İçeriğe atla

Kırgıbayır

Kırgıbayır, daha yumuşak olan tortul kayaçların ve kil bakımından zengin toprakların, rüzgar ve su tarafından büyük ölçüde aşındığı kurak bir arazi türüdür.[1] Kırgıbayırlar, dik yamaçlar, bitki örtüsünden yoksunluk, önemli regolit eksikliği ve yüksek drenaj yoğunluğu ile karakterize olmuşlardır.[2] Kırgıbayır, volkanik kayalardan oluşan malpais'lere benzemektedirler. Kanyonlar, vadiler, tanık tepeler, oluklar, hoodoolar ve diğer bu türde olan jeolojik yapılar, çorak bölgelerde yaygındırlar.

Bu arazilerde, genellikle yürüyerek gezinmek oldukça zordur. Kırgıbayır arazileri genellikle, koyu siyah / mavi kömürümsü renklerinde görülen parlak killerden skoryalara kadar değişen muhteşem renklerden oluşan manzaralara sahiptir.

İçerik

Kırgıbayır, kısmen ince ile neredeyse var olmamış regolit katmanlarıyla karakterize edilir. Kurak iklimlerdeki çorak alanların regolit profilleri muhtemelen birbirlerine benzeyecektir.[2]

Bu bölgelerde, üst katman (~ 1–5 cm veya 0.4-2.0 inç boyutlarında), tipik olarak silt, şist ve kumdan yani yıpranmış şistin bir yan ürününden oluşmaktadırlar. Bu katman, kompakt bir kabuk veya "patlamış mısır" şeklindeki parçaların daha gevşek, daha düzensiz bir şekilde toplanması sonucu oluşabilirler. Üst katmanın altında bir alt katman (~ 5–10 cm veya 2.0–3.9 inç) boyutlarından oluşan bir katman; bunun altında büyük ölçüde gevşek dağılmış şeyl yongalarından oluşan bir geçiş parçası katmanı (~ 10–40 cm veya 3.9–15.7 inç boyutlarında) bulunur, bu da sonunda oksijenden yoksun şeyl tabakasına yol açar. Mancos Shale, Brule Formasyonu, Chadron Formasyonu ve Dinozor Eyalet Parkı'nda bulunan kırgıbayırlar genel olarak bu profile uyduğu söylenebilir.

Daha az kurak bölgelerde regolit profili önemli ölçüde değişebilir. Bazı kırgıbayırlarda ise hiçbir regolit tabakası yoktur ve bunun yerine çıplak kaya, kumtaşı gibi kayalarda kaplıdır. Diğerlerinde kil kaplamalı bir regolit, biyolojik yosun veya kabuksu liken bulunur.[2]

Önemli regolit eksikliğinin yanı sıra, çok fazla bitki örtüsünden de yoksundurlar. Bitki örtüsünün yetersizliği, önemli regolit eksikliğinden olabilir.[3]

Oluşum

Kırgıbayırın oluşumu iki sürecin sonucudur: biriktirme ve erozyon. Biriktirme süreci, zaman içinde mineral malzeme katmanlarının birikmesini ifade eder. Denizler, nehirler veya tropikal bölgeler farklı ortamlar, değişik türlerde kil, silt ve kum biriktirir. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri, Güney Dakota eyaletindeki, Badlands Ulusal Parkı'ndaki kırgıbayır oluşumları, üç ana jeolojik dönemi (Kretase Dönemi, Geç Eosen Dönemi, Oligosen Dönemi) kapsayan 47 yıllık bir çökelme dönemine maruz kalmış ve sonuçta açık, süperpozisyon prensibi ile farklı tortul katmanları[4] ortaya çıkmıştır. Çökeltiler katılaştığında, tortul malzeme erozyona maruz kalır. Bazen hatalı olarak, kırgıbayır bölgelerinin, yılda yaklaşık 1 inç veya 25mm sabit bir oranda aşındığı bilinmektedir.[5] Aslında erozyon tepkilerinin meydana geldiği kesin süreçler, tortul malzemenin iç içe geçmesine bağlı olarak değişir.[6] 2010 yılında Badlands Ulusal Parkı'nda araştırma yapan araştırmacılar, o parkta bulunan belirli çorak arazilerin gerçek erozyon oranı hakkında daha fazla bilgi edinmek için üç yıllık bir proje başlattı.[5]

Valle de la Luna (Ay Vadisi) San Juan Arjantin

Etimoloji

Kırgıbayır terimi belki de 1700'lerin sonlarında oraya taşınan Lakota halkının ana dilinde "çorak topraklar" anlamına gelen; White River badlands les mauvaises terres à traverser veya "geçilecek çorak topraklar" olarak adlandırılmıştır. Bunun yanında, Fransız kürk tüccarları olan Kanadalı Fransızlar; les mauvaises terres'ten bir calque yani "çorak arazi" veya "aşınmış arazi" şeklinde adlandırmışlardır.[7]

Hell's Half-Acre, Natrona County, Wyoming, Amerika Birleşik Devletleri

Yerler

En iyi bilinen kırgıbayır oluşumlarından bazıları Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunmaktadır. Diğer örneklerine ise Yeni Zelenda, İtalya, İspanya ve Arjantin gibi ülkelerde rastlanmaktadır.

Amerika Birleşik Devletleri

Güney Dakota, Badlands Ulusal Parkı

Amerika Birleşik Devletleri'nde Montana'daki Makoshika Eyalet Parkı ve Güney Dakota'daki Badlands Ulusal Parkı geniş kırgıbayır oluşum örnekleridir. Ayrıca A.B.D 'de yer alan Theodore Roosevelt Ulusal Parkı, eski ABD Başkanı Theodore Roosevelt'in adını taşıyan batı Kuzey Dakota'da coğrafi olarak ayrılmış üç kırgıbayır bölgesinden oluşan bir Birleşik Devletler Ulusal Parkı'dır. Navajo İlçesi'nin bir parçası olan Arizona'daki Taşlaşmış Orman Ulusal Parkı, Navajo Kızılderili Rezervi'ne bitişik olan ve doğrudan Arizona, Joseph Şehri'nin kuzeyinde bulunan çok sayıda kırgıbayırı kapsar. Birçok dinozorun yakın bölgede gömülü olduğuna inanılmaktadır ve keşifler 20. yüzyılın başlarından beri devam etmektedir.

Kırgıbayır, Blue Gate olarak bilinen Fremont Nehri tarafından oyulmuş geçit içinde, Kuzey Caineville Platosu'nun eteğinde şist şeklinde oyulmuştur.
Doğu Montana'daki kırgıbayır (Hell Creek Formasyonu)

Utah'daki Henry Dağları bölgesi arasında, deniz seviyesinden yaklaşık 1.500 m (4,900 ft) yükseklikte, Kretase ve Jura dönemlerinde oluşmuş, yaşlı bir topoğrafyada mevcuttur. Kırgıbayır oluşumlarından bir diğer popüler olanı, kuzeybatı Nebraska'da bulunan Oglala Ulusal Çayırı'ndaki Toadstool Geologic Park'tır. Colorado ve Utah'daki Dinosaur National Monument ve Grand Staircase-Escalante National Monument'de bulunan Chinle Kırgıbayır örneği ve güney Utah'daki bazı alanların yanı sıra çoğu çorak arazilerde yaygındır. Wyoming Eyaleti'nde Natrona County'de Hell's Half-Acre adlı küçük bir kırgıbayır bulunmaktadır. Ek olarak kırgıbayırlar, güneybatı Wyoming'in çeşitli yerlerinde, örneğin Citadale yakınında ve Lyman ve Mountain View kasabalarının yakınında, yüksek Utah Dağları yakınında Bridger Vadisi'nde bulunmaktadır. Kaliforniya'daki Pinacles Ulusal Parkı'nda, doğu Kaliforniya'daki Mojave Çölü gibi çorak alanlarda bulunmaktadır.

Las Medulas, İspanya.

Kanada

Kanada'nın en büyük şehri olan Toronto'ya çok da uzak olmayan Ontario eyaletindeki Caledon şehrindeki Cheltenham kırgıbayırları buna örnek gösterilebilir.

Saskatchewan'daki Big Muddy Çorak toprakları, kanun kaçakları için saklanma yeri olarak ün kazanmıştır.

Alberta'da özellikle Dinozor Eyalet Parkı'nın bulunduğu Kızıl Geyik Nehri vadisinde ve Kraliyet Tyrrell Paleontoloji Müzesi'nin bulunduğu Drumheller'de büyük bir kırgıbayır alanı vardır.

Yeni Zelanda

Yeni Zelanda'da en bilinen kırgıbayır oluşumu - eski bir alüvyon yelpazesi'nin konglomerasının erozyonu sonucu oluşan Putangirua Tepeleri - Kuzey Adası'nın güney ucuna yakın küçük bir vadinin başında yer almaktadır.

İtalya

İtalya'da çorak arazilere "Calanchi" denir. Bazı kırgıbayır örnekleri şu bölgelerde yer alır; Aliano (Basilicata), Crete Senesi (Toskana) ve Civita di Bagnoregio (Lazio).

İspanya

Tudela yakınlarındaki Bardenas Reales, Navarre, Tabernas; Almería'daki Tabernas Çölü ve Aragon'daki olası Los Monegros, İspanyol çorak topraklarına örnektlr.

Arjantin

Valle de la Luna (Ay Vadisi) ortabatı Arjantin'deki birçok kırgıbayır oluşum örneklerinden biridir. Bu jeolojik oluşum, Triyas'ın neredeyse tamamının bozulmamış kaya birikintileri dizisinde temsil edildiği dünyadaki tek yerdir.

Çoğu kırgıbayır oluşumu görüntüsü doğal olmasına rağmen, Kuzey İspanya'daki Las Médulas, Roma altın madeni gibi madencilik ile ortaya çıkan bazı yapay oluşumlar vardır.

Veya kötü tarım uygulamaları tarafından ortaya çıkan kırgıbayır arazilerinden bir örneği, Ontario, Caledon'daki'daki Cheltenham Badlands'idir.

Ayrıca bakınız

Chinle Kırgıbayırı
Nebraska'daki Toadstool Jeoloji Parkı
Kanada-Alberta'daki Drumheller kenti yakınlarında yer alan kırgıbayır

Kaynakça

  1. ^ "Badlands" in Chambers's Encyclopædia. London: George Newnes, 1961, Vol. 2, p. 47.
  2. ^ a b c A.J. Parsons and A.D. Abrahams, Editors (2009) Geomorphology of Desert Environments (2nd ed.) Springer Science & Business Media ISBN 978-1402057182
  3. ^ Bryan, R. and A. Yair, 1982a. Perspectives on studies of badland geomorphology. In Badland geomorphology and piping. R. Bryan and A. Yair (eds), 1-3. Norwich: Geo Books.
  4. ^ "Badlands National Park South Dakota". November 7, 2013.
  5. ^ a b "Badlands National Park South Dakota" 16 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. November 7, 2013.
  6. ^ Thomas, D. (2011). Arid zone geomorphology: Process, form and change in drylands. (3rd ed.). Wiley. 
  7. ^ Shaw, Ethan (2018-03-18). "How Did Badlands National Park Get Its Name?" 7 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. USA Today. Retrieved 2019-08-01.

Dış Bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kanyon</span> coğrafi terim, uçurumların arasındaki aralık

Kanyon, Dünya yüzeyinde nehirlerce oluşturulmuş derin vadilere denir. Türkçeye Frenk dillerden gelen Kanyon adı, kaynağı İspanyolca asıllı olan cañón sözüdür.

<span class="mw-page-title-main">Bryce Kanyonu Ulusal Parkı</span> Ulusal park

Bryce Kanyonu Ulusal Parkı ABD'nin Utah eyaletindeki ulusal park.

<span class="mw-page-title-main">Peribacası</span>

Peribacası, ince uzun, kurak havzalardan ve kırgıbayır yüzeylerinden çıkan, vadi yamaçlarından inen sel sularının yeri aşındırmasıyla oluşan bir kaya oluşumudur. Peri bacalarının gövdeleri genellikle yumuşak minerallerden ve tepesi sert, daha zor aşınan kayadan oluşur. Gövdeleri genellikle konik şekle sahiptir. Şekilleri erozyon biçimlerine göre değişir. Farklı mineral katmanları gövdelerinde farklı renklere sebep olabilir. Çapları 1 ila 15 metre arasında değişir, bu sınırlamanın dışına çıkan oluşumlar peri bacası olarak sınıflandırılamazlar. Peri Bacaları esas olarak çölde kuru ve sıcak bölgelerde bulunur. Yaygın kullanımda kukuletalar veya kuleler arasındaki fark, kukuletaların totem direği şeklindeki bir gövdeye sahip olarak tanımlanırken değişken bir kalınlığa da sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Arches Ulusal Parkı</span>

Arches Ulusal Parkı ABD'nin Utah Eyaleti'nde bulunan ulusal park.

<span class="mw-page-title-main">Badlands Ulusal Parkı</span>

Badlands Ulusal Parkı Amerika Birleşik Devletleri Güney Dakota eyaletinde güneybatısında, Rapid City şehri yakınlarında bulunan, 982,4 km² yüzölçümünü kapsayan, ABD Ulusal Park Hizmeti tarafından idare edilen bir millî park'dır.

<span class="mw-page-title-main">Zion Ulusal Parkı</span> Utah, ABDdeki bir milli park

Zion Ulusal Parkı Amerika Birleşik Devletleri güneybatısında bulunan Utah eyaletinde, Springfield, Utah şehri yakınlarında bulunan, 593,26 km2 yüzölçümünü kapsayan, ABD Ulusal Park Hizmeti tarafından idare edilen bir millî park'tır.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Havza Millî Parkı</span>

Great Basin Ulusal Parkı Amerika Birleşik Devletleri Nevada eyaletin merkezî-doğusunda Utah eyaleti sınırında olan "Ely", "Baker" ve "Border" gibi küçük kentlerin yakınlarında, 312,3 km² yüzölçümünü kapsayan, 27 Ekim 1986'da kurulmuş olan, ABD Ulusal Park Hizmeti tarafından idare edilen bir millî parktır.

<span class="mw-page-title-main">Kings Canyon Ulusal Parkı</span>

Kings Canyon Ulusal Parkı Amerika Birleşik Devletleri Kaliforniya eyaletinde Fresno şehrinin doğusundaki güney Sierra Nevada dağlarında bulunan, 1869,25 km² yüzölçümünü kapsayan, 4 Mart 1940'ta kurulmuş olan, ABD Ulusal Park Hizmeti tarafından idare edilen bir millî park'tır. Bu ulusal park Sekoya Ulusal Parkı'nın kuzeyinde olup iki ulusal park birbiriyle ortak sınırları vardır. Bu nedenle ABD Ulusal Park Hizmeti bu iki ulusal park için tek birleşik idare uygulamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Saguaro Millî Parkı</span>

Saguaro Ulusal Parkı, Amerika Birleşik Devletleri Arizona eyaletinin güneyinde olup, Tucson şehri yakınlarında bulunan Sonora Çölü arazilerini içine alan ve "Tucson Dağları" adı verilen tepeleri ile "Rincon Dağları" arazilerini içine alan iki bölgeden oluşan, 370,04 km² yüzölçümünü kapsayan, ABD Ulusal Park Hizmeti tarafından idare edilen bir millî parktır. Bu ulusal park 14 Ekim 1994'te kurulmuş ve ismini kapsadığı çölün tipik bitkisi olan büyük "saguaro" türü kaktüsten almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Shenandoah Ulusal Parkı</span>

Shenandoah Ulusal Parkı Amerika Birleşik Devletleri Virginia eyaletinde, Blue Ridge Dağları'nın sırtlarında dar ve uzun olarak kurulmuş Front Royal küçük şehri yakınlarında bulunan, 806 km² yüzölçümünü kapsayan, ABD Ulusal Park Hizmeti tarafından idare edilen bir millî park'tır.

<span class="mw-page-title-main">Petrified Forest Ulusal Parkı</span>

Petrified Forest Ulusal Parkı Amerika Birleşik Devletleri Arizona eyaletinin kuzeydoğusunda, Flagstaff şehri yakınlarında bulunan, Boyalı Çölü içine alan, 885 km² yüzölçümünü kapsayan, ABD Ulusal Park Hizmeti tarafından idare edilen bir millî park'tır.

<span class="mw-page-title-main">Paunsaugunt Platosu</span>

Paunsaugunt Platosu, ABD'nin Utah Eyaleti'nin güneybatısında yer alan, 2.100 metreden 2.800 metreye kadar değişen yüksekliklere sahip bir parçalanmış platodur. Kane County'nin kuzeyinde, Garfield County'nin güneybatısında yer alan plato; yaklaşık 16 km genişliğindedir. Platonun güney ucu Sevier Platosu'ndan yaklaşık 40 km kadar devam ederek güneydeki Pink Cliffs'de sona bulur.

<span class="mw-page-title-main">Colorado Platosu</span>

Kolorado Platosu, ABD'nin güney-doğusunda coğrafik ve jeolojik niteliklere göre belirlenmiş çok büyük bir bölgedir. Tüm yüzölçümü 337.000 km² olup Utah, Arizona, New Mexico ve Kolorado eyaletlerine yayılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">San Luis Vadisi</span>

San Luis Vadisi, ABD'nin Colorado ile New Mexico eyaletleri arasındaki güney Rocky Dağları'nda bulunan ve 180 km uzunluğundaki bir vadidir. Batısında San Juan Dağları ile güneyinde Sangre de Cristo Sıradağları arasında yüksek rakımlı bir Alpin havzadır.

<span class="mw-page-title-main">Doğal kemer</span>

Doğal kemer, doğal ark veya daha az bilinen adıyla kaya kemeri, bir kemerin altında meydana gelen açıklık ile oluşan, doğal bir kaya oluşumudur. Doğal kemerler çoğunlukla iç kesimlerdeki uçurumların, falezlerin, kanatçıkların ya da kaya balyalarının denizden, nehirlerden ya da hava koşullarından kaynaklanan erozyona maruz kaldıkları yerlerde oluşurlar.

<span class="mw-page-title-main">Mantarkaya</span>

Mantarkaya sert bir kayanın alt kısımlarının rüzgâr erozyonu tarafından aşındırılıp oyulması ve üst kısmında oval, mantara benzeyen bir şekil almasıyla oluşan yer şeklidir. Bu şeklin oluşmasında rüzgârın aşındırma gücünün yere yakın yerlerde daha fazla olması ve kayacın özellikleri oldukça önemlidir.

Zion Kanyonu güneybatı Utah, Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunan derin ve dar geçitlerden oluşun kanyondur. Kuzey Forkun Virgin Nehri kolunun oymasıyla oluşmuştur. Giriş kısmı Zion Ulusal Parkı'nın batı yarısında konumlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tsingy de Bemeraha Millî Parkı</span> Madasgaskarda bir Milli Park

Tsingy de Bemaraha Millî Parkı, Madagaskar'ın kuzey batısında yer alan Melaky Bölgesi'nde yer alan bir ulusal parktır. Milli park, iki jeolojik oluşumu barındırmaktadırː Büyük Tsingy ve Küçük Tsingy. Her iki alan birleşerek Tsingy de Bemaraha Doğa Rezervi'ni oluşturmaktadır. Milli Park, UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak ilan edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Jeolojik yapı</span>

Jeolojik yapı ya da jeolojik formasyon doğal yollarla oluşan yeryüzü şekilleri ve yapılardır. Belirli oranda kaya içerirler.

<span class="mw-page-title-main">Toprak piramidi</span>

Hoodoo, kurak bir drenaj havzasının veya çukurun dibinden çıkıntı yapan uzun, ince bir kaya kulesidir. Hoodoos, tipik olarak, her bir sütunu elemanlardan koruyan daha sert, daha az aşınan taşla kaplı nispeten yumuşak kayalardan oluşur. Genellikle tortul kaya ve volkanik kaya oluşumları içinde oluşurlar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.