İçeriğe atla

Kırgızistan kültürü

Kırgızistan'da at sürüsü, 2019

Kırgızistan kültürü, çoğunluk grubu Kırgızlar olmak üzere geniş bir etnik grup ve kültür karışımına sahiptir. Genel olarak bayrağın ortasındaki 40 ışınlı sarı güneşle sembolize edilen 40 Kırgız boyu olduğu kabul edilir. Güneşin içindeki kırmızı çizgiler, bir zamanlar Orta Asya bölgesinin ana nüfusu olan göçebe çiftçilerin geleneksel konutu olan bir yurdun tacını görselleştirir.[1][2] Kırgızistan'ın baskın dini Sünni İslam'dır (%91).

Diller

Kırgızistan, iki resmi dille sahip (Rusça ve Kırgızca) tek eski Sovyet Orta Asya cumhuriyetidir. Sovyet sonrası Kırgızca 1997 yılına kadar tüm ticari ve hükûmet kullanımlarında resmi ulusal dil haline getirilmiştir.

Kırgızistan yüksek bir okuryazarlık oranına (%99) ve tüm vatandaşlarını eğitme konusunda güçlü bir geleneğe sahiptir. Bununla birlikte, Sovyet eğitim sistemini yeniden yapılandırmaya yönelik iddialı programı, yetersiz kaynaklar nedeniyle engellenmektedir. Dokuzuncu sınıfa kadar okula devam zorunludur. Kırgızca eğitim için giderek daha fazla kullanılmaktadır; Rusçadan Kırgızcaya geçiş ders kitabı eksikliği nedeniyle engellenmiştir. Rusçanın tercih edilen ikinci dil olarak devam edip etmeyeceği ya da İngilizcenin bir ortak dil olarak onun yerini alıp almayacağı henüz belli değildir.

Demografi

1992 yılında Kırgızistan nüfusunun %53'ünün Kırgız, %22'sinin Rus, %14,5'inin Özbek, %1,9'unun Tatar, %0,5'inin Ukraynalı, %1'inin Dungan olarak bilinen Çinli Müslümanlardan ve küçük bir Alman topluluğundan oluştuğu tahmin edilmektedir. Uygurlar siyasi öneme sahiptir. Bu grup Kırgızistan'da sadece 36.000 civarındayken, komşu Kazakistan'da yaklaşık 185.000 kişidir. Uygurlar aynı zamanda Kırgızistan'ın kuzeydoğusunda yer alan ve nüfusu yaklaşık 24 milyon olan Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde de nüfusu oluşturmaktadır.

Edebi çalışmalar

Tanınmış bir Kırgız yazar olan Keneş Jusupov, memleketi Naryn ilçesi Echki-Bashy köyünde, 2012.

Manas, manasçılar tarafından sözlü olarak aktarılan epik bir şiirdir ve destana adını veren kahramanın adıdır. Yarım milyona yakın dizesiyle Homeros'un Odysseia'sından yirmi kat daha uzun olan şiir, dünyanın en uzun destanlarından biridir. Geleneğe göre 9. yüzyılda Kırgızların bağımsızlığını korumak için Çinlilere ve Kalmuklara karşı savaşan Manas'ın ve onun soyundan gelenlerin ve takipçilerinin kahramanlıklarını anlatan vatansever bir eserdir.

Cengiz Aytmatov sıklıkla Kırgızistan'ın ulusal yazarı olarak anılmaktadır. Kenesh Jusupov ve Kasymaly Jantöshev de önde gelen Kırgız yazarlardır. Jantöshev'in Kanybek adlı romanı Kırgızistan'ın en popüler romanlarından biri olarak kabul edilmektedir.

Tekstil

Kırgız shyrdak keçe kilimleri

Geleneksel olarak üretilen keçe halılar, Kırgız halkının en önde gelen sanatlarından biri ve kültürel miraslarının ayrılmaz bir parçasıdır.[3] Aslen göçebe çiftçi kabileler tarafından, taşınabilir konutları olan yurtlar için yapı malzemesi ve dekorasyon olarak kullanılmak üzere yapılan Kırgız kadınları, çoğunlukla yerel koyunların yünlerinden olmak üzere halen çok çeşitli tekstil ürünleri üretmektedir. Eski desenler günümüzde turist ve ihracat pazarına uyarlanmıştır, ancak çoğu evde el yapımı halılar veya keçe kilimler bulunduğu için hala yaşayan bir gelenektir, en yaygın olarak bilinenleri şırdak ve ala kiyiz üretim tarzıdır ve halılara da adını verir. Keçe şırdak minderler genellikle gölge çiftler halinde yapılır, bunlar her sandalyede görülür ve koltuğu doldurur. Günümüzde keçe halılar Kırgızistan'ın iki ilinde elle yapılmaktadır: Narın ve Issık Göl.[4]

Tush kiyiz, Kırgızistan ve Kazakistan'da geleneksel olarak yaşlı kadınlar tarafından bir oğul veya kızın evliliğini anmak için yapılan büyük, özenle işlenmiş duvar asmalarıdır.

Kalpaklar Kırgızların ulusal şapkasıdır ve neredeyse her zaman keçeden yapılır.

Renkler ve tasarımlar Kırgız geleneklerini ve kırsal yaşamı sembolize edecek şekilde seçilmiştir. Çiçekler, bitkiler, hayvanlar, stilize boynuzlar, ulusal tasarımlar ve Kırgız yaşamının amblemleri genellikle bu süslü ve renkli nakışlarda bulunur. Tasarımlar bazen bitirilmesi yıllar alabilen eserin tamamlanmasının ardından sanatçı tarafından tarihlendirilir ve imzalanır. Tuş kiyiz, yurtta çiftin evlilik yatağının üzerine asılır ve Kırgız geleneklerinden duydukları gururu sembolize eder.

Yerel mutfak

Kırgızistan mutfağı birçok açıdan komşularının mutfağına benzemektedir. Geleneksel Kırgız yemekleri koyun ve at etinin yanı sıra çeşitli süt ürünleri etrafında döner. Pişirme teknikleri ve ana malzemeler, ülkenin göçebe yaşam tarzından güçlü bir şekilde etkilenmiştir. Bu nedenle, çoğu pişirme tekniği gıdanın uzun süreli korunmasına elverişlidir. Koyun eti (kuzu) en sevilen ettir, ancak birçok Kırgız düzenli olarak alamamaktadır.

Kırgızistan birçok farklı millete ve onların çeşitli mutfaklarına ev sahipliği yapmaktadır. Bişkek, Oş, Celal-Abad ve Karakol gibi büyük şehirlerde çeşitli ulusal ve uluslararası mutfaklar bulunabilir. Yollarda ve köylerde, mutfak, yerel halk tarafından hem lezzetli hem de sağlıklı olarak kabul edilen, yağ veya koyun yağı ile bolca tatlandırılmış standart Kırgız yemekleri olma eğilimindedir.

Pilav (paloo) Kırgızistan'ın ulusal yemeğidir. Yeşil çay ulusal içecek olarak kabul edilir.

Gelenekler

Yasadışı olmasına rağmen halen uygulanan gelin kaçırma geleneği mevcuttur.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  • Handrahan, Lori. 2004. "Kadın Avı: Kırgızistan'da Gelin Kaçırma." International Feminist Journal of Politics, 6:2 (Haziran), 207-233.
  • Kleinbach, Russell. "Kırgız Cumhuriyeti'nde rıza dışı gelin kaçırma sıklığı." Uluslararası Orta Asya Araştırmaları Dergisi. Cilt 8, Sayı 1, 2003, sayfa 108-128.
  • ——, Mehrigiul Ablezova ve Medina Aitieva. "Bir Kırgız köyünde evlilik (ala kachuu) için adam kaçırma." Orta Asya Anketi. (Haziran 2005) 24(2), 191-202.
  1. ^ Nomads and Soviet Rule: Central Asia under Lenin and Stalin. Paperback. Bloomsbury Academic. 2019. ISBN 1350143685. 
  2. ^ Tribal Nation. Princeton, NJ: Princeton University Press. 2004. s. 296. ISBN 978-0-691-11775-1. 16 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023. 
  3. ^ "Ala-kiyiz and Shyrdak, art of Kyrgyz traditional felt carpets | Silk Roads Programme". en.unesco.org. 10 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2022. 
  4. ^ "Shyrdak: A sunny day in Kyrgyzstan | Garland Magazine". garlandmag.com (İngilizce). 14 Eylül 2019. 11 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2022. 

Dış bağlantılar

Bu makale, http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/kgtoc.html 13 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi adresindeki kamu malı Kongre Kütüphanesi Kırgızistan Ülke Çalışması'ndan uyarlanmış bazı metinler içermektedir.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kırgızca</span> Kırgızistanın resmî dili olan Türk dili

Kırgızca ya da Kırgız Türkçesi, Kırgızların ana ve Kırgızistan'nın resmî dili. Altay dillerinin içerisinde sınıflanan Türk dillerinin Kıpçak grubuna ait bir dildir. Kazakça ile yakın özellikler gösteren Kırgızca 4 milyondan fazla kişi tarafından konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızistan</span> Orta Asyada yer alan bir ülke

Kırgızistan, resmî adıyla Kırgız Cumhuriyeti, Orta Asya'daki bir ülkedir. Kırgızistan, günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletlerinden biri olup Türk Devletleri Teşkilatı ve TÜRKSOY'un üyesidir. Denize kıyısı olmayan ülkenin komşuları kuzeyde Kazakistan; batıda Özbekistan, güneybatıda Tacikistan ve güneydoğuda Çin'dir.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızistan tarihi</span>

Türk tarihinin bilinen en eski kavimlerinden biri olan Kırgız Türkleri, Çin kaynaklarında “Ge-kun”, “Kie-kun”, “K’i-ku”, “Hegu” adıyla geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Orta Asya</span> Asyanın okyanuslardan uzak iç kesimi

Orta Asya, dar anlamıyla geçmişte Sovyetler Birliği'nin parçası olan beş ülkeyi tanımlar. Geniş anlamda ise Afganistan, Pakistan'ın kuzeyi, Çin'in batısı, Moğolistan ve Rusya'nın bir kısmı ile kuzeydoğu İran'ı içeren bölge ve bölgeyi tanımlamak için kullanılan coğrafi terim. Asya'nın dünya okyanuslarından uzak iç kesimini belirtmek için kullanılır, bölgenin bu denizlere kapalı oluşu başlıca ana özelliğidir. Orta Asya, aynı zamanda Türk halklarının anayurdudur.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızistan bayrağı</span> Ulusal bayrak

Kırgızistan bayrağı, Kırgızistan'ın SSCB'den ayrıldıktan sonra 3 Mart, 1992'de onayladığı ulusal bayraktır.

<span class="mw-page-title-main">Ev</span> İçinde bir insanların oturabileceği biçimde yapılmış yapı

Ev, içinde insanların yaşadığı, çevresi duvarlarla çevrili, odalara bölünmüş, kendine ait çatısı ve bazen de bahçesi olan ahşap, toprak veya betonarme yapı. Etrafındaki evlere temas etmeyen ve genellikle kendine has bahçesi olan evlere müstakil ev denir. Ev kavramı mimari bir terimdir ve apartman dairesi gibi diğer barınak türlerinden farklı bir kavramı ifade eder. Bununla birlikte gündelik kullanımda türüne bakılmaksızın her türlü barınak için de kullanılır. Günümüzde tipik bir evde salon, odalar, mutfak, banyo ve tuvalet bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızlar</span> Orta Asyada yaşayan bir Türk halkı

Kırgızlar, çoğunluğu Kırgızistan'da yaşayan Türk halkı. Türklerin bilinen en eski yazılı belgeleri olan Yenisey ve Orhon Yazıtları'nda Kırgızlar, tarihleri çok eskiye dayanan Türk kavimleri arasında zikredilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yurt (çadır)</span> Türk ve Moğol göçebe gruplarınca kullanılan deri, keçe ile kaplanmış taşınabilir, geleneksel yuvarlak çadır

Yurt ya da ger, Orta Asya'da Türk ve Moğol göçebelerinin ev olarak kullandığı çadırlara verilen ad. Orta Asya bozkırlarında birkaç değişik türde göçebe grup tarafından konut olarak kullanılan ve deri ya da keçe ile kaplanmış taşınabilir, yuvarlak bir çadırdır. Yapı, duvarlar için ahşap veya bambudan yapılmış açılı bir montaj veya kafes, bir kapı çerçevesi, kirişler ve muhtemelen buharla bükülmüş bir tekerlek içerir. Çatı yapısı genellikle kendi kendini destekler, ancak büyük yurtların, tacı destekleyen iç direkleri olabilir. Kendinden destekli yurtların duvarının üst kısmının, çatı nervürlerinin kuvvetine karşı koyan bir germe bandı aracılığıyla yayılması engellenir. Modern yurtlar, kalıcı olarak ahşap bir platform üzerine inşa edilebilir; buharla bükülmüş ahşap çerçeve veya metal çerçeve, kanvas veya branda, pleksiglas kubbe, tel halat veya radyan yalıtım gibi modern malzemeler kullanılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Buhara Yahudileri</span>

Buhara Yahudileri, Farsçanın bir lehçesi olan Buhori dilini konuşan Orta Asya'daki Yahudilerdir. İsimleri, zamanında oldukça büyük bir Yahudi cemaati olan Buhara Emirliği'nden gelir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla cemaatin çoğunluğu İsrail ve ABD'ye bir kısmı da Avrupa ve Avustralya'ya göç etti.

<span class="mw-page-title-main">Kazak mutfağı</span>

Kazak mutfağı, Kazakistan'ın mutfağıdır ve geleneksel olarak koyun eti ve at eti ile çeşitli süt ürünleri üzerine yoğunlaşmıştır. Yüzlerce yıldır Kazaklar, koyun, deve ve at yetiştiren çobanlardı ve bu hayvanları ulaşım, kıyafet ve yemek amaçlı kullanmaktaydılar. Pişirme teknikleri ve başlıca içerik ülkenin göçebe yaşam biçiminden büyük ölçüde etkilenmiştir. Örneğin, çoğu pişirme tekniği, yiyeceklerin uzun süreli korunmasını amaçlar.Etin uzun süre dayanması için tuzlama ve kurutma teknikleri yaygındır. Göçebe yaşam tarzında saklayabilmesi daha kolay olduğu için ekşi süt tercih edilir.

<span class="mw-page-title-main">Tatar mutfağı</span> Tatarlara özgü yemek kültürü

Tatar mutfağı, başta Rusya içindeki Tataristan olmak üzere farklı ülkelerde ve coğrafi bölgelerde yaşamakta olan Tatarların yemek kültürüdür.

<span class="mw-page-title-main">Sincan mutfağı</span>

Sincan mutfağı, başta Uygurların mutfağı olmak üzere Çin'e bağlı Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşayan çeşitli etnik grupların yemeklerini ve yemek pişirme yöntemlerini içerir. Çin'in diğer bölgelerine göç etmiş Sincanlıların çok olmasından dolayı Sincan mutfağını servis eden lokantalar Çin'in birçok yerinde bulunabilir.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan kültürü</span> Kazakistan ve halkıyla ilişkilendirilen insan faaliyeti ve sembolizm modeli.

Kazakistan, göçebe pastoral ekonomisine dayanan ve iyi ifade edilmiş bir kültüre sahiptir. Kazakistan'da İslam, 7-12. yüzyıllarda tanındı. Koyun dışında birçok geleneksel yemek Kazak kültüründe sembolik değerini günümüzde de korumaktadır. Kazak kültürü büyük ölçüde Türklerin göçebe yaşam tarzından etkilenmiştir. Ayrıca göçebe bir halk olan İskitlerden de güçlü bir şekilde etkilenmiş gözükmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Rus mutfağı</span>

Rus mutfağı, Rusya'nın farklı pişirme geleneklerinin bir toplamıdır. Rus mutfağı, Kuzey ve Doğu Avrupa, Kafkasya, Orta Asya, Sibirya ve Uzak Doğu etkileri ile çeşitli olup temelleri, bol miktarda balık, domuz eti, kümes hayvanları, havyar, mantarlar, meyveler ve balın birleşimiyle, genellikle sert bir iklimde kırsal nüfusun köylü yiyecekleriyle atıldı. Çavdar, buğday, arpa ve darı mahsulleri, bol miktarda ekmek, krep, turta, tahıl, bira ve votka için gerekli malzemeleri sağlıyordu. Çorba ve güveçler, mevsimlik veya depolanabilir ürünler, balıklar ve etlere odaklanır. Bu tür yiyecekler, 20. yüzyıla kadar Rusların büyük çoğunluğunun temel malzemesi olarak kaldı. Sovyet mutfağının ise ayrı bir karakteri bulunmaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Umman mutfağı</span>

Umman mutfağı Arap, İran, Hint, Asya, Doğu Akdeniz ve Afrika mutfaklarından etkilenmiştir. Yemekler genellikle tavuk, balık ve kuzu etinin yanı sıra pilavdan yapılır. Umman'daki yemeklerin çoğu, zengin bir baharat, bitki ve turşusu karışım içerir.

<span class="mw-page-title-main">Avrupa mutfakları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu liste maddesi, Avrupa mutfaklarının bir listesidir. Mutfak, genellikle belirli bir kültürle ilişkilendirilen karakteristik pişirme uygulamaları ve geleneklere denmektedir. Avrupa mutfağı toplu olarak Avrupa ve diğer Batı ülkelerinin mutfaklarını içine alır. Avrupa mutfağı, Avrupa'daki mutfakları içerir.

<span class="mw-page-title-main">Kırgız mutfağı</span>

Kırgız mutfağı, Kırgızistan'a özgü yemek pişirme tarzıdır. Kırgız mutfağı birçok yönden komşularının mutfağına benzer.

<span class="mw-page-title-main">Özbek mutfağı</span> Özbekistan yemekleri ve mutfak gelenekleri

Özbek mutfağı, Özbekistan'a özgü yemek pişirme tarzıdır. Özbek mutfağı, Orta Asya'daki diğer Türk halklarının mutfak geleneklerini paylaşmaktadır. Özbekistan'da yaygın olarak tahıl tarımı yapıldığından ekmek ve erişte önemli yer tutmaktadır ve Özbek mutfağı "erişte açısından zengin" olarak nitelendirilmektedir. Koyun eti, ülkede koyun bolluğu nedeniyle popüler bir et çeşididir ve çeşitli Özbek yemeklerinin bir parçasıdır. Özbekistan'ın özel yemeği, tipik olarak pirinç, et parçaları, rendelenmiş havuç ve soğan ile yapılan ana yemek olan pilavdır.

<span class="mw-page-title-main">Singapur mutfağı</span>

Singapur mutfağı, Singapur'a özgü yemek pişirme tarzıdır. Singapur mutfağı, bu kozmopolit şehir devletinin yüzyıllar boyunca siyasi, ekonomik ve sosyal değişimleri boyunca gelişen çeşitli etnik gruplardan türetilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Şırdak</span>

Şırdak veya sırmk genellikle Orta Asya'da el yapımı olarak üretilen, dikişli ve çoğunlukla renkli keçe halı ve duvar kaplamasıdır. Kazaklar ve Kırgızlar geleneksel olarak şırdak yaparlar. Bu sanat özellikle Kırgızistan'da canlı tutulmakta ve turistlere de ürün satılmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.