (bk. Özdemir Özbay, "Dünden Bugüne Kuzey Kafkasya", II.Baskı, Ankara, 1999, s.163-164).

Tarih

18. yy.da Kabarda Başprensliği ve sınırları içerisindeki prenslikler

Kabarda Prensliğinin halkı kuzey bölümdeki Çerkesler ve onlarla akraba olan batıdaki Abazalar ile dağlık kesimlerdeki Türk asıllı olan Karaçaylar ve Balkardan oluşur. Kabarda halkı önceleri Kuban Irmağının kuzeyinde, Şapsığlar ile komşu olarak Taman Yarımadası'nda, Azak Denizi'nin doğusunda ve kuzeyinde, Kırım Yarımadası'nda yaşıyorlardı. 13-15.yüzyıllarda Tatar baskıları sonucu, yavaş yavaş geri çekilerek şimdiki yerlerinde toplanmışlardır. Balkarlar ile onların daha batısındaki Karaçayların da, Çerkes birliğine katılmış Türk-Tatar topluluklarından oldukları sanılmaktadır. Bunlar Çerkesler ile ortak bir kültürü paylaşmaktadırlar.

Kabarda Prensliği Osmanlı İmparatorluğu koruması altındaki Kırım Hanlığı'na bağlı iken, 1556'da Astrahan Hanlığı'nı yıkıp topraklarını ilhak eden Rusya Çarlığı ile komşu oldular. 1557'de Rus korumasını kabul ederek Kırım Hanlığı tâbiyetinden ayrıldılar. Büyük Kabarda Beyi Mehmed Bey Ocak 1583'te Osmanlı İmparatorluğu'na bağlılığını bildirdi.[1][2] Özdemiroğlu Osman Paşa'nın 1583 Ekim'inde Kırım Seferi için Derbent'ten (Demirkapı) ayrılarak ordusuyla Kuzey Kafkasya üzerinden yürüdüğü sırada Kabarda halkı Osman Paşa'yı coşkun sevgiyle karşıladılar ve tabiiyet arz ettiler.[3] Diğer Çerkes kabilelerinin aksine, Kabarda Beylerine Osmanlı padişahlarınca yazılan fermanlarda "Cenâb-ı Emaret Meab" hitabı kullanılmak suretiyle Kabarda beylerinin diğer beylere üstünlüğü ve hükümranlıkları vurgulanıyordu.[2][4]

1739-1774 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya Çarlığı etki alanları arasında tarafsız bölge statüsü kazanan Kabarda, 1774'te Rusya Çarlığı'na ilhak edildi. Ancak, Kabarda Prensliği Rusya Çarlığının egemenliğini kabul etmeyerek 1825 yılına değin direnişlerini sürdürdüler.

Kabarda Prensliği 1763-1825 yılları arasında Rus kolonyalist politikasına karşı sık sık ayaklandılar. Sert ve kanlı bir biçimde bastırılan bu ayaklanmalar sonucu nüfus iyice azaldı, bir veriye göre 200 binden 30-35 bine düştü (bk. Ali Kasumov-Hasan Kasumov,"Çerkes Soykırımı", Ankara, 1995, s.20). 1859'da Osmanlılarla diplomatik görüşmeleri başlatan Ruslar, planladıkları Çerkes Sürgünü olayını gizlemek ve Müslüman nüfusu azaltmak amacıyla 1860-61 yıllarında Müslüman Osetlerle birlikte Kabardeylerin önemli bir bölümünü de Osmanlı İmparatorluğu'na göçe zorladılar. Bu tür göç ettirmeler aralıklarla 20.yüzyıl başlarına değin sürdü. Kabarda bölgesinde 16 Ocak 1922'de Rusya SFSC'ne bağlı Kabardino-Balkar Özerk Oblastı (il) kuruldu. Oblast 1936'da özerk cumhuriyet oldu. Şimdi burası Rusya Federasyonu içindeki Kabardino-Balkarya Cumhuriyeti'ni oluşturmaktadır.

Kaynakça

  1. ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mühimme Defteri, No.48, Hk.730
  2. ^ a b "Osmanlı Devleti ve Kafkasya", M. Sadık Bilge, Eren Yayınevi ,İstanbul (2005), s.82
  3. ^ "Özdemiroğlu Osman Paşa", Yücel Öztürk, Journal of International Eastern European Studies/Uluslararası Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Yıl.4, Sayı.1, (Yaz 2022), s.212
  4. ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mühimme Defteri, No.61, Hk.41

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kabardeyce</span> Türkiye, Ürdün, İsrail ve Rusyada konuşulan bir Kuzeybatı Kafkas dili

Kabardeyce, Kabardey Çerkesçesi veya Doğu Çerkesçesi, çoğunluğu Kabartay-Balkarya'da yaşayan Kabardeylerin ve Besleneylerin konuştuğu Çerkes dilleri grubundan bir dildir. Adigece ile karşılıklı anlaşılabilirlik düzeyi yüksektir. Kabardeyce, Rusya'ya bağlı Kabardey-Balkar ve Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinde kullanılan resmî diller arasındadır. Bunun dışında Suriye, Ürdün, Türkiye ve Rusya'daki Krasnodar ve Stavropol Kraylarında konuşulmaktadır. Kabardeyceyi 1 milyon civarında insanın konuştuğu tahmin edilmektedir. Kabardeyce 1924 öncesinde Arap alfabesini, 1924-1936 arası Latin alfabesini kullanmıştır. 1936'dan beri Kiril alfabesini kullanmaktadır. Kaberdeyce, diğer tüm Kuzeybatı Kafkas dilleri gibi karışık bir dilbilgisi sistemine sahiptir. Kabardeycenin dört ana lehçesi vardır.

<span class="mw-page-title-main">Kafkasya</span> Karadeniz ve Hazar denizi arasında yer alan, Avrupa ve Asyanın sınırında bulunan bölge

Kafkasya, Karadeniz ve Hazar denizi arasında yer alan, Avrupa ve Asya'nın sınırında bulunan bölgenin ismi. Kafkas sıradağlarında, Avrupa'nın en yüksek dağı olan ve Kafkas halklarının sözlü edebiyatını oluşturan Elbruz Dağı bu bölgede bulunmaktadır. Kafkasya bölgesi siyasi ve coğrafi olarak Kuzey Kafkasya ve Güney Kafkasya olmak üzere ikiye ayrılır. Güney Kafkasya, bağımsız ve egemen devletlerden oluşmaktadır. Kuzey Kafkasya ise Rusya içinde bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kabardino-Balkarya</span> Rusya Federasyonundaki özerk cumhuriyet

Kabardino-Balkarya Cumhuriyeti ya da Kabardino-Balkarya, Rusya'nın 8 bölgesinden (okrug), 7 bölgeyi (region) içeren Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi'nde (okrug), "etnik adlar taşıyan" çokuluslu cumhuriyetlerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Adige Cumhuriyeti</span> Rusyaya bağlı özerk cumhuriyet

Adige Cumhuriyeti (AC), Kuzey Kafkasya'da Rusya Federasyonu üyesi bir cumhuriyet. Kafkas Dağlarının kuzeyinde, Krasnodar Kray sınırları içinde yer alır. Cumhuriyetin yazıçeviri olarak adı Respublika Adıgeya olup Adigeya olarak da bilinir. Adige Cumhuriyeti adını, günümüzde nüfusun daha azı durumunda olan Batı Çerkeslerinden alır. Başkenti Maykop'tur. Yüzölçümü 7.600 km², nüfusu 440327 (2010). Nüfus yoğunluğu 58.8'dir. Adige Devlet Üniversitesi cumhuriyetin üniversitesidir.

<span class="mw-page-title-main">Özdemiroğlu Osman Paşa</span> 41. Osmanlı sadrazamı

Özdemiroğlu Osman Paşa, III. Murad saltanatı döneminde, 1584-1585 yılları arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamı. Kızıl Deniz çevresinde beylerbeyi olmuştur. Kafkasya'da elde ettiği başarılar ile Kafkas Fatihi unvanını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Nogaylar</span> Türkî etnik grup

Nogaylar, Kuzey Kafkasya bölgesinde yaşayan bir Türk etnik grubudur. Çoğu Kuzey Dağıstan ve Stavropol Krayı'nın yanı sıra Karaçay-Çerkesya ve Astrahan Oblastı'nda bulunur; bazıları Çeçenistan'da da yaşamaktadır. Nogayca konuşurlar ve Nogay Ordası'nı oluşturan çeşitli Moğol ve Türk kabilelerinin torunlarıdır. Yedi ana Nogay boyu vardır: Ak Nogay, Karagaş, Kuban-Nogay, Kundraw-Nogai, Kara-Nogay, Utarlar, Yurt-Nogay

<span class="mw-page-title-main">Çerkesya</span> Kuzeybatı Kafkasyada Adige kabilelerinin birleşmesi ile kurulmuş eski bir devlet

Çerkesya, günümüzde Rusya sınırlarında kalan Kuzeybatı Kafkasya'da var olmuş tarihî ülke ve bölge. Rus-Çerkes Savaşı sonucunda Çerkesya yıkılmış ve Çerkes nüfusunun %75-90'ı topluca katledilmiş, kalan Çerkeslerin büyük kısmı da Osmanlı topraklarına sürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Balkarlar</span> Rusyanın Kuzey Kafkasya bölgesinde yaşayan türk budunu

Balkarlar, Kuzey Kafkasya'da yaşayan Türk halklarından biridir. Çoğunluğu, Rusya içindeki Kabardey-Balkarya cumhuriyetinde yaşar.

<span class="mw-page-title-main">Nalçik</span> Rusyada şehir

Nalçik, Rusya’nın güneyindeki Kuzey Kafkasya'da yer alan Kabardey-Balkarya Cumhuriyeti'nin başkentidir. Kafkas Dağları eteklerinde, 550 metre yükseklikte kurulmuştur. Kent, 150 km²’lik bir alana yayılır. Kentin 991 hektarlık bir yeşil alanı vardır. Nüfusu: 240.203 (2010).

<span class="mw-page-title-main">Karaçay-Çerkesya</span> Rusyada bir cumhuriyet

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti; Kuzey Kafkasya'da bulunan, Rusya üyesi bir cumhuriyettir. Yüzölçümü 14.100 km²'dir. Başkenti Çerkessk olup, ikinci büyük kenti de Karaçayevsk'tir.

<span class="mw-page-title-main">Karaçaylar</span> Kafkasya’da yaşayan Kıpçak kökenli Türki halk

Karaçaylar veya Karaçaylılar, çoğunluğu Rusya'ya bağlı Karaçay-Çerkesya'da yaşayan bir Türk halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Krasnodar Krayı</span> Rusyada bir idarî bölge

Krasnodar Krayı, tarihi Çerkes topraklarının %60'lık kuzeybatı kısmını kapsar. Krasnodarskiy kray), Kuzey Kafkasya'da, Rusya (RF) ve Güney okrugu içerisinde federal bir yönetim birimi. Kuzeyde Rostov Oblastı, doğusunda Stavropol Kray ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, güneyinde Kafkas Dağları ve Gürcistan'dan tek yanlı ayrılıp bağımsızlık kararı alan Abhazya Cumhuriyeti ile çevrilidir. Batısında Azak Denizi, Kerç Boğazı ve Karadeniz bulunur. Ayrıca Kray topraklarının güney orta bölümünde, bir iç cep biçiminde, RF üyesi Adıgey Cumhuriyeti yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Karaçay-Balkarca</span>

Karaçay-Balkarca, Karaçay-Malkarca ya da Davluca, Kuzey Kafkasya'da yaşayan Karaçaylar ve Balkarların konuştukları dil. İki halkın dilleri birbirine çok yakın olduğu için ortak bir adla adlandırılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kabardeyler</span> Çerkes boyu

Kabardeyler veya Kabartaylar, Kuzey Kafkasya'nın yerlisi olan Çerkesleri oluşturan 12 boydan biridir. Rusya içindeki özerk Kabardey-Balkarya Cumhuriyeti'ne adını veren halklardan biridir. Nüfuslarının bir kısmı başta Kabartay-Balkar Cumhuriyeti olmak üzere Kuzey Kafkasya ve Rusya Federasyonu içinde olmakla birlikte, büyük bir kısmı 19. yüzyıl sonunda yaşanan soykırım ve sonrasındaki Büyük Çerkes Sürgünü ile birlikte diyasporada yaşamaktadır. Türkiye, Mısır, Suriye ve Ürdün gibi Orta Doğu ülkeleri diyaspora Kabardeylerinin yoğunluk kazandığı yerler olmakla birlikte Avrupa ve Kuzey Amerika'da da önemli sayıda Kabardey nüfusu bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Nogay (eyalet)</span>

Nogay Eyaleti veya Küçük Nogay Eyaleti, geçici Osmanlı Devleti eyaletidir. Eyalette gerçek bir Osmanlı Devleti yönetimi kurulamamış sadece Osmanlı hakimiyeti altında kalmıştır. 1548 yılında kurulmuş ve 1555 yılında yıkılmıştır.

Balkarya, Balkarların İç Kafkasya dağları ve ovalarında yaşadığı tarihi eyalet ve şimdiki Rusya Federasyonuna bağlı Kabardin Balkar Özerk Cümhuriyetinin güney ve batı kısımlarını kapsayan yer. Kuzey Kafkasyanın Terek Nehri'nin yatağına ait olan Malka, Baksan, Çehem ve Çerek nehirleri Balkaryanın içinden geçmektedir. Kuzey Kafkasyanın 5000 metreden yüksek bütün zirveleri Balkaryadadır. Bunlar sırasıyla Elbruz, Dıh-Tau, Koştan-Tau, Cengi-Tau ve diğerleridir. Kafkasya'nın en büyük buzulları Azau, Terskol, İtkol, Çeget ve 12 kilometre uzunluğu olan Bezengi duvarı de bu eyaletdedir. Balkarya zengin bitki örtüsü,dağlarla, gür ormanlarla, ovalarla dolu doğa bakımından zengin bir diyardır.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Çerkesleri</span>

Doğu Çerkesleri ya da Doğu Adığeleri, Çerkeslerin doğu kolu olup Doğu Çerkesçesini konuşan ve Rusya'ya bağlı Karaçay-Çerkesya ile Kabartay-Balkarya Cumhuriyetlerinde yaşayan ve Çerkes Sürgünü'nde Çarlık Rusyası döneminde Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürülüp tehcir ettirilen ve bugün Türkiye'de diasporayı (хэхэс) oluşturan Kuzey Kafkas halkı. Günümüzde Kafkasya'daki Çerkeslerin çoğu Doğu Çerkesleri azı Batı Çerkesleri iken, diasporada bunun tam tersidir. Kafkasya'da Kuzey Osetya’nın Mozdok bölgesinde yaşayan 3 bin kişilik bir Hristiyan Kabardey topluluk dışında Çerkeslerin tamamı Sünni Hanefi Müslümandır.

Sovyetler Birliği Özerk Oblastları birkaç küçük millet için yaratılmış idari birimlerdi.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Seferi (1584)</span>

Kırım Seferi, Osmanlı İmparatorluğu'nun isyan eden Kırım Hanı II. Mehmed Giray'ı cezalandırmak, Kırım Hanlığı'nda hakimiyetini tesis etmek ve yeni Han II. İslam Giray'ı tahta çıkarmak amacıyla 1584 yılında düzenlediği iki askerî harekât.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Kafkasya Türkleri</span>

Kuzey Kafkasya Türkleri veya Kafkas Kıpçakları; Kuzey Kafkaslar'da yaşayan, çoğunluğu Kıpçak boyundan olan Kumuklar, Nogaylar ve Karaçay-Balkar Türkleridir. Kuzey Kafkasya Türkleri, Kafkas Dağları'nın kuzey tarafında yaşayan Türklerin geneline verilen addır. Çoğunlukla Dağıstan, Karaçay-Çerkesya,Kabardino-Balkarya ve Stavropol Krayında olmak üzere toplamda 1 milyona yakın Kıpçak Türk'ü yașadığı 2021 yılındaki Rusya nüfus sayımında ortaya konulmuştur.