Kırım Savaşı
| 1. Kırım Savaşı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Osmanlı-Rus Savaşları ve Avrupa'da Osmanlı savaşlarının parçası | |||||||
 Franz Roubaund'un yağlı boya tablosu Sivastopol Kuşatması (1904) | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Fransız İmparatorluğu Birleşik Krallık Sardinya Krallığı İsviçreli Gönüllüler Çerkesya |  Rus İmparatorluğu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 Alfonso La Marmora |
Count Tolstoy | ||||||
| Güçler | |||||||
|
| ||||||
| Kayıplar | |||||||
Toplam: 165.363 ölü
| Toplam: 450.015 ölü[3]
| ||||||
Kırım Savaşı, 4 Ekim 1853-30 Mart 1856 tarihleri arasındaki Osmanlı-Rus savaşıdır.
Birleşik Krallık, Fransa ve Piyemonte-Sardinya'nın Osmanlı tarafında savaşın içinde olmasıyla savaş, Avrupalı devletlerin Rusya'yı Avrupa ve Akdeniz dışında tutmak amacıyla verdiği bir savaş durumunu almıştır. Savaş, müttefik güçlerinin zaferiyle sonuçlanmıştır.
Fransa’nın Osmanlı Devleti’ndeki Katoliklerin, Rusya’nın ise Ortodoksların haklarının yeniden doğrulanması ile ilgili istekleri ile ortaya çıkan “Kutsal Yerler Meselesi”nin sonucunda Fransa galip çıktı.[4]
Savaşın sebepleri
Rusya, 1853 yılından itibaren Kavalalı Mehmet Ali Paşa bunalımı sırasında takip ettiği zayıf bir Osmanlı Devleti üzerinde etki alanı kurma politikasını bırakarak, bu devleti yıpratma politikası takip etmeye başladı. Bunu gerçekleştirebilmek için de kutsal yerler sorununu kullandı. Osmanlı Devleti, Hristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs ve çevresinde Katolik ve Ortodoks cemaatlerine çeşitli ayrıcalıklar tanımıştı. 1853 yılına gelindiğinde ayrıcalıklar konusunda Rusya ile Katolikliğin dünya çapında savunuculuğunu yapan Fransa çatışmaya başladılar. Bu durumu bahane eden ve asıl amacı "Hasta adam" gözüyle baktığı Osmanlı Devleti'ne ve onun bekasına son vermek isteyen Rusya, Birleşik Krallık'a mirasın paylaşılması teklifinde bulundu. Ancak, çıkarları gereği Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğünün muhafazasından yana olan Birleşik Krallık bu teklifi kabul etmedi. Bunun üzerine Rusya, tek başına harekete geçerek, Osmanlı Devleti'ne bir ittifak teklifinde bulundu ve bu devletin sınırları içinde yaşayan Ortodoksların koruyuculuğunun Rusya'ya bırakılmasını önerdi. Osmanlı Devleti, Britanya'nın da desteğine güvenerek Rus isteklerini reddetti.
Bu bağlamda gelişen Osmanlı-Rusya gerginliği, Birleşik Krallık başta olmak üzere Avrupa devletlerinin de ilgisini çekmekte gecikmedi. Birleşik Krallık hükûmeti, 1853'te yaşanan gerilim sırasında Rusya'ya karşı Osmanlı Devleti'ni destekleme politikasını benimsedi. Bu tercih, Osmanlı Devleti'ne destek olma isteğinin ötesinde, Avrupa'daki güç dengelerini yeniden tanımlama amacı taşıyordu. Avusturya İmparatorluğu'na karşı 1848 yılında başlayan Macar ayaklanmasının Rusya'nın yardımıyla kanlı bir şekilde bastırılması, bu dönemde Rusya'nın Avrupa'da artan bir şekilde güç kazanmasının göstergesi olarak yorumlanmıştı. Birleşik Krallık, bu ve benzer nedenlerle Avrupa'daki güç dengesinin kendi aleyhine bozulmasını engellemek istiyor, bu amaç doğrultusunda Rusya'nın güçlenmesinin önüne geçmeye çabalıyordu. Bunun yanında, Osmanlı Devleti'nin dağılması Rusya'nın topraklarını güneye doğru genişletmesi anlamına gelecekti; bu durum Birleşik Krallık'ın Asya'daki kolonilerine (özellikle Hindistan'a) ulaşmasını zorlaştıracaktı.
Fransa Rusya'nın Avrupa güçler dengesinin dışında tutulması konusunda Büyük Britanya hükûmetiyle benzer bir politika izliyordu. Rusya'ya bağlı olan Polonya topraklarında yeniden bir bağımsız Polonya kurulması ve bu bağımsız devletin Fransa'nın müttefiki olması olasılığı da Fransa'yı Rusya'ya karşı cephe almaya teşvik ediyordu. Bu ve benzer nedenlerle, Rusya'ya karşı girişilebilecek bir müdahale, Fransa'yı Avrupa'da yeniden üstün duruma getirebilirdi. Bu nedenlerle Fransa, Osmanlı Devleti-Rusya geriliminde, tıpkı Birleşik Krallık gibi, Osmanlı Devleti'nden yana bir tutum takındı.
Prusya başta olmak üzere merkezi Avrupa devletleri bu düşüncelere karşıydı. Özellikle Avusturya, savaş sonunda yapılacak antlaşmadan ve ortaya çıkacak yeni statükodan endişeli idi.
Savaşın başlaması ve gelişmesi
Rusya'nın İstanbul'da görevli elçisi Aleksandr Mençikof isteklerinin reddedilmesi üzerine 19 Mayıs 1853'te İstanbul'dan ayrıldı. Rus orduları savaş dahi ilan etmeden 22 Haziran 1853'te Eflak ve Boğdan'ı işgale başladılar. Çar I. Nikolay, bu hareketinin bir savaş başlangıcı kabul edilmemesi gerektiğini açıkladı ve bu girişimin bir güvenlik tedbiri olduğunu belirtti. Ancak, bu durum Avrupa'nın statüsünü değiştirmeye yönelikti. Bunun üzerine Avusturya'nın teklifi ile Viyana'da bir konferans toplandı. Fakat toplantıdan sonuç alınamadı. Bu sırada İstanbul'da, Rusya'ya karşı savaş ilanı için halk padişaha baskı yapmaya başladı. 4 Ekim 1853'te Rusya'ya bir nota verildi ve Eflak ile Boğdan'ın 15 gün içinde boşaltılması istendi. Rusya bu notaya kayıtsız kaldı ve tanınan sürenin sonunda savaş fiilen başladı.
Savaşın başlangıcında Osmanlı Ordusu Balkanlar'da başarılı oldu. Fakat Batum'a yardım götüren Osmanlı donanması 30 Kasım 1853'te Rus Donanması tarafından Sinop açıklarında batırıldı. Rusların bu ani hareketi ve Karadeniz'de durum üstünlüğü sağlamaları Boğazlar'ı ve İstanbul'u tehlikeye düşürdü. Bu durum Avrupa devletlerini endişelendirdi. Birleşik Krallık ve Fransa devreye girerek tarafları uzlaştırmak istedi, ancak yapılan teklifi Rusya reddetti. Bunun üzerine Fransa ve Birleşik Krallık, Rusya'ya bir ültimatom verdiler ve taraflardan şu isteklerde bulundular:
- Eflak ve Boğdan'dan çekilmesi;
- Osmanlı Devletinin ülke bütünlüğüne saygı göstermesi;
- Ortodoksların koruması savından vazgeçmesi.
Osmanlı Devleti'nden;
- Vatandaşlarına eşit haklar tanıması ve uygulaması;
- Hristiyanlara olumsuz davranışta bulunulmaması;
- Karma mahkemeler kurulması;
- Hristiyan uyruktan vergi alınmaması istenildi.
Çar, ültimatomu ve istekleri kabul etmedi ve Rus ordusuna Tuna nehrini geçerek ilerleme emrini verdi. Birleşik Krallık ve Fransa, 12 Mart 1854'te Rusya'ya savaş ilan ettiler.
Birleşik Krallık ve Fransa, Osmanlı Devleti lehine savaşa girerken Avrupa kamuoyunu güven verecek ve özel çıkarlar sağlayacak önlemleri almayı da savsaklamadılar (ihmal etmediler). Bu maksatla 12 Mart 1854'te İstanbul'da; 10 Mayıs 1854'te Londra'da ve 14 Haziran 1854'te Avusturya ile antlaşmalar imzaladılar. Avusturya ile yapılan antlaşma Tuna eyaletlerinin Rus ordusundan boşaltılmasını öngörüyordu ve Avusturya, gerekirse asker göndermeyi üstlenmekteydi. Bu nedenle 15 Mart 1855'te Sardinya Krallığı da ittifaka katıldığını açıkladı.
Savaş devam ederken Osmanlı ülkesinin Epir, Etolya ve Teselya eyaletlerinde Rum halkının başkaldırı hareketleri başladı. Yapılan ikazlar dikkate alınmadı ve bunun üzerine Fransızlar Pire limanına asker çıkararak Yunanistan'ı abluka altına aldılar. Bu hareket Yunanistan'ı tarafsızlığa zorunlu kıldı ve Rusya da bir müttefikini kaybetti.
Savaş; Tuna, Kafkas ve Karadeniz'de yoğunluk kazandı. Tuna cephesinde durum önce Osmanlılar lehine gelişti. Fakat bir süre sonra Rus ordusu Silistre'ye kadar ilerledi (Silistre Kuşatması). Bunun üzerine Britanyalılar ve Fransızlar Gelibolu yarımadasına asker çıkardılar. Çıkan birlikler Varna'ya sevk edildi. Bu sırada Avusturya da Rusya'yı baskı altına aldı. Rus ordusu Silistre önlerinden çekilmeye mecbur kaldı. Müteakiben de Eflak ve Boğdan'ı tahliye ederek savunmaya geçti. Rus Ordusu'nu izlemeye başlayan Serdar-ı Ekrem Müşir Ömer Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu Ağustos ayında Bükreş ve İbriş'e girdi. Seferberlik ilan eden ve Rus Ordusu'na saldıran Avusturya Ordusu da Yaş kentine girdi.
Müttefikler, Rusya'yı barışa zorlamak için Kırım yarımadasında da bir cephe açmaya karar verdiler. 20 Eylül 1854'te 30 bin Fransız, 21 bin Britanyalı ve 60 bin Osmanlı askerinden oluşan müttefik kuvveti 89 harp ve 267 nakliye gemisiyle Kırım'a çıkarıldı. Ancak Kırım Savaşı düşünüldüğü gibi kısa sürede tamamlanamadı. 1855 ilkbaharında 140 bin kişilik bir müttefik kuvveti daha bölgeye çıkarıldı. Ruslar mağlup oldu ve çekilmek zorunda kaldılar. Kafkas cephesinde ise Ruslar başarı kazandılar ve Kars'ı ele geçirmeye başardılar. Bu sırada Çar I. Nikolay öldü, yerine geçen II. Aleksandr barış istemek zorunda kaldı. Barış şartları Avusturya tarafından kendisine verilen bir ültimatomla bildirildi. II. Aleksandr istenen şartları ana öge tutarak barış önerisini kabul etti. Önce 15 Mayıs'tan 14 Haziran 1855'e kadar Viyana'da barış için hazırlık görüşmeleri yapıldı ve Paris Konferansı ana ögeleri tespit edildi. Rusya ile Osmanlı Devleti, Birleşik Krallık ve Fransa arasında Paris Antlaşması'nın imzalanmasıyla savaş sona erdi.
Kırım Savaşı'nda devletlerin harcama tablosu İngiliz Sterlini cinsinden şöyledir:[5]
| 1852 | 1853 | 1854 | 1855 | 1856 | Toplam | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Rusya | 15,6 | 19,9 | 31,3 | 39,8 | 37,9 | 144,5 |
| Fransa | 17,2 | 17,5 | 30,3 | 43,8 | 36,3 | 145,1 |
| İngiltere | 10,1 | 10,1: | 76,3 | 36,5 | 32,3 | 165,3 |
| Osmanlı İmparatorluğu | 2,8 | ? | ? | 3,0 | ? | ?5,8 |
| Sardinya | 1,4 | 1,4 | 1,4 | 2,2 | 2,5 | 8,9 |
Osmanlı İmparatorluğu'nun harcamaları kesin olarak bilinemez veya kuşkuludur Nedeni ise Osmanlı'nın müttefiklerden daha fazla askeri vardı. Bu kadar askerin bakımı, yürütülmesi, bütünleme vb. nedenlerden dolayıdır. Osmanlı İmparatorluğunun harcamalarının çok fazla olması gerekmelidir. Bilgiler kesin değildir
Savaşın sonuçları
Kâğıt üzerinde, savaşın galiplerinden olan Osmanlı Devleti, aslında savaştan çok büyük zarar alarak çıkmıştır. Çok pahalı olan bu savaşı yürütebilmek için Osmanlı devleti, ödeme yeteneğinin çok üstünde borç almıştır. Endüstrileşmeyi kaçırdığı için ekonomisi çağdışı kalmış olan devlet, bu borçların altından kalkamayacak ve 1881 yılında II. Abdülhamit döneminde Düyunu Umumiye idaresinin kurulmasıyla, Avrupalı devletlerin mali denetimi altına girip, ekonomik bağımsızlığını kaybedecektir.
Kırım Savaşı'nın sonunda ilan edilen Islahat Fermanı, Osmanlı reform hareketlerinde çok önemli bir yer tutar. Islahat Fermanı'nın amacı, imparatorluk içindeki herkese Osmanlı yurttaşlığı vererek, yasalar önünde dine bakılmaksızın eşitlik sağlamaktı. Islahat Fermanı ile Batı'da dolaşan liberal düşünceler Osmanlı Devleti'ne girmeye başlayacaktır.
Kırım Savaşı, İtalya birliğine giden yolu hızlandırmıştır. Savaşa asker göndererek Birleşik Krallık'ın sempatisi ve Fransa'nın etkin desteğini kazanan Sardinya-Piemonte Krallığı, savaşı izleyen yıllarda İtalya birliğini kuracaktır.
Kırım Savaşı'ndaki önemli muharebeler
- Kalafat Muharebesi: 28 Ekim 1853
- Oltenitsa Muharebesi: 2-11 Kasım 1853
- Sinop Baskını: 30 Kasım 1853
- Silistre Kuşatması: 14 Nisan - 23 Haziran 1854
- Alma Muharebesi: 20 Eylül 1854
- Balaklava Muharebesi: 25 Ekim 1854
- Inkerman Muharebesi: 26 Ekim ve 5 Kasım 1854
- Gözleve Muharebesi: 17 Şubat 1855
- Sivastopol Kuşatması: 24 Eylül 1854 - 9 Eylül 1855
- Kars Kuşatması: 16 Haziran - 25 Kasım 1855
Popüler Kültürde
- Namık Kemal'in 1872 yılında kaleme aldığı Vatan Yahut Silistre adlı tiyatrosu
- Alfred Tennyson'ın Hafif Tugayın Taarruzu (The Charge of the Light Brigade) adlı şiiri
- Bu şiirden uyarlanmış olan Iron Maiden'nın şarkısı The Trooper
- The Charge of the Light Brigade adında, 1936 yılında çekilmiş film
- The Charge of the Light Brigade adında, 1968 yılında çekilmiş film
- Jasper Kent'in Çarın Laneti adlı romanı
- Leo Tolstoy'un Sivastopol Skeçleri (The Sebastopol Sketches) adlı skeçler derlemesi
Galeri
Kırım Savaşı, Türk piyadeleri (1854)
Kırım Savaşı, Türk topçu birliği (1854)
Kırım Savaşında, Ömer Paşa subaylarıyla (1854)
Kırım Savaşı, Türk topçu subayları (1855)
Kırım Savaşında, Türk askeri bandosunun 4 üyesi (1854)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d "Arab involvement in Crimean War 'erased from history'". Al Arabiya English. 6 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2014.
- ^ a b McGregor, Andrew. "The Tunisian Army in the Crimean War: A Military Mystery". www.aberfoylesecurity.com. 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2019.
- ^ a b c d e Clodfelter 2017, s. 180.
- ^ Acar, Kezban. "Kırım Savaşı (1853-56) Döneminde Propaganda: Rus Popüler Kültüründe Savaş ve Düşman İmgesi*". Bilig, Sayo 88, Yıl 2019. 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2021.
- ^ P. Kennedy, Naissance et déclin, chap. 5
Dış kaynaklar
- Andıç, Fuat ve Andıç, Süphan: (2002) Kırım Savaşı, Âli Paşa ve Paris Antlaşması; İstanbul: Eren Yayıncılık
- Karal, Enver Ziya (1947 8.bas. 2007) Osmanlı Tarihi: V. Cilt Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1854) ; Ankara: TTK Basımevi, ISBN 975-1600170 (s. 235) [1][]
- Palmer, Alan (Tr. çev. Gaspıralı, Meral): 1853-1856 Kırım Savaşı ve Modern Avrupa'nın Doğuşu; İstanbul: Sabah Yayınları,
- Blake, R.L.V.ffrench (1971) The Crimean War; Londra: Sphere Books, 1971. (İngilizce)
- Kerr, Paul et al. (1997) The Crimean War; Londra:Channel 4/ Boxtree (İngilizce)
