İçeriğe atla

Kırım Gotçası

Kırım Gotçası
BölgeKırım
Ölü dil18. yüzyılda tükendi
Dil ailesi
Hint-Avrupa dilleri
Yazı sistemiLatin
Dil kodları
ISO 639-1-
ISO 639-2-
ISO 639-3–

Kırım Gotçası, Kırım Gotları tarafından Kırım yarımadasının bazı kısımlarında 18. yüzyıla kadar konuşulmuş olduğu düşünülen bir Cermen dilidir.[1] Stearns ve Grønvik gibi akademisyenler arasındaki genel görüş, Kırım Gotçasının tarihi Got dilinin devamını oluşturmak yerine başka bir Cermen dilinden türediğidir.[2]

9. yüzyıldan beri Kırım'da bir Cermen dilinin varlığından bahsedilmiş olmakla birlikte, ilk olarak 16. yüzyılda Kırım yarımadasında Felemenk diplomat Ogier Ghiselin de Busbecq tarafından Kırım Gotçası söz varlığı 80 civarında kelime ile kaydedilmiştir. Kostantînīyye'de Kutsal Roma İmparatorluğu-Osmanlı İmparatorluğu arasında elçilik görevi esnasında Busbecq; biri anadili Kırım Gotçası olan, ancak Yunanca konuştuğu için anadilini unutmuş, diğeri ise anadili Yunanca olan, ancak diğer temsilciye göre Kırım Gotçasını daha iyi bilen iki temsilciyle yaptığı görüşmede dili kaydetmiştir. Busbecq'in kelimeleri kaydederken hangi temsilciyi kullandığı ve bu esnada temsilciyle hangi dili konuştuğu belirsizdir, ancak büyük oranda Yunan temsilci ile yaptığı düşünülmektedir.[3]

Kırım Gotçasıyla ilişkilendirilen son tarihî kayıt, 1780'de Mogilyov Başpiskoposu Stanisław Bohusz Siestrzeńcewicz'un Kırım'ın ve Sivastapol'un güneyinde "Aşağı Almanca" benzeri bir dil konuşan Tatarlarla karşılaşmasıdır. Bu dilin Aşağı Almancadan ziyade bir çeşit Kırım Gotçası olmuş olabileceği düşünülmektedir.[4][5]

Sınıflandırma

İncil çevirisi ile bilinen tarihi Gotça ile Kırım Gotçası arasındaki dilbilimsel farklılıklar, Kırım Gotçasının tarihi Got dilinin devamını oluşturmak yerine başka bir Cermen dilinden türediğini ortaya koymaktadır.

Kırım Gotçası ve İncil Gotçası Batı ve Kuzey Cermen dillerinde yer almayan bazı ortak özelliklere sahiptir. Örneğin ses evrimi sırasında Proto Cermen dilinde yer alan *jj kısımları iki dilde de *ddj olarak evrilmiştir. Bu, Proto Cermence "yumurta" anlamındaki *ajja- kökünün Kırım Gotçasında ada kelimesine, Proto Cermence "gitti" manasındaki *ijjē kökünün ise İncil Gotçasında iddja olarak kaydedilmesiyle örneklendirilebilmektedir. Ayrıca bazı Proto Cermence özellikler diğer Cermen dillerinde kaybolmuş iken iki dilde de korunmuştur. "Dört" anlamındaki Proto Cermence *fedwōr Kırım Gotçasında, İncil Gotçasında olarak kaytdedilmiştir. Diğer Cermen dillerinde (e.g. Eski Norsça: fjórir, Eski İngilizce: fēower, Eski Saksonca: fiuwar, Eski Yüksek Almanca: fior) ortadaki *-d- korunmamıştır.

Buna karşın İncil Gotçasında meydana gelmiş bazı ses evrimleri Kırım Gotçasında yer almamaktadır. Proto Cermence /e/ Kırım Gotçasında korunmuşken (örneğin reghen ve suuester), İncil Gotçasında bu ses /i/'ye evrilmiştir (rign ve swistar). Kırım Gotçası /r/'den önce /u/'yu korurken (vvurt), İncil Gotçasında /u/, /ɔ/ olmuştur (waurþi). Ayrıca bazı Batı Cermen dillerinde daha sonra meydana gelmiş ses evrimleri Kırım Gotçasında da gözlemlenmektedir. /θ/'ın patlamalı ünsüz /t/'ye dönüşmesi bazı Batı Cermen dilleri ve Kırım Gotçasında varken (tria) İncil Gotçasında (þriu) yoktur. Tarihi kaynaklar Kırım Gotçasının Aşağı Almanca ile benzerliğine atıfta bulunmakta ve Almanca ile karşılıklı anlaşılabilir olduğuna değinmektedir.

Kırım Gotçasının gösterdiği bu dilbilimsel özellikler göz önüne alındığında dilin ya Doğu Cermen dillerinin İncil Gotçasından ayrı bir kolunu oluşturduğu ya da Orta Çağ'ın başında Batı Cermen dilleri konuşan halkların Kırım'a göç etmesiyle Gotça etkisi altında kalmış bir Batı Cermen dili olduğu düşünülmektedir. İki teori hakkında da herhangi bir fikir birliği yoktur.

"Gotça" isimlendirmesinin dilsel soydan ziyade halkın kendine "Got" ismi vermesi yüzünden verildiği düşünülmektedir.

Örnek

Kırım Gotçası örnekler:[6]

  • broe — ekmek
  • plut — kan
  • hoef — baş, kafa
  • knauen tag — Günaydın
  • bruder — erkek kardeş
  • schuuester — kız kardeş
  • alt — eski
  • wintch — rüzgâr
  • siluir — gümüş
  • goltz — altın
  • fisct — balık
  • thurn — kapı
  • sune — güneş
  • mine — ay
  • bars — sakal
  • handa — el
  • boga — yay
  • waghen — araba
  • apel — elma
  • schlipen — uyumak
  • kommen — gelmek
  • singhen — şarkı söylemek
  • lachen — gülmek
  • oeghene — göz
  • stul — sandalye
  • hus — ev
  • salt — tuz

Karşılaştırma

Kırım
Gotçası[6]		İncil
Gotçası 		AlmancaİngilizceFelemenkçeFaroeceİzlandacaİsveççeNorveççeTürkçe
apelapls (m.)Apfelappleappelsúrepliepli(vild-)apel, appleæbleelma
handahandus (f.)Handhandhandhondhöndhandhåndel
schuuesterswistar (f.)Schwestersisterzus(ter)systirsystirsystersøsterkız kardeş
hus-hūs (n.)Haushousehuishúshúshushusev
reghenrign (n.)Regenrainregenregnregnregnregnyağmur
singhensiggwan (vb.)singensingzingensyngjasyngjasjungasyngeşarkı söylemek
geengaggan (vb.)gehengogaangangagangagågågitmek

Okuma listesi

  • "Gothic". lrc.la.utexas.edu. 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2022.  - Kırım Gotçasının ve Busbecq'in kayıtlarının analizi ile metnin orijinali ve İngilizce çevirisi.

Kaynakça

  1. ^ Todd B. Krause and Jonathan Slocum. "The Corpus of Crimean Gothic". University of Texas at Austin. 23 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2013. 
  2. ^ Stearns, MacDonald (1978). Crimean Gothic. Analysis and Etymology of the Corpus. Saratoga, California: Anma Libri. ISBN 0-915838-45-1. s 118
  3. ^ "1 Cor. 13:1-12". lrc.la.utexas.edu. 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2022. 
  4. ^ Mithridates oder allgemeine Sprachenkunde; 1817, S. 168
  5. ^ Todd B. Krause and Jonathan Slocum. "The Corpus of Crimean Gothic". University of Texas at Austin. 2 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2008. 
  6. ^ a b digitalisierter Originaltext Busbecqs: http://titus.uni-frankfurt.de/texte/etcs/germ/got/krimgot/krimg.htm?krimg001.htm 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türkçe</span> Türk halkının Oğuz Türkçesi dili

Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir. Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir Batı Oğuz dili olan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur. Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 90 milyon konuşanı ile dünyada en çok konuşulan 18. dildir. Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Tatarları</span> Türklerin kıpçak kolundaki topluluk

Kırım Tatarları ya da Kırımlılar, anayurtları Karadeniz'in kuzeyindeki Kırım yarımadası olan Türkî halktır. 1783'te Kırım Hanlığı'nın Rusya tarafından ilhak edilmesiyle birlikte Osmanlı Devleti'ne zorunlu göçe tabi tutulmuşlar ve kendi vatanlarında azınlığa düşmüşlerdir. SSCB döneminde Stalin'in emriyle 18 Mayıs 1944'te sürgüne uğrayarak nüfuslarının yarısını yitirmişlerdir. SSCB'nin yıkılmasıyla sürüldükleri topraklardan Kırım'a geri dönmeye başlayan halk, Ukrayna'nın ana Müslüman unsurunu oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Hint-Avrupa dil ailesi</span> dil ailesi

Hint-Avrupa dil ailesi, yüzlerce dil ve lehçe içeren dünyanın en büyük dil ailesi. Dünyada 3,2 milyarı aşkın kişinin anadili bu aileye ait bir dil olup, bu değer dünya nüfusunun %46'sına tekabül etmektedir. Avrupa'nın en büyük dilleri, Güney ve Batı Asya dilleri, Kuzey ve Güney Amerika ve Okyanusya'da en çok konuşulan diller Hint-Avrupa dilleridir. Ethnologue'a göre yaşayan 445 Hint-Avrupa dili bulunmaktadır ve bu dillerin üçte ikisinden fazlası (313) Hint-İran koluna bağlıdır.

Tanrı ya da ilah, Klasik teistik inanç sistemlerinde Mutlak Varlık, Mutlak Benlik ve tüm varoluşun temel kaynağı olarak görülen varlık. Tek tanrılı inançlarda evrenin tek yaradanı ve yöneteni olarak kabul edilir. Çok tanrılı inançlarda genelde ilahların cinsiyeti bulunur ve eril olanlarına tanrı, dişi olanlarına tanrıça denir. Tektanrılı ve henoteistik inançlardaki Tanrı kavramını tanımlamak için ise sadece tanrı sözcüğü kullanılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Arapça</span> Afroasya dilleri ailesinin Sami koluna mensup bir dil

Arapça, Afroasya dilleri ailesinin Sami koluna mensup bir dildir. Batıda Atlantik Okyanusu'ndan doğuda Umman Denizi'ne, kuzeyde Akdeniz'den güneydoğuda Afrika Boynuzu ve Hint Okyanusuna uzanan geniş bir coğrafyada konuşulmaktadır. Tüm lehçeleri ile birlikte 420 milyonu aşkın kişi tarafından konuşulduğu tahmin edilmektedir. Arap Birliği'ne üye 22 ülke ile Çad ve Mali dâhil olmak üzere 24 ülkede resmî dildir. Aynı zamanda kısmî olarak tanınan Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti, Somaliland ile Tanzanya'da (Zanzibar) resmî dil statüsündedir. Arap Birliği'nin ve Birleşmiş Milletler'in kabul edilen altı resmî dilinden biridir. Nijer, Senegal ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal/azınlık dili olarak tanınmıştır. Arapça İran, İsrail, Pakistan, Filipinler ve Güney Afrika Cumhuriyeti anayasalarında özel dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Fince</span> Sondan eklemeli Finlandiyanın resmi dili

Fince (

<span class="mw-page-title-main">Estonca</span> Estonyanın resmi dili

Estonca, Estonya'nın resmî dilidir. 1,1 milyon Estonya vatandaşına ek olarak on binlerce Estonyalı göçmen tarafından konuşulan dil. Ural Dil Ailesi'nin Fin-Ugor dilleri'ne mensuptur. Dil, Finceye oldukça benzemektedir. Dili ailedeki diğer dillerden ayıran en önemli özellik, kısa, uzun ve çok uzun olmak üzere üç farklı tonlama barındırmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Almanlar</span> Almanya vatandaşları

Almanlar, Almanya'nın yerlileri veya sakinlerine ve bazen daha geniş olarak Almanca kökenli bir dili veya Almanca dilini anadili olarak konuşan kişilere denir. Almanya anayasası Almanya'da yaşayanları Alman vatandaşı olarak tanımlar. Bugün, Alman dili, Alman kimliğinin birincil kriteri olarak görülmektedir. Dünyadaki toplam Alman sayısına ilişkin tahminler 100 ile 150 milyon arasında değişmektedir ve çoğu Almanya'da yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çuvaşlar</span>

Çuvaşlar (Çăvaşsem), Orta Volga bölgesinde özerk Çuvaşistan Cumhuriyeti'nde yaşamakta olan, Çuvaşça konuşan yaklaşık 2 milyon nüfuslu bir Türk halkıdır. Ortodoks Hristiyan olan iki Türk halkından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Moğolca</span> Moğol yerlisinin konuştuğu dil

Moğolca, Moğolistan ve civardaki bazı özerk bölgelerde resmî dil olan Asya dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Gotlar</span>

Gotlar, Güney İskandinavya'nın Gotland bölgesinde oturan eski bir Cermen kavmi. Gotlar 2. yüzyıldan itibaren İskitya, Dacia ve Pannonia'da yaşamışlar 3. ve 4. yüzyıllarda Bizans'ı yağma etmişler ve Aryanizmi benimsemişlerdir. 5. ve 6. yüzyıllarda Vizigotlar ve Ostrogotlar şeklinde ikiye bölünmüşler ve İberya ile İtalya'yı istila etmişlerdir.

Hunca, Avrupa Hun İmparatorluğu'ndaki Hunlar tarafından M.S. 4. ve 5. yüzyıllarda konuşulmuş ölü bir dil veya dil dönemidir. 5. yüzyılda yaşamış Romalı tarihçi ve diplomat Priskos'un çalışmaları Avrupa Hun İmparatorluğu'nun çok uluslu olduğunu ve Huncanın Gotlar gibi devleti oluşturan diğer kavimlerin dilleri ile beraber konuşulmuş olduğunu ortaya koymaktadır. Protodili Asya Huncasıdır.

Gotça, Gotlar tarafından konuşulmuş ölü bir Doğu Cermen dilidir. Dil büyük oranda Codex Argenteus adlı, 6. yüzyılda yazılmış kopyaları vasıtasıyla bilinen ancak 4. yüzyılda yazıldığı düşünülen İncil çevirisi sayesinde bilinmekte olup, büyük miktarda yazılı kaynak içeren tek Doğu Cermen dili olma özelliği taşımaktadır. Dil, 4. yüzyılda Ulfilas tarafından yaratılan Got alfabesiyle yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ostrogotlar</span>

Ostrogotlar (Ostrogoth), Roma İmparatorluğu'nun son dönemlerinde ortaya çıkmış bir Cermen kabilesiydi. Ostrogotlar, Gotların doğu koluydu. Gotların batı koluna ise Vizigotlar deniyordu.

<span class="mw-page-title-main">İskandinav dilleri</span> Ağırlıklı olarak İskandinavyada konuşulan Kuzey Cermen dili.

İskandinav dilleri veya Nordik diller olarak da bilinen Kuzey Cermen dilleri, Hint-Avrupa dil ailesinin Cermen dilleri koluna bağlı, Kuzey Avrupa'da yaşayan Kuzey Cermenleri tarafından kullanılan bir dil grubu. Danca, İsveççe, Norveççe, İzlandaca ve Faroece, çağdaş Kuzey Cermen dillerini oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Cermen dilleri</span>

Doğu Cermen dilleri, Hint-Avrupa dil ailesi'nin Cermen dilleri kategorisine mensup ölü bir dil grubudur. Doğu Cermen Dilleri ile ilgili bilinen yazılar sadece Gotça ile sınırlıdır; Vandalca, Burgundiyaca ve Kırım Gotçası'nın da, Doğu Cermen Dilleri grubundan olduğu sanılmaktadır. Kırım Gotçası'nın 18. yüzyıl'a kadar yaşadığı sanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ulfilas</span>

Ulfilas (ya da Gotça Wulfila: küçük kurt ya da kurda ait [ayrıca Ulphilas. Orphila], Hristiyan misyoner ve Kitâb-ı Mukaddes tercümanı. Kitab'ı Mukaddes'i Got diline tercüme etmesi ile Arianizm’in Cermenler arasında yayılmasını sağlamıştır.

Eski Uygurca veya Eski Uygur Türkçesi, 9. yüzyıl ila 14. yüzyıl aralığında çeşitli devletlerde konuşulmuş ve yazılmış olan, Türki diller ailesinin Sibirya koluna mensup bir dil. Eski Türkçenin Göktürkçeden sonraki ikinci bölümünü oluşturmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Proto Hint-Avrupa dili</span>

Proto-Hint-Avrupa dili veya Hint-Avrupa anadili, Hint-Avrupa dillerinin ortak atası olduğu öne sürülen varsayımsal bir dildir. Proto-Hint-Avrupalılarca konuşulmuş bu dile ait herhangi bir yazılı veri bulunmadığından, hakkında bilinenler tarihsel dilbilim ve rekonstrüksiyon yöntemleri kullanılarak bu dil ailesi içinde yer alan dillerin karşılaştırılması ile ortaya çıkarılan özelliklere dayanmaktadır. Tarihsel olarak Hint-Avrupa dilinin MÖ 3500 yılında konuşulduğu düşünülür. Ancak tarih konusunda görüşler çeşitlilik göstermektedir. Dilin asıl konuşurlarının Karadeniz'in kuzeyinde, Doğu Avrupa'nın Hazar bozkırlarında yaşadığı varsayılır. Proto-Hint-Avrupa dili konuşurları göçlerle birbirinden ayrıldığında bu dil de çeşitli alt dallara ayrılmıştır. Bugün Hint-Avrupa dil ailesi içinde yaklaşık 445 yaşayan dil bulunmaktadır.

Çoğu Avrupa dili Hint-Avrupa dil ailesine üyedir. 2018'le birlikte 744 milyonluk toplam Avrupa nüfusunun %94'ü bir Hint-Avrupa dilini ana dili olarak konuşmaktadır. Her biri 200 milyon konuşanla Latin, Cermen ve Slav dilleri Avrupalıların %90'ını oluşturarak en büyük grubu oluşturmaktadır. Daha küçük Hint-Avrupa dillerine Helenik, Baltık, Arnavutça, Hint-Aryan ve Kelt dilleri örnek verilebilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.