Karaylar veya Kırım Karayları, Orta ve Doğu Avrupa’da bulunan Musevi Kırım Türk topluluğu.
Yahudi İspanyolcası veya Ladino, Hint-Avrupa dil ailesinin Latin koluna bağlı Eski İspanyolca kökenli bir dildir. Yahudiler tarafından konuşulduğu için "Judeo- (Yahudi)" öntakısını almış olan dil, bazı filologlarca Standart İspanyolcanın tarihi bir varyantı olarak da değerlendirilmektedir.
Şalom, Türk Yahudi toplumuna yönelik yayın yapan, tamamını gönüllü yazar, köşe yazarı ve çizerlerin oluşturduğu, İstanbul'da yayınlanan haftalık gazete.
Yahudi Aramicesi üzerinde İbranice etkisi bulunan Aramice dillerinin genel adıdır.
Buhori, Buhara Yahudileri'nin geleneksel dilidir. İrani diller'in alt kollarından biri olan Buhori'ye, başta İbranice olmak üzere Tacikçe, Özbekçe, Arapça, Farsça ve Rusçadan kelimeler girmiştir. Cidi diliyle benzerlik gösteren Buhori'nin Tacikçe konuşanlar tarafından anlaşılması kolaydır. Bu dilin İsrail'de 50.000 ve Özbekistan'da 10.000 konuşanı vardır. Dünyadaki toplam nüfusu ise 110.000 civarındadır. Birçok Yahudi dili gibi bu dil de İbrani Alfabesiyle yazılır.
Şuadit, Yahudi Provençal dili ya da Yahudi Arpitancası Güney Fransa'da ölü bir Yahudi dilidir. 11. yüzyıl Fransız belgelerinde varlığından bahsedilen bu dil Fransa'daki Engizisyonlar sonucu düşüşe geçti. Yahudilerin Fransız Devrimi ile Fransa'nın herhangi bir yerinde yaşama hakkı ve tam vatandaşlık kazanmasıyla Şuadit'in erimesi hız kazandı. Bu dilin son konuşanı olan Armand Lunel'in 1977'de ölmesiyle Şuadit dili tarihe karıştı.
Gruzinik, Gürcü Yahudileri tarafından konuşulan Kafkasya dilidir. Bu dil, Güney Kafkasya dil ailesine bağlı tek Yahudi dilidir. Gürcüce konuşan biri tarafından Gruzinik diline İbraniceden ve Aramiceden girmiş sözcükler dışındaki kelimeler rahatlıkla anlaşılır. Bu dilin 20.000'i Gürcistan'da ve 59.800'ü İsrail'de olmak üzere 80.000'e yakın kullanıcısı vardır. Birçok Yahudi dili gibi Gruzinik dilinin de kullanıcı sayısı her geçen gün azalmaktadır.
Katalanik ya da Yahudi Katalancası İspanya'nın kuzeydoğusunda özellikle Katalonya ve Balear Adaları'nda Yahudiler tarafından konuşulmuş olan nesli tükenmiş bir Yahudi dilidir. Dilsel olarak Şuadit'le Katalanik'in birçok ortak özelliği olmasına rağmen Katalanik dilini konuşan cemaatle Şuadit dilini konuşan cemaatin arasında tarihsel, etniksel ve siyasi olarak belirgin farklılıklar vardır. Katalanik'in altın çağı 12. yüzyılın başından başlayarak 1492'de Yahudilerin İspanya'dan kovulmasına kadar sürmüştür. Bugün Katalan Bnei Anusim cemaatindeki Yahudilerin konuştuğu dil ile Katalanca ve İspanyolca arasında çok az bir fark vardır.
Hulaula, İran Kürdistanı'nda ortaya çıkmış modern Yahudi Aramicesidir. Bu dile bazen Neo-Aramca ya da Yahudi Aramcası da denir. Hulaulá dilini konuşanların büyük bir kısmı İsrail'de yaşamaktadır. Hulaulánın kelime anlamı Yahudidir. Bu dili konuşanlar kendi dillerine Lişana Noşan ya da Lişana Ahni derler; ikisi de bizim dilimiz demektir. Hulaulá dilini diğer Yahudi Aramicesi dillerinden ayırmak için edatlarındaki ve zamir eklerindeki farklılıklarından dolayı Galiglu (benim-senin) da denir. Bilim insanları ise daha bir teknik isim olan İran Kurdistanı Yahudi Neo-Aramcası demeyi tercih eder.
Yahudi Malayalamı, güneybatı Hindistan'daki Kerala eyaletinden gelen Koçin Yahudileri'nin konuştuğu dildir. Bu dili konuşan 8.000 kişilik nüfusun yaklaşık hepsi İsrail'de yaşamaktadır, Hindistan'daki nüfusu ise 100'den azdır.
Yahudi Fasçası eskiden Fas'ta yaşamış Yahudiler'in konuştuğu bir Arapça şeklidir. Fas'ta bu dili konuşabilenler sadece yaşlılardır.
Kırımçaklar, Türk dili konuşan ve Kırım'da yaşayan Rabbânî Yahudilerdir. Kırım Karayları ile birlikte yaşamışlardır.
Gürcü Yahudileri Kafkasya'daki Gürcistan ulusundan olan Yahudiler'e denir. Gürcistan'in en eski cemaatlerinden olan Yahudiler tarihlerini Babil Sürgünü'ne kadar dayandırmaktadır.
Onüçüncü Kabile, Macar tarihçi Arthur Koestler'in (1905-1983) Türk tarihini de ilgilendiren bir kuramı ve bu kuramı tanıttığı kitabının adıdır.
Lişan Didan bir modern Yahudi Aramicesi dilidir ve genellikle Neo-Aramice denir. Asıl olarak Salmas ve Mahabad bölgeleri arasında Urmiye Gölü civarında konuşulurdu. Bu dili konuşanların birçoğu şu anda İsrail'de yaşamaktadır. Lişan Didan "bizim dilimiz" anlamına gelir; bu sebeple bu dil için yakın anlamı olan Lişanan ("dilimiz") veya Lişanid Naş Didan terimleri de kullanılır. Bu terimler Lişana Deni ve Lişanid Noşan gibi diğer lehçelerin adlarına benzediği için dilbilimciler daha teknik bir terim olan İran Azerbaycanı Yahudi Neo-Aramicesini tercih ederler. Lişan Didan'ı diğer lehçelerden ayırabilmek için edat ve zamirlerinde farklılık olduğunu belirtmek amacıyla bazen Lakhlokhi veya Galihalu ("benim-senin") isimleri de kullanılır.
Yingliş, İngilizce konuşulan ülkelerde Yidiş dilini konuşanların bu iki dili sentez haline getirip yarattıkları neolojizmler bütünüdür. İngilizce gramere Yidiş kelimeler katılarak konuşulan bu dil Ortodoks Yahudiler'in konuştuğu Yeşiviş diliyle paralellik göstermesine rağmen bu iki dil birbirinden farklıdır.
Lişanid Noşan modern bir Yahudi Aramice dilidir, genelde Neo-Aramice diye hitap edilir. Başlangıçta Erbil bölgesinde, güney ve doğu Irak Kürdistanı'nda konuşulurdu. Konuşanların birçoğu bugün İsrail'de yaşamaktadır. Diğer Neo-Aramice lehçeler olan Lişan Didan ve Lişana Deni isimlerine benzeyen Lişanid Noşan "kendi dilimiz" anlamına gelir. Dilbilimciler tarafından ise Erbil Yahudi Neo-Aramicesi denir.
Urumlar, daha çok Ukrayna'da Mariupol'da, daha az olarak da Gürcistan'da Parmaksız (Tsalka), Rusya, Kazakistan ve Yunanistan'da yaşayan Kıpçak öbeğine bağlı bir dil olan Urumcayı konuşan Rum Ortodoks halktır. “Kırım’ın 1779-80 yıllarında, Rus Çarlığı’nın Hristiyan Osmanlı tebaası politikaları gereği, II. Yekaterina’nın iradesi ile Kırım’dan tehcir edilmişlerdir. Ukrayna hükûmeti hem Urumların hem de Rumeylerin azınlık haklarını tanımış ve güvence altına almıştır. Adları olan Urum kelimesi ses türemesi yoluyla Rum kelimesinden türetilmiştir. Bu ön türeme Urum < Rum örneğine benzer biçimde Urus < Rus örneği verilebilir. Kuzey Kafkasya'da Çerkesçe konuşan Urımlar ile karıştırmamak gerekir.
Kefe veya Feodosya, Ukrayna’nın Kırım yarımadasının güneydoğu kıyısında yer alan bir liman şehridir.
Kırım Tatar dili üç lehçeden oluşur. Standart dil, Kıpçak-Cuman kolunun bir parçası olan orta lehçe ile yazılmıştır. Oğuz kolunda yer alan kıyı ağzı olarak da bilinen güney ağzı ve Kıpçak dilinde de nogai ağzı olarak da bilinen kuzey ağzı vardır.
Kırım,
Türkiye
İsrail
