İçeriğe atla

Kısa çizgi

-
Kısa çizgi
Diğer isimlerTire
– —
en tire em tire

Noktalama işaretleri

kesme işareti’  '
ayraçlar [ ]  ( )  { }  ⟨ ⟩
iki nokta:
virgül,
kısa çizgi-
uzun çizgi —
üç nokta…  ...  . . .
ünlem işareti!
nokta.
soru işareti?
tırnak işareti“ ”
tek tırnak işareti‘ ’
noktalı virgül;
eğik çizgi/
boşluk ␣
Diğer Tipografik İşaretler
ve işareti&
yıldız işareti*
kuyruklu a@
ters eğik çizgi\
madde işareti•
düzeltme işaretiˆ
derece°
denden işareti″
ters ünlem işareti¡
ters soru işareti¿
kare işareti#
yüzde işareti%
paragraf işareti
türev işareti′
bölüm işareti (çengel işareti)§
tilde~
alt çizgi_
Fikrî mülkiyet hukuku
telif hakkı simgesi©
tescilli marka simgesi®
marka simgesi™
Para birimi simgeleri
$ € ₺ £
Ayrıca bakınız
Diyakritik işaretler

Kısa çizgi (-) veya tire, sözcükleri birleştirmek ve tek bir sözcüğün hecelerini ayırmak için kullanılan bir noktalama işaretidir. Tire kullanımına tireleme denir.[1] Tirelenmemiş, tirelenmiş bir sözcük örneğidir. Kısa çizgi, daha uzun ve farklı kullanımlara sahip kısa çizgilerle (şekil tire -, en tire –, uzun tire —, yatay çubuk ―) veya eksi işareti ile karıştırılmamalıdır.

Kullanım

Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonunda kullanılır. Bu tür kullanımda sözcükler heceler arasından bölünür:

  • Yoksa kimseciklerin oturmadığı kanepelerde bu saatte pek başıboş-
lar mı oturur? (Sait Faik Abasıyanık)

UYARI: Satır sonundaki birleşik sözcükler iki kelime arasından değil, okunuşa göre heceler arasından bölünür:[2]

  • ba- şöğretmen, il- kokul, Os- manoğlu

UYARI: Satır sonunda ve satır başında tek harf bırakılmaz, gerekirse farklı bir heceden sonra bölünür:[2]

  • u- çurtma (yanlış), uçurt- ma (doğru)
  • müdafa- a (yanlış), müda- faa (doğru)

UYARI: Satır sonunda kesme işareti (') varsa ayrıca tire işareti kullanılmaz:[2]

  • Edirne'
den...

NOT: Satır sonunda tire kullanımının sayfa düzeni ve kâğıt tasarrufu gibi avantajları olmakla birlikte, bilgisayarda yazılan metinlerde sayfa düzeni ve sözcük aralığı otomatik olarak ayarlandığı için, satır sonunda tire kullanımı gitgide azalmaktadır.

Kısa çizgi bir cümledeki ara sözleri ve ara cümleleri (parantez cümlelerini) ayırmak için paranteze benzer şekilde kullanılabilir. Bu kullanımda ilk sözcüğe ve son sözcüğe bitişik yazılır:

  • Küçük bir sürü -dört inekle birkaç koyun- köye giren geniş yolun ağzında durmuştu. (Ömer Seyfettin)

Dilbilgisinde kökleri ve ekleri ayırarak vurgulamak için kullanılır:

  • a-lış, du-rak, gör-gü-süz-lük

Fiil, kök ve gövdelerini göstermek için fiilden sonra kullanılır:

  • al-, dur-, gör-, ver-; başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır-

Ekleri gösterirken ekin başına konur:

  • -den, -lık, -ış, -ak

Heceleri göstermek için kullanılır:

  • a-raş-tır-ma, bi-le-zik, du-ruş-ma, ku-yum-cu-luk, ya-zar-lık, prog-ram

Kelimeler ve rakamlar arasında "-den -e kadar, ve, ile, ila, arasında" anlamları vermek için kullanılır. Bu tür kullanımda ilgili sözcük ve rakamlara bitişik yazılır.[3][4]

  • Türkçe-Almanca Sözlük, saat 09.30-10.30 arası, 1914-1918, Ural-Altay dil ailesi, Manas Destanı'nda soy-dil-din üçgeni

Matematikte çıkarma (eksi) işareti olarak ve sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır:

  • 50-20 = 30, -10 °C

Eski harfli metinlerin yeni yazıya aktarılmasında Arapça ve Farsça kurallara göre yapılmış tamlamaların, bileşik ve türemiş kelimelerin ögelerini ayırmak için kullanılır:

  • dârü'l-fünûn, resm-i geçit, resm-i kabûl, Cemiyet-i Akvâm, Hâkimiyet-i Milliye, Servet-i Fünûn, hokka-bâz, âteş-perest, menfaat-perest, bî-bedel, nâ-mağlûb, fî-sebîlillâh, min-tarafillâh, bilâ-ücret

Kaynakça

Genel

Dipnot

  1. ^ "Hyphen Definition". dictionary.com. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2015. 
  2. ^ a b c Hece Yapısı ve Satır Sonunda Hecelerin Bölünmesi 15 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türk Dil Kurumu. Erişim: 25 Ocak 2015
  3. ^ Noktalama İşaretleri Türk Dil Kurumu. Erişim: 1 Şubat 2015
  4. ^ Editör Yard. Doç. Dr. Hülya Pilancı Türk Dili 5 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. s 112. Anadolu Üniversitesi Yayınları. İkinci baskı. Eskişehir. 2004

Ayrıca bakınız

  • Uzun çizgi

İlgili Araştırma Makaleleri

Kesme işareti ya da apostrof, bir noktalama işareti. Türkçede başlıca özel isimlerden sonra gelen ekleri ayırmada kullanılır.

Aruz ölçüsü ya da aruz vezni, Arap edebiyatından doğarak İslamî edebiyatalara da yayılmış bir nazım sistemi; nazımda uzun veya kısa, kapalı ya da açık hecelerin belli bir düzene göre sıralanarak ahengin sağlandığı ölçüdür.

Virgül (,) bir noktalama işaretidir.

<span class="mw-page-title-main">Moğolca</span> Moğol yerlisinin konuştuğu dil

Moğolca, Moğolistan ve civardaki bazı özerk bölgelerde resmî dil olan Asya dilidir.

Soru işareti, bir noktalama işaretidir.

Noktalı virgül (;), bir noktalama işareti. Çoğunlukla kendi içinde virgülle ayrılmış grupları birbirinden ayırmak ve sıra cümleleri birbirinden ayırmak için; virgülden kuvvetli, noktadan zayıf bir duraksama işareti olarak kullanılır.

Ünlem işareti; sevinme, kızma, korku, mutluluk, şaşkınlık gibi aşırı heyecan bildiren ifadelerin sonuna konur. Ayrıca; çağrı, emir, hitap ve yasaklama bildiren cümlelerde de ünlem işareti konulur. Bu işaretin olduğu cümle vurgulanarak okunur.

İki nokta, bir noktalama işareti. İki nokta üst üste olarak da bilinir. Metin içerisinde çoğunlukla alıntı yaparken, liste yaparken ve açıklama yaparken kullanılır.

Çizgi, uzunluk, kullanım ve yükseklik bakımından birbirine farklılık gösteren bir noktalama işaretidir. Çizginin en yaygın versiyonu kısa çizgiden daha uzun olan en çizgidir –; em çizgi — ise en çizgiden daha uzundur ve ikinci versiyonudur; bir diğeride, genellikle matematikte kesirli sayıları göstermek için kullanılan yatay bardır ―. Tarihsel olarak en ve em önekleri, fontlarda yaygın olarak kullanılan büyük N ve M harflerinin tepe genişliklerinden gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tırnak işareti</span> noktalama işareti

Tırnak işareti, bir noktalama işaretidir. Kelime veya kelime gruplarının bir başına bir de sonuna gelecek şekilde kullanılır. Tırnak işareti içindeki bir cümlede yeniden tırnak içine alınması gereken sözler tek tırnak işareti içine alınır.

Ayraç ya da parantez, bir noktalama işareti. Yay, köşeli ve çengelli parantez olmak üzere başlıca 3 çeşidi vardır. Bunun haricinde yatık V şeklinde parantezlere de rastlanır. Türkçede parantez sözcüğüyle çoğunlukla yay parantez kastedilir.

Düzeltme imi ya da düzeltme işareti (ˆ) ya da şapka işareti harflerin üzerine gelerek ses değerlerini incelten bir diyakritik işarettir. Yerine getirdiği işlev nedeniyle uzatma işareti adıyla, karıştırılan bir kavram olarak inceltme işareti olarak da adlandırılır. Üzerinde bulunduğu ünlüden önce gelen ünsüz harfi inceltir. Kural oluşturulurken kabul edilen bu durum genelgeçer olarak Türkçe diline yerleşmiştir. İnceltme işareti Kürtçe, Türkçe, Sırpça, Hırvatça, Esperanto, Fransızca, Norveççe, Rumence, Slovakça, Vietnamca, İskoçça, Portekizce, İtalyanca, Afrikaanca gibi dillerde;Farsça ve Japoncanın Latin harflerine aktarılmasında kullanılan diyakritik işaretlerden biridir.

Kısaltma, herhangi bir sözcük veya sözcük grubunu oluşturan harflerin bir kısmı kullanılarak oluşturulmuş kısa sözcük. Kısaltmalar tek bir harften oluşabildiği gibi, harf ve noktalama işaretlerinden veya noktalama işareti olmaksızın yan yana dizilmiş harflerden de meydana gelebilir.

Bağdaşıklık, bir metni oluşturan unsurlar arasındaki anlam bütünlüğü, tutarlılık ve homojenliği ifade eder. Bağdaşıklık, anlamsal ilişkiler açısından tanımlanan dilsel bir birlikteliktir. Bir metin yalnızca dilbilgisi kurallarına göre düzenlenmez. Dil öğelerinin açıkladığı özellik ve durumlar arasında anlam bağıntıları da vardır. Bu anlam bağıntılarına bağdaşıklık denir. Dilbilgisel bağlamda doğru görünen bir cümlede anlam ve mantık hataları bulunabilir; bağdaşık cümlelerde bu tür hatalar olmaz.

<span class="mw-page-title-main">Ayırıcı im</span>

Ayırıcı im, fonetik işaret veya diyakritik; telaffuz, ton ve diğer ayırıcı unsurları belirtmek için gliflere eklenen imdir. Örneğin Latin harflerine geçiş döneminde Türkçedeki ötümsüz artdişyuvasıl sürtünmeli ünsüz sesini karşılamak için yeni arayışlara gidilmiş ve mevcut S harfine sedil eklenerek Ş harfi elde edilmiştir. O > Ö veya A > Â ya da Y > Ý gibi harflerde ayırıcı imlere örnekler görülebilir.

Artı işareti ve eksi işareti, matematiksel semboller olarak kullanılmakta olup, pozitif ve negatif fonksiyonların gösterilmesinde sırasıyla kullanılırlar. Bunun yanı sıra, + toplama işlemi için kullanılır ki bu işlem bir toplam sonucunu üretir, − ise çıkarma işlemi için kullanılır ve bir fark sonucunu meydana getirir. Bu işaretlerin kullanımı zamanla, daha az veya daha çok benzer diğer anlamlar kazanmıştır. Plus ve minus, Latincede sırasıyla "daha fazla" ve "daha az" anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Brahmi alfabesi</span>

Brahmi alfabesi, ünlüleri ünsüz sembollerle ilişkilendirmek için bir aksan işaretleri sistemi kullanan bir abugidadır. Yazı sistemi, Maurya döneminden erken Gupta dönemine kadar yalnızca nispeten küçük evrimsel değişiklikler geçirdi ve MS 4. yüzyılda bile okuma yazma bilen bir kişinin Maurya yazıtlarını hala okuyabildiği düşünülmektedir. Bundan bir süre sonra, orijinal Brahmi yazısını okuma yeteneği kayboldu. En eski ve en iyi bilinen Brahmi yazıtları, kuzey-orta Hindistan'daki Asoka'nın MÖ 250-232'ye tarihlenen kayaya oyulmuş fermanlarıdır. Brahmi'nin deşifresi, 19. yüzyılın başlarında, Hindistan'daki Doğu Hindistan Şirketi yönetimi sırasında, özellikle Kalküta'daki Bengal Asya Topluluğu'nda, Avrupa'nın akademik ilgisinin odak noktası haline geldi. Brahmi, Cemiyetin sekreteri James Prinsep tarafından 1830'larda Cemiyetin dergisinde yayınlanan bir dizi bilimsel makalede deşifre edildi. Buluşları, diğerleri arasında Christian Lassen, Edwin Norris, H. H. Wilson ve Alexander Cunningham'ın epigrafik çalışmalarına dayanıyordu.

Aküt veya vurgu işareti (´) Latin, Kiril ve Yunan betiklerine dayalı alfabeler ile birçok modern yazı dilinde kullanılan aksan işaretidir. Sesli harfler üzerine konulan aksan işareti olarak da geçer. Asıl olarak Fransızca kökenli bir kelimedir ve Fransızca yazılışı Accent aigu şeklindedir.

Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.

Grav aksan, aküt aksanın sola yatık versiyonudur. Birçok farklı dilde kullanılır. Evrensel bir anlamı yoktur; ve vurguyu, tonu veya ünlü niteliğini gösterebilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.