İçeriğe atla

Kırgız alfabesi

Kırgız alfabesi, Kırgızcanın yazımı için kullanılan alfabedir. Günümüzdeki Kırgızca 2 alfabe ile yazılır, bunlar;

Kiril alfabesi: Kırgızistan'da,
Arap alfabesi: Çin'da yaşayan Kırgızlar tarafından kullanılır.
Kırgız latin alfabesi projesi. Prof. Gülzura Cumakunova, Ankara Üniversitesi. 3 Mart 2021

Alfabe

Kırgızlar tarih boyunca çok alfabe kullanmış bu ise Kırgızcanın telaffuzda çok olmasa da değişmesine sebep olmuştur.

Turan Türk Alfabesi

Kırgızların millî alfabesi bütün Türk Dünyasının en eski ve özüne ait alfabesi olan Turan Türk Alfabesi; Orhun alfabesi, Göktürk alfabesi, Runik, Turan alfabesi diye de adlandırılmış Eski Türk Alfabesidir.

Eski Türkçede olduğu Bilge Kağan Yazıtında KIRKIZ kelimesinin sağdan sola doğru yazılışı : 𐰶𐰃𐰺𐰴𐰕

Arap Alfabesi

Türk Dünyasının Müslüman olmaya başlaması ile Müslüman olan bütün Türk toplulukları Arap alfabesine geçmeye başladılar. Uzun bir vakit Arap Alfabesi kullanılmıştır.

Latin Alfabesi

1920'ler ve 1930'lu yıllarda kısa bir süreliğine Latin alfabesi kullanılmıştır.

Baldar Çomoqtoru. Ajtuucu: Toƣoloq Moldo Abdьraqmanov. 1939
1940'lı yıllar

Kiril Alfabesi

Kısa bir süre Latin alfabesi kullanılsa bile Sovyet baskısı sebebiyle Rusların kullandığı Kiril Alfabesi yerleştirilmiştir. Günümüzde Kırgızistan alfabesi Kiril Rus alfabesidir.

Günümüz Kırgız alfabesi Kırgızcanın yazımı için kullanılan alfabedir. Kırgızca iki alfabe ile yazılır. Bunlar;

Kiril alfabesi: Kırgızistan'da,
Arap alfabesi: Çin'da yaşayan Kırgızlar tarafından kullanılır.
Kiril alfabesiKırgız isimArap alfabesi[1]Başka alfabeyle yazmaLatin alfabesi
(1928—1940)
IPA
А ааاA aA a/ɑ/
Б ббеبB bB в/b/, [w], [v]
В ввеۋV vV v/v/
Г ггеگ
ع*
G gG g, Ƣ ƣ/ɡ/ [ʁ]
Д ддеدD dD d/d/
Е еeهE eE e/je/, /e/
Ё ёёيوYo yoYo yo/jo/
Ж жжеجJ jÇ ç (Ƶ ƶ 1938-1940)/dʒ/
З ззеزZ zZ z/z/
И ииىİ iI i/i/
Й йийيY yJ j/j/
К ккaك
ق*
K kK k, Q q/k/, [q], [χ]
Л лэлلL lL l/l/
М мэмمM mM m/m/
Н нэнنN nN n/n/
Ң ңыңڭÑ ñŊ ŋ/ŋ/
О ооوO oO o/o/
Ө өөۅÖ öƟ ɵ/ø/
П ппeپP pP p/p/
Р рэрرR rR r/r/
С сэсسS sS s/s/
Т ттеتT tT t/t/
У ууۇU uU u/u/
Ү үүۉÜ üY y/y/
Ф фэфفF fF f/f/
Х ххаحH hX x (H h 1928-1938)/χ/ (=/k/)
Ц ццеتسC cTs ts/ʦ/
Ч ччеچÇ çC c/tʃ/
Ш шшаشŞ şŞ ş/ʃ/
Щ щща-Şç şçŞc şc/ʃtʃ/, /ʃː/
Ъ ъажыратуу белгиси----
Ы ыыىİ iЬ ь/ɯ/
Ь ьичкертүү белгиси----
Э ээهÉ éE e/e/
Ю ююيۋYu yuYu yu/ju/, /jy/
Я яяياYa yaYa ya/ja/, /jɑ/

Sayılar

SayıKırgızca (Kiril)OkunuşuSayıKırgızca (Kiril)Okunuşu
1 бир bir 7 жети ceti
2 эки eki 8 сегиз segiz
3 үч üç 9 тогуз toguz
4 тѳрт tört 10 он on
5 беш beş 20 жыйырма cıyırma
6 алты altı 100 жүз cüz

Kaynakça

  1. ^ "Kyrgyz alphabet, language and pronunciation". 17 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2007. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kırgızca</span> Kırgızistanın resmî dili olan Türk dili

Kırgızca ya da Kırgız Türkçesi, Kırgızların ana ve Kırgızistan'nın resmî dili. Altay dillerinin içerisinde sınıflanan Türk dillerinin Kıpçak grubuna ait bir dildir. Kazakça ile yakın özellikler gösteren Kırgızca 4 milyondan fazla kişi tarafından konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kazakça</span> Kazakistanın resmî dili olan Türk dili

Kazakça veya Kazak Türkçesi, Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan çağdaş Türk dillerinden biridir. Nogayca ve Kırgızcaya yakındır.

Alfabe veya abece, her biri dildeki bir sese karşılık gelen harfler dizisidir. "Abece" kelimesi, Türkçedeki ilk üç harfin okunuşundan oluşur. Benzer biçimde Fransızca kökenli “Alphabet” kelimesinden Türkçeye geçen "alfabe" sözcüğü, eski Yunancadaki ilk iki harf olan "alfa" ile "beta"nın okunuşundan gelir.

<span class="mw-page-title-main">Arap harfleri</span> Arap alfabesini temel alan yazı sistemi

Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Rusça</span> Doğu Slav dili

Rusça, Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri koluna bağlı bir dil. Rusça, Belarus ve Ukrayna dilleri ile yaşayan üç Doğu Slav dilinden biridir. Yaklaşık 260 milyon konuşanı olan Rusça dünyanın en çok konuşulan dillerinden biri olup Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova (Gagavuzya) ile kısmî olarak tanınan Abhazya, Güney Osetya, Transdinyester'de resmî dil statüsündedir. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biri ve Uluslararası Uzay İstasyonu'nun İngilizce ile birlikte kullanılan iki dilinden biridir. Orta Asya, Kafkasya, Ukrayna ve kısmen Baltık devletlerinde lingua franca olarak kullanılmaktadır.

Türk dilleri alfabeleri veya çağdaş Türk yazı dilleri alfabeleri çağdaş dönem Türk yazı dilleri için kullanılan çeşitli alfabelerdir. Uzun tarihî dönemler içinde kullanılmış olan Türk yazı sistemlerinin sonrasında, bazılarının terki, bazılarının devamı ile günümüzde kullanımda olmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Kiril alfabesi</span> Slav dillerinin kullanımında rol oynayan bir alfabe

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Uygurca</span> Uygur Türkçesi

Uygurca veya Yeni Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinin Uygur grubunda yer alan bir dil.

<span class="mw-page-title-main">Kazak alfabesi</span>

Kazak alfabesi, Kazakistan'ın resmî dili olan ve Türk dilleri ailesinde yer alan Kazakçayı yazarken kullanılan yazı sistemidir. Kazak alfabesinde tarih boyunca; Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi olmak üzere üç farklı alfabe türü kullanılmıştır. 2017 yılında, dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2025 yılına kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine kademeli olarak geçileceği belirtilmiştir. Arap alfabesi ile yazılan Kazakça, günümüzde Çin, İran ve Afganistan'da yerel olarak kullanılmaya devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Dolganca</span>

Dolganca Türk dillerinin Sibirya grubuna ait, Sahaca ile çok yakın olan, ağırlıklı olarak Dolganların konuştuğu dildir. Konuşucu sayısının azlığı nedeniyle tehlike altındadır. Taymır bölgesinde konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tuvaca</span> Rusyada bir Türk dili

Tuvaca, Tuva Türkçesi, Tuva dili, Rusya'ya bağlı özerk Tuva Cumhuriyetinde Tuvalar tarafından konuşulan Sayan dilleri grubundan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Tuva Cumhuriyeti'ndeki 250.000 civarındaki Tuva nüfusunun yanı sıra, kuzey-batı Moğolistan'da 27.000 kişi ve Çin'in adlandırmasıyla Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne Türk Dünyasındaki adlandırmayla Doğu Türkistan'a bağlı Altay İli'nde 2.400 kişi bu dili konuşmaktadır. Ayrıca Buryat Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde ve Kazakistan'da az sayıda Tuvaca konuşanlar vardır.

<span class="mw-page-title-main">Tacik alfabesi</span> Tacik dilinde yazmak için kullanılan alfabe

Tacikçe, tarih boyunca Arap, Latin ve Kiril alfabelerinin farklı sürümleri ile toplam üç ayrı yazı sistemi ile yazılmıştır. Tacikçeye ait kullanılan herhangi bir sürüm, Tacik alfabesi olarak tanımlandırılabilir; bunlar Tacikçede اﻟﻔﺒﺎﯼ تاجيكی, , olarak gösterilmektedir.

Vuk Stefanović Karadžić tarafından hazırlanmış alfabedir. Sırp Alfabesi'nde her ses için bir harf oluşturulduğundan yazıldığı gibi okunur. Okunduğu gibi yazılır. Sırpça hem Latin hem de Kiril harfleriyle yazılabilir.

Tuva Alfabesi, Tuva Cumhuriyetinde kullanılan resmî alfabedir.

<span class="mw-page-title-main">Cavi alfabesi</span> Arap alfabesinin Güneydoğu Asya dillerine uyarlanmış şekli

Cavi alfabesi, Arap alfabesinin Güneydoğu Asya dillerinde uyarlanmış şeklidir. Malayca, Açece, Tayca, Banjar dili, Minangkabau dili, Tausug dili ve daha birçok Güneydoğu Asya dili bu alfabe ile yazılır. Cavi alfabesi Brunei'de resmi alfabedir. Malezya'da ise alternatif alfabe olarak kullanılır. Endonezya, Singapur, Filipinler'in güneyindeki Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi ve Tayland'ta Müslümanların çoğunlukta olduğu Pattani'de ise dini işler için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Komice</span> Ural dili

Komice, Ural dil ailesinin Perm dillerine ait bir dildir. Komice, birkaç lehçeleri ile tek dil olarak veya Perm dillerinin iki kolundan birini oluşturan yakından ilgili diller grubu olarak kabul edilmektedir.

Şor alfabeleri — Şor Türkçesinde yazı için kullanılan damgalar sistemleri. XX. yüzyıldan beri kullanılan Şor alfabesini 3 etapta ayırabiliriz

Türk yazı sistemleri Türk dilinin bütün tarihî ve çağdaş dönemlerinde kullanılmış olan alfabeleridir. Türklerin en geniş ölçüde kullandığı yazı sistemleri Göktürk, Uygur, Arap, Kiril ve Latin alfabesidir. Türk dilinin tarihi sürecinde ticari, kültürel, dinî vb. sebeplerle bu dilin yazımında Göktürk, Mani, Soğut (Sogd), Uygur, Brahmi, Tibet, Süryani, İbrani, Grek, Arap, Kiril, Latin asıllı alfabeler Türk diline çeşitli düzeyde uyarlanmış varyantlarıyla kullanılmıştır.

Kırgızistan, Orta Asya'daki eski Sovyet cumhuriyetleri arasından resmi dillerinden biri Rusça olan 3 ülkeden biridir. 1991'de Kırgızca resmi dil olarak kabul edilmiştir. Ülkedeki başta Rus azınlık olmak üzere Kırgızistan'daki azınlıkların baskısı sonucu 1997 yılında Rusça ikinci resmi dil olarak kabul edilmiştir. Böylece Kırgızistan iki resmi dilli bir ülke olmuştur.