İçeriğe atla

Kızılderili mitolojisi

Coyote ve Opossum, birkaç kabilenin hikâyelerinde yer alır.

Amerika'nın yerli halkları çok sayıda farklı kültürden oluşur. Her birinin kendi mitolojileri vardır ve bunların çoğu kültürel sınırlar ötesinde belirli temaları paylaşırlar. Kuzey Amerika mitolojilerinde ortak temalar arasında doğa ve hayvanlarla yakın ilişki ve çeşitli şekillerde tasavvur edilen Büyük Ruh inancı yer almaktadır.

Kuzey Amerika

2020 Amerika Birleşik Devletleri Nüfus Sayımı itibarıyla elli eyalet, District of Columbia ve Porto Riko'nun her bir ilçesindeki Yerli Amerikalıların oranı

Yerli Kuzey Amerika halklarının tek bir mitolojisi yoktur ancak din, etik ve inançlarla ilişkili çok sayıda farklı geleneksel anlatı mevcuttur.[1] Bu tür hikâyeler doğaya dayanır ve mevsimler, hava durumu, bitkiler, hayvanlar, toprak, su, ateş ve gök cisimlerinin sembolizmi açısından zengindir. Ortak unsurlar, her şeyi kapsayan, evrensel ve her şeyi bilen Büyük Ruh ilkesi, Dünya ve manzaraları ile bağlantı, gökyüzünde paralel bir dünyaya inanç (bazen yeraltında ve/veya suyun altında), çeşitli yaratılış anlatıları, 'ölüler diyarına' ziyaretler ve eski kutsal ataların toplu hatıralarıdır .

Mitlerin birçoğunun özelliği, insanlarla hayvanlar arasındaki yakın ilişkidir. Genellikle hayvan ve insan formu arasında şekil değiştirme özelliğine sahiptirler. İnsanlar ve farklı türler (özellikle ayılar) arasındaki evlilik ortak bir temadır. Bazı hikâyelerde hayvanlar insan çocuklarını büyütür.

Kuzey Amerika Yerlilerinin çoğu mitleri derin ve ciddi olsa da önemli ruhani ve ahlaki mesajları kurnazca ilettikleri için bazıları eğlendirmek için - genellikle düzenbaz kılığında - hafif mizah kullanır. Alegori kullanımı yaygındır, aşk ve arkadaşlıktan aile içi şiddete ve akıl hastalığına kadar uzanan konular yer alır.

Bazı mitler, dans, müzik, şarkılar ve trans (örneğin güneş dansı) içeren geleneksel dini ritüellerle bağlantılıdır.

Kuzeydoğu (Büyük Göller dahil Güneydoğu Kanada ve Kuzeydoğu ABD)

Dolunaydan Nokomis düştü – The Story of Hiawatha'dan, 1910[2]

Bu bölgedeki mitler, yaratıcı Büyük Kaplumbağa gibi kadın tanrıları,[3][4] ve vücudundan ilk mısır ve tütünü çıkaran İlk Anne'yi içerir.[5] İki büyük ilahi kahraman Glooskap[6][7] ve Manabus'tur.[8]

Diğer hikâyeler hayvanlar ve insanlar arasındaki karmaşık ilişkileri anlatır.[6]

  • Anishinaabe geleneksel inançları - Anishinaabeg halkları (Algonquin/Nipissing, Ojibwa/Chippewa/Saulteaux/Mississaugas, Odawa, Potawatomi ve Oji-Cree)
  • Ho-Chunk mitolojisi - Doğu Wisconsin'de bulunan bir Kuzey Amerika kabilesi.
  • Iroquois mitolojisi - New York eyalet bölgesinde bulunan bir kabileler konfederasyonu.
  • Seneca mitolojisi - Ontario Gölü'nün güneyinde bulunan bir Kuzey Amerika kabilesi.
  • Wyandot dini - Ontario Gölü'nün kuzey kıyısında yer alan bir Kuzey Amerika kabilesi.

Büyük ovalar

Great Plains'e özgü hikâyeler, ova halklarına yiyecek, giyecek, barınak ve mutfak eşyaları sağlayan bufaloları konu alır. Bazı mitlerde iyi huylu, bazılarında da korkutucu ve kötü niyetlidirler.[9] Güneş önemli bir tanrıdır[10][11] ve diğer doğaüstü karakterler arasında Sabah Yıldızı[5][10][11] ve Thunderbirds yer almaktadır.[9][12][13]

Ortak tema genellikle doğaüstü bir yere veya gökyüzündeki paralel dünyaya yolculuk yapmaktır.[10][14]

Önemli bir doğaüstü kahraman, bir kan pıhtısından dönüştürülmüş olan Blood Clot Boy'dur.[15][16]

Güney Amerika

  • Brezilya mitolojisi – Brezilya'da bulunan çeşitli kökenlere sahip kültürel unsurları içeren, halk hikâyeleri, gelenekler, karakterler ve yerler, insanlar ve varlıklar ile ilgili inançları içerir
  • Chaná mitolojisi – Chaná halkının çevrelerindeki yerler, insanlar ve varlıklar hakkındaki halk hikâyeleri ve inançları içermektedir
  • Chilote mitolojisi – güney Şili kıyılarında, Chiloé Takımadalarında yaşayan Chono ve Huilliche kültürleridir.
  • Guarani mitolojisi – Gran Chaco'nun yerli halkı, özellikle Paraguay'da ve Arjantin, Brezilya ve Bolivya'nın çevre bölgelerinin bazı kısımlarında bulunmaktadır.
  • İnka mitolojisi (İnka İmparatorluğu'nda Din) – merkezi And Dağları'nda bulunan bir Güney Amerika imparatorluğudur.
  • Mapuçe dini – Şili'de yerli bir halktır.
  • Muisca mitolojisi – Kolombiya And Dağları'nın modern Doğu Sıradağları'ndaki Altiplano Cundiboyacense'nin yerli halkı.

Ayrıca bakınız

  • Kızılderili dinleri

Kaynakça

  1. ^ Q. L. Pearce (11 Mayıs 2012). Native American Mythology. Greenhaven Publishing LLC. ss. 10-. ISBN 978-1-4205-0951-9. 
  2. ^ "The Story of Hiawatha". 18 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2023. 
  3. ^ Thwaites, Reuben Gold (ed.): The Jesuit Relations and Allied Documents, Travels and Explorations of the Jesuit Missionaries in New France 1610 - 1791. Hurons, Vol. X, 1636 and Vol. XII, Quebec1637 (Cleveland: The Burrows Brothers Company, 1898). ss. What the Hurons Think of their Origin. 
  4. ^ Barbeau, C M (1915). "Huron and Wyandot mythology, with appendix containing earlier published records": The Origin of the World. doi:10.4095/103488. 
  5. ^ a b Curtis, Natalie: The Indians' Book (New York and London: Harper and Brothers Publishers, 1907). 
  6. ^ a b Leland, Charles Godfrey & Prince, John Dyneley: Kulóskap the Master, and other Algonkin Poems (New York: Funk & Wagnalls Company, 1902). 
  7. ^ Leland, Charles G.: The Algonquin Legends of New England (Boston: Houghton, Mifflin & Co., 1884). 
  8. ^ Skinner, Alanson & Satterlee, John V.: Folklore of the Menomini Indians (New York: American Museum of Natural History, 1915). 
  9. ^ a b Lowie, Robert H.: Myths and Traditions of the Crow Indians (American Museum of Natural History, 1918). 
  10. ^ a b c Wissler, Clark & Duvall, D.: Mythology of the Blackfoot Indians (New York: American Museum of Natural History, 1908). 
  11. ^ a b Grinnell, George Bird: Blackfoot Lodge Tales – The Story of a Prairie People (New York: Charles Scribner's Sons, 1892). 
  12. ^ Dorsey, George A.: Wichita Tales, 1, 2 and 3 (Journal of American Folklore, 1902, 1903 and 1904). 
  13. ^ Dorsey, James Owen: The Cehiga Language (Washington: Contributions to North American Ethnology, Government Printing Office, 1890). 
  14. ^ Eastman, Charles A. & Eastman, Elaine Goodale: Wigwam Evenings – Sioux Folk Tales Retold (Boston: Little Brown,1909). 
  15. ^ McLaughlin, Marie L.: Myths and Legends of the Sioux (publisher unknown, 1916). 
  16. ^ Kroeber, A. L.: Gros Ventre Myths and Tales (New York: American Museum of Natural History, 1907). 

Kaynakça

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

Mitoloji, mit veya söylen bilimi belirli bir din veya kültürdeki insanlık ile evrenin yaratılış ve doğasını, geleneklere özgü inanç ve uygulamaların sebebini açıklamaya yönelik söylencelerin tümü. Mit (söylen) sözcüğü gerçekte doğru olmayan bir hikâye veya anlatı için tercih edilir ve çoğunlukla bir yanlışlık, doğru olmayan unsur vurgusu barındırır.

<span class="mw-page-title-main">Yunan mitolojisi</span> Antik Yunanların oluşturduğu mitlerden oluşan mitoloji

Yunan mitolojisi, Antik Yunanistan'da dünyanın yaratılışı, tanrı, tanrıça ve kahramanların hayatı hakkındaki söylence ve öğretileri içermekle kalmayıp aynı zamanda Eski Yunan dininin gövdesini oluşturmaktadır. Günümüzde, bu mitoloji hakkındaki bilgilerimizi bu sözlü edebiyatın yazılı hâllerinden alıyoruz. Tarihçiler, mitoloji hakkında daha ayrıntılı bilgi almak için o dönemin sanatındaki ipuçlarını bile toplar.

<span class="mw-page-title-main">Amerika Birleşik Devletleri Kızılderilileri</span>

Kızılderililer ya da Amerika Yerlileri veya kısaca Yerliler, Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan Kızılderililer için kullanılan ortak birleştirici ad. Dilce birbiriyle akraba olmayan en az iki ayrı grupta toplanırlar: Sibirya kökenli olan Na-Dene dilleri ile Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili dillerini içeren Amerind dilleri.

Kelt mitolojisi en yalın tanımıyla Kelt politeizminin mitolojisidir. Kelt politeizmi Demir Çağı Keltlerinin diniydi. Demir Çağı'ndaki diğer Avrupalılar gibi erken dönem Keltleri de politeistik mitoloji ve dinî yapıyı benimsemişlerdi. Kelt insanlarının içinde, Roma ile yakın iletişimi olan Galyalıların ve İber Yarımadasındaki Keltlerin mitolojileri Roma İmparatorluğu altında devam edememiş, daha sonra ise bu insanlar Hristiyan olmuş ve Kelt(ik) dillerini de kaybetmişlerdir. İronik bir şekilde bu insanların inanç ve geleneklerine dair bilgiler çeşitli Roma ve Hristiyan kaynakları sayesinde bugüne kadar ulaşmıştır. Bir başka açıdan ise, kendi politik veya lenguistik (dilsel) kimliklerini korumuş olan Keltler Demir Çağı'ndaki atalarının mitolojilerinin en azından artakalan küçük bir kısmını iletebilmişlerdir. Bu iletilebilmiş kısım genellikle Orta Çağ'da kaydedilmiş ve yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderililer</span> Amerika kıtasının yerlilerine verilen isim

Kızılderililer ya da Amerika Yerlileri, Sibirya kökenli Eskimo - Aleut halkları dışında kalan bütün Amerika yerlileri için kullanılan ortak birleştirici ad. Dilce birbiriyle akraba olmayan iki ayrı ana grupta toplanırlar: Sibirya kökenli olan Na-Dene dilleri ile Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili dillerini içeren Amerind dilleri.

Çin mitolojisi, Çin halk ve kültürünün biriktirdiği mitolojik ve efsanevi söylence, inanç ve tarih anlayışın bütününü tanımlar. Oxford'un Asya Mitolojisi Sözlüğü Çin mitolojisini tanımlarken şu ifadeye yer verir:

Çin mitolojisi, ..., tarih, efsane ve mitin bir karışımıdır.

<span class="mw-page-title-main">Edward Sapir</span>

Edward Sapir, Amerikalı dilbilimci ve etnologtur. Öncelikli unvanıysa, Amerikan yapısal dilbilimcisidir ve Sapir-Whorf Hipotezi'nin kurucularından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Algonkin-Yurok dilleri</span>

Algonkin–Yurok dilleri, Kuzey Amerika'da çoğu Kanada'da, birazı da Amerika Birleşik Devletlerinde konuşulan Kızılderili dilleri ailesi. Üç gruptur ve ana grubu Atlas Okyanusu kıyılarına ulaşan Algonkin dilleri oluşturur. Diğer iki grup ise birer dilden oluşur ve Algonkin dillerinin bulunduğu coğrafyadan oldukça uzak kuzeybatı Kaliforniya'da Pasifik Okyanusu kıyılarına ulaşan adacıklar hâlindedir.

<span class="mw-page-title-main">Kirpi işi</span>

Kirpi işi ya da oklu kirpi işi, Kuzey Amerika Yerlilerinin Erethizontidae familyasından oklu kirpilerin ok adı verilen dikenlerinden yaptığı tekstil süsleme sanatı. Bütünüyle Kuzey Amerika'ya özgü benzersiz bir sanat formudur.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Amerika yerlileri</span> Vikimedya liste maddesi

Kuzey Amerika yerlileri ya da Kuzey Amerika Kızılderilileri, Kuzey Amerika'da Kanada, Grönland, ABD ve Meksika'nın kuzeyindeki Amerika yerlileri grubundan yerli halklar ve bunlar tarafından ortaya konan kültür bölgesi. Kültürüne göre 10 alt bölgeye ayrılır ve Eskimo-Aleut halklarının oluşturduğu Arktik kültür bölgesi hariç diğer dokuzu Kızılderililere ait kültürlerdir. Arktik haricindeki Kızılderili kültürleri dil sınıflandırmasıyla uyuşmayabilmektedir ve aynı dil ailesinde sınıflandırılan kimi halklar birbirinden farklı kültür gruplarında bulunabilmektedir. Bilginler Kuzey Amerika yerlilerinin 1492 yılındaki nüfuslarının yaklaşık 10 milyon olduğunu ve bu nüfusun % 90 kadarının 19. yüzyıl ortalarında azaldığını söylerler.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderili Tehciri</span>

Kızılderili Tehciri, 19. yüzyılda Amerika Birleşik Devletleri'nin yönetiminin politikası olarak, güneyde Mississippi Nehri'nin doğusunda yaşayan Amerika Birleşik Devletleri Kızılderililerinden Çerokiler, Çikasovlar, Çoktavlar, Krikler ve Seminolelerden oluşan Beş Uygar Kabilenin MississippiNehri'nin batısına ve kuzeydeki daha ufak kabilelerin Kızılderili Toprakları'na tehcir ettirilmesidir. Kızılderili Tehcir Yasasının Amerika Birleşik Devletleri başkanı Andrew Jackson tarafından 26 Mayıs 1830 tarihinde imzalanmasından sonra yürürlüğe konmuştur. Tehcire karşı direniş gösteren kimi kabileler Kızılderili Savaşları denen bir dizi savaşa girmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Eel Nehri Atabaskları</span>

Eel Nehri Atabaskları, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde Eel Nehri civarında yaşayan ve adlarını da buradan alan, avcı ve toplayıcı, animist ya da şamanist Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Atabaskların Pasifik Atabaskları grubunun Kaliforniya Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Eel Nehri Atabaskları da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Sözde arkeoloji</span> Arkeoloji hakkındaki genellikle sahte yorumlar

Sözde arkeoloji,, arkeoloji bilimi topluluğunun dışından, geçmişi kabul edilen veri toplama ve analitik yöntemlerini reddederek inceleyen yorumlara verilen ad. Bu sahte bilimsel yorumlar, psödoarkeologların iddialarını desteklemek üzere bilimsel olarak asılsız teoriler inşa etmek için eserlerin, alanların veya materyallerin kullanımını içerir. Yöntemler arasında kanıtların abartılması, dramatik veya romantik sonuçlar, safsata kullanım ve kanıtların üretilmesi yer alır. Amerikan Arkeoloji Derneği dergisinde yazan arkeolog John Hoopes'a göre, "Psödoarkeoloji, beyaz üstünlüğünü, ırkçı milliyetçiliği, sömürgeciliği ve yerli halkların mülksüzleştirilmesinde ve ezilmesinde rutin olarak kullanılan mitleri aktif olarak teşvik eder."

Günümüz de mitolojiler içinde Fransa'yı kapsayacak mitolojiler arasında Galyalılar, Franks, Normanlar, Bretonlar ve yaşayan diğer halkların mitolojileri sayılabilir. Fransız miti, günümüz İngiltere ve İrlanda'sından Fransız bölgesine göç ettiklerinde, Galyalıların ve Bretonların mitleri ve efsanelerinden etkilenmiştir. Fransız mitolojisinin gelişimindeki diğer küçük etkiler, Franklardan geldi.

<span class="mw-page-title-main">Algonkin mitolojisi</span>

Anişinabe geleneksel inançları, özellikle Kuzey Amerika'nın Büyük Göller bölgesinde bulunan Algonquin / Nipissing, Ojibwa / Chippewa / Saulteaux / Mississaugas, Odawa, Potawatomi ve Oji-Cree'den oluşan Anişinabe halklarının geleneksel inanç sistemini kapsar.

Karaayak hakkında Yerli Amerikalıları ve Aborijin halkını çevreleyen çok sayıda efsane vardır. Karaayak, Alberta, Kanada ve Montana bölgeleri olarak bilinen bölgelerde Great Plains'de yaşar. Bu hikâyeler, mitler, kökenler ve efsaneler, dinleri, tarihleri ve inançları gibi günlük yaşamlarında büyük rol oynarlar. Sadece Karaayak kabilelerin yaşlılarının hikâyeleri anlatmasına izin verilir ve genellikle elde edilmesi zordur çünkü kabilelerin yaşlıları onları kabileden olmayan yabancılara söyleme konusunda isteksizdirler. George B. Grinnell, John Maclean, DC Duvall, Clark Wissler ve James Willard Schultz gibi insanlar, kabileler tarafından anlatılan bir dizi hikâyeyi elde edip kaydedebildiler.

Haida, Kuzey Amerika'nın Pasifik Kuzeybatı Kıyısı'nın yerli halklarından biridir. Ulusal bölgeleri Kanada'nın batı kıyısı boyunca uzanır ve güney doğu Alaska'nın bazı kısımlarını içerir. Haida mitolojisi, Haida panteonunun açıklamasını yaptığı sorular için doğal dünyayı, mevsimsel kalıpları, olayları ve nesneleri kullanarak bir doğa dini olarak tanımlanabilecek yerli bir dindir.

<span class="mw-page-title-main">Klasik mitoloji</span> Yunanların ve Romalıların mitlerinin incelenmesi

Klasik mitoloji, Klasik Greko-Romen mitolojisi, Yunan ve Roma mitolojisi veya Greko-Romen mitolojisi, kültürel alımlama tarafından kullanıldıklarında veya dönüştürüldüklerinde antik Yunan ve Romalıların mitlerinin hem konusu hem de incelenmesidir. Bu mitolojiler, felsefe ve politik düşüncenin yanı sıra, daha sonraki Batı kültürü boyunca klasik antik çağın en önemli kalıntılarından birini temsil eder. Yunanca mitos kelimesi, konuşulan kelimeye veya konuşmaya atıfta bulunur, ancak aynı zamanda bir masal, hikâye veya anlatıyı da ifade eder.

Oset mitolojisi, birkaç tanrı ve doğaüstü varlık içeren Kafkasya bölgesindeki Oset halkının inançları ve uygulamaları için kullanılan ortak bir terimdir. Dinin kendisinin Sarmatya kökenli olduğuna inanılmaktadır, ancak din Hıristiyanlıktan sonraki birçok unsurları içermektedir ve Oset tanrıları genellikle Hristiyan azizlerle özdeşleştirilir. Tanrılar, Nart olarak adlandırılan ünlü hikâyelerde rol oynar.

<span class="mw-page-title-main">Bibliothiki (Sahte Apollodoros)</span>

Bibliothiki ayrıca Sahte-Apollodoros Bibliothiki'sı olarak da bilinir. Yunan mitleri ve kahramanlık efsanelerinin bir özetidir ve genellikle MS birinci veya ikinci yüzyıla tarihlenen üç kitap halinde düzenlenmiştir.