Kırım tarihi
 | |
| Kıyısındaki denizler | Azak Denizi Karadeniz |
|---|---|
| Koordinat | 45.3°N 34.4°E |
| Yüzölçümü | 27.000 km2 (10.000 sq mi) |
| Kıta | Avrupa |
| Coğrafi bölge |
|
| Nüfus |  2,416,856 (2021) |
Kırım Tarihi - (Ukraynaca: Крим, Krym; Rusça: Крым, Krym, Kırım Tatarcası: Къырым, Qırım)Kırım'ın geçmişi.
Erken çağ tarihi
Tarih boyunca Kırım farklı halklar tarafından yönetilmiştir. Kimmerler bu yarımadaya M.Ö. 7. yüzyılda Kimmerlerden sonra İskitlerin Kırım'ı almasıyla yerleşmiştir.[1] Bu nedenle yerel Kimmerler dağlara sürülmüş ve izole edilmiştir. Antik Yunanlılar tarafından Tavr boyları adıyla anılan bu yarımadadan, 20. yüzyılın başlarına kadar hem idari hem de edebiyatta Tavrica veya Taurida olarak bahsedilmiştir.[2]
M.Ö. 6. - 5. yüzyıllar önce Türk kökenli İskitler ve Sarmatyalılar bölgeye hakim olmuşlardır. Ardından Yunan Pantom krallığının etkisi altına giren yarımada yeniden İskitlerin eline geçmiştir.
M.Ö. 5. yüzyılda Yunanlılar ilk kolonilerini burada kurmuşlar. Daha sonra burada Roma İmparatorluğu'nun egemenliği altında[3] Helen Boğaziçi devleti kurulmuştur.[4]
MS 3. yüzyılda Gotlar, Kırım'daki İskit egemenliğine son vermiştir.[5] Kısa bir süre sonra yarımada, Asya'dan Avrupa'ya yürüyen Hunların kontrolüne geçmiş, 7. yüzyılda Bizans tarafından işgal edilmiştir.
Daha sonra Gotlar,[6] Hunlar, Bulgarlar, Hazarlar,[7] Kiev Rusları, Bizanslılar, Kıpçaklar ve Moğollar birbiri ardına burayı işgal etmiştir.
MS 13. yüzyılda Cenevizli ve Venedikli tüccarlar Kırım'da çeşitli kıyı ticaret kasabaları ve yerleşim yerleri kurmuşlardır.
Ortaçağ tarihi
Kırım'daki Müslüman Türk (Tatar) varlığı esas olarak 13. yüzyıldaki Tatar istilalarıyla ilişkilendirilse de genel olarak bölgedeki Türk varlığının tarihi 3. ve 4. yüzyıllara kadar uzandığı bilinmektedir. Hazar Kağanlığı'nın Kırım'daki hakimiyeti 9. yüzyılın ikinci yarısında sona erdikten sonra da bölgeye Türk akışı devam etmiştir. 10. yüzyılda Peçeneklerin ve 10-11. yüzyıllarda Kıpçak Kumanlarının akını bölgenin etnik yapısının oluşumunda önemli bir etki yaratmıştır.
11. yüzyılda Kıpçak Türklerinin İslam'ı kabul etmesi, Kırım ile Anadolu arasında yüzyıllarca sürecek güçlü bir bağın kurulmasıyla sonuçlanmıştır.
Yarımadadaki Kıpçak hakimiyeti 13. yüzyılın ortalarına kadar sürmüştür. Bu dönemden başlayarak bölgede Cengiz Han'ın torunları tarafından kurulan bir diğer Türk devleti olan Altın Orda'nın temelleri atılmıştır ve hükümdarlıkları yaklaşık 100 yıl sürmüştür.[8]
14. yüzyılda Kızıl Orda'nın resmi olarak İslam'a geçmesiyle bölgede 500 yıl sürecek olan tam bir Tatar egemenliği başlamıştır.[9]
Kırım Hanlığı
12. ve 14. yüzyıllarda Rusya'nın içlerine doğru ilerleyen Tatar boyları göçebe yaşamlarını bırakıp Kırım'a yerleştiler. Altın Orda Devleti'nin yıkılmasından sonra bu bölgede başlayan iktidar mücadelesi, Cengiz Han'ın en küçük oğlu Tokha Temür'ün soyundan gelen ve Tatarları yöneten Hacı Gerai'nin zaferiyle sonuçlanmıştır. Hacı Geray, 15. yüzyılın başında Kral Vitold'un önderliğinde bir grup Tatar'ın Litvanya'ya sığındığı dönemde doğmuştur. "Şirin" aşiretinin yardımıyla Kırım'da iktidarı ele geçirmiş, 1441 yılında kendi adına para bastırmıştır.[10]
Hacı Geray'ın ölümünün ardından oğulları Mengli Geray ile Nur Devlet arasında taht kavgası başlamış, 1475 yılında bölgeyi fetheden Osmanlılar duruma son vererek Mengli Geray Han ilan edilmiştir. Kırım kuvvetleri Osmanlılar tarafından ilk kez savaşa Sultan II. Bayezid'in 1484'te Akkerman'ı ziyareti sırasında girmiştir. 1502 yılında Mengli Geray, Saray'a saldırarak Altın Orda Hanlığı'na son büyük darbeyi vurmuştur. Bundan sonra Kırım Hanlığı, Kızıl Orda topraklarını ele geçirmeye başlamış, Kazan ve Astrahan Hanlıkları da ele geçirmiştir. Bu, Moskova prensliğiyle rekabete yol açmış ve 1521 yılında Memmed Geray Moskova'yı kuşatarak Rusları mağlup ettikten sonra Moskova'yı vergiye bağlamıştır. Ruslar I. Peter zamanına kadar vergi ödemeye devam etmiştir.
Ruslarla yapılan 1676-1681 savaşı sonunda Osmanlı Devleti 1681, Ruslarla müzakere yetkisini Kırım Hanlığı'na vermiştir. Kırım Hanı Murad Geray da Ruslarla 20 yıllık barış anlaşması imzalamıştır.
1777 yılında tahta Rus destekçisi olarak bilinen Şahin Geray çıkmıştır. Osmanlı taraftarı olan II. Bahadır Geray, hanlık mücadelesinde Şahin Giray'ı yenemememiştir. Bu dönemde Ruslar bölgeye çok sayıda Slav göçmeni yerleştirmiş, 1779 yılında imzalanan Aynalıkavak Antlaşması ile Kırım hanlarının serbestçe seçilmesi, Rus askerlerinin Kırım'dan çekilmesi ve Şahin Giray'ın Osmanlı devleti tarafından tanınmasına ilişkin maddeler kabul edilmiş fakat Ruslar bu antlaşmaya uymamıştır. 1783'te II. Katerina'nın emriyle Kırım işgal edilmiştir. Artan Rus etkisine karşı halk isyan etmiş ve Bahadır Geray tahta çıkmış, Şahin Geray ise Ruslara sığınmıştır. 1785 yılında Şahin Geray, Rus ordusunun yardımıyla Kırım'a girdikten sonra Ruslardan istediğini alamayınca İstanbul'a sığınmıştır. Daha önceki yaptıklarının telafisi olarak Rodos'a sürgüne gönderildimiş ve orada idam edilmiştir.
Osmanlı devleti, Kırım'a giren Ruslara karşı yeni bir savaş başlattımış fakat başarısız olduktan sonra 1792'de Yaş Antlaşması ile Kırım'ın Rusya'ya ilhakını kabul etmiştir.
Yaklaşık 300 yıl süren bu ittifak, 1769-1774 Osmanlı-Rus savaşı sonucunda imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile sona ermiştir.[11]
Kırım'ın Rusya'nın bir parçası olması
Bağımsız olarak adlandırılan Kırım Hanlığı, Rus diplomatların entrikaları sonucu çıkan iç savaş nedeniyle iktidardan düşmüş ve daha sonra 1783 yılında II. Katerina döneminde Rusya tarafından ilhak edilmiştir. Osmanlılar bu kaybı kabul etmese de 1792 yılında Kırım'ın Rusya'ya ilhakını kabul etmek zorunda kalmışlardır.
Emperyalist politikasını sürdüren Rusya, ilhakın ardından iskân politikasını burada da uygulamaya başlamıştır. Rusya, Kırım'ı Ruslaştırmaya başlamış ve bugün binalara Rus bayrakları asan ve Doğu Ukrayna'daki Rus ordusundan yardım isteyen kişilerin ataları olan birçok Rus aile yarımadaya yerleştirilmiştir. Tatarlar ise siyasi ve ekonomik baskılara boyun eğmeyip yüzünü Osmanlı'ya çevirmiştir.
20. yüzyılda Kırım
Sovyet İmparatorluğu'nun kurulmasıyla birlikte bir yandan Kırım'daki Tatarlara karşı etnik ayrımcılık yapılırken, diğer yandan 1944'te Stalin'in doğrudan kararıyla toplu bir tehcir politikası uygulanmıştır. Aynı yıldan itibaren planlı ve sistemli bir şekilde Tatarlardan boşaltılan yerlere Ruslar ve Ukraynalılar yerleştirilmiştir.
Tatarların tehciri ile Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1946'da lağvedilmiş ve bir eyalet olarak Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlanmıştır. 1954 yılında Ukrayna'nın Rusya ile "birleşmesinin" 300. yıldönümü münasebetiyle Kırım bölgesi Ukrayna SSR'sine dahil edilmiştir. Bu "hediye", 1991'de Sovyet İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra iki devlet arasında gerçek bir sorun haline gelerek. Kırım Ukrayna'da özerklik statüsünü kazanmıştır.
21. yüzyılda Kırım
Mevcut süreçlerde Tatarlar Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü desteklerken, Tatar toplumu da Ruslara ciddi bir muhalefet oluşturmaktadır. Tatarlar, Rusya yanlısı Kırım Bakanlar Kurulunun 30 Mart'ta yapmayı planladığı referanduma en büyük muhalefeti oluşturmaktadır. 18 Mart 2014'te Rusya tarafından tekrar ilhak edilmiştir. O tarihten beri yarımadada Kırım Cumhuriyeti ve Sivastopol federal şehri olmak üzere iki federal birim bulunmaktadır. Bu federal birimler 2016'ya kadar Kırım Federal Bölgesi'ni oluştururken günümüzde Güney Federal Bölgesi'nin parçasıdır. 2014 Doğu Ukrayna protestolarının bir sonucu olan ilhaktan önce, 2014 Ukrayna devriminin sonrasında Rusya'nın Kırım'a askerî müdahalesi gerçekleşmiştir.[12]
Kaynakça
- ^ Греков Б.Д., Милюкова А.И. Две археологические культуры в Скифии Геродота. СА, 1953, т. 18.
- ^ Высотская Т.Н. Скифские городища. Симферополь, 1989.
- ^ Ременников А.М. Борьба племен Северного Причерноморья с Римом в II веке н.э. М., 1954.
- ^ Гайдукевич В.Ф. Боспорское царство. М.—Л., 1949.
- ^ Вастберг Ф.Ф. Записки готского топарха. В.В., 1908, т. 15, вып. I.
- ^ Бабенчиков В.П. Из истории Крымской Готии. В сб. Материалы Экси-Керменской экспедиции 1931—1933 гг. М.Л. 1935, с. 145—155.
- ^ Якубовский А.Ю. О русско-хазарских и русско-кавказских отношениях ІХ-Х вв. Изв. АН СССР. Серия истории и философии, № 5, 1946.
- ^ Якобсон А. Л. Средневековый Крым: Очерки истории и истории материальной культуры. — М.-Л.: Наука, 1964. — 232 с.
- ^ Андреев А. Р. История Крыма: Краткое описание прошлого Крымского полуострова / А. Р. Андреев. — М.: Межрегиональный центр отраслевой информатики Госатомнадзора России, 1997. — 96 с.
- ^ Колли А.П. Хаджи-Гирей и его политика (по генуэзским источникам). ИТУАК вып. 50, Симферополь, 1913, с. 116—117.
- ^ Дружинина Е.М. Кючук-Кайнаджарский мир. 1774 (его подготовка и заключение). М., 1995.
- ^ "Meeting of the Valdai International Discussion Club • President of Russia". web.archive.org. 19 Ekim 2017. 19 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2024.
