İçeriğe atla

Kırım'ın İşgali (1771)

Kırım'ın İşgali, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nda evre.

Harekât öncesi

30-35.000 düzenli Rus askeri ile yaklaşık 10.000 Kazak atlısından oluşan General Dolgorukov komutasındaki Rus 2. Ordusu 20 Nisan 1771 tarihinde Poltava'dan hareket ederek Kırım'a yöneldi. Eşzamanlı olarak da Azak Filosu da denizden takviye amacıyla muharebeye hazır hale geldi.

Buna mukabil, Osmanlı İmparatorluğu ise beklenen Rus taarruzuna karşı Kırım'ın savunmasını takviye edecek birliklerin intikalinde başarılı olamadı. Zira; Varna'dan Anadolu'ya nakledilerek Özi civarına çıkarılması planlanan yaklaşık 50.000 askerin yaklaşık beşte dördü doğu cephesinde Gürcü Açıkbaş Hanı I. Solomon ile Kartli-Kaheti Kralı II. İrakli'nin yarattıkları tehdit karşısında bu cepheye sevkedildi.[1] Yine, bir yıl önceki Çeşme zaferi sonrasında Ege Denizi ve Çanakkale Boğazı çıkışına hâkim olan Rus Donanmasının ablukasının İstanbul'da yarattığı kıtlık nedeniyle olası bir ayaklanmaya karşı yaklaşık 30.000 askerin de başkentte, bir o kadarının da Çanakkale Boğazı civarında tutulması da Kırım'a sevkedilebilecek asker sayısını bir hayli kısıtlıyordu. Nitekim, Osmanlı donanması'nın Haziran'da nakledebildiği birlikler Kırım'ın savunma gereksinimlerinin çok uzağındaydı.

Harekât

Orkapı Kalesi

Rus ordusu 12 Haziran 1771'te Orkapı Kalesi önüne ulaştı. Karadeniz tarafı iyi berkitilmiş olan ve 50.000 Kırım atlısı ve 7.000 Osmanlı askeri tarafından savunulan surların Azak Denizi'ne bakan tarafının zayıflığını bilen General Kohovski komutasındaki birlikler 13-14 Haziran gecesi tahkimatın bu tarafına şaşırtma hücumuna kalktı. Tümgeneral Musin-Puşkin komutasındaki birlikler surların Karadeniz tarafını 1,5 saat süren çarpışmalar sonucunda ele geçirirken, Tümgeneral Prozorovski komutasındaki birlikler de surun diğer ucunu aşmayı başardı. Arkadan kuşatılma tehlikesini gören Osmanlı-Kırım ordusu geri çekildi ve 15 Haziran günü Orkapı Kalesi'ndeki garnizonunun teslim olmasıyla kale (178 topla birlikte) Rusların eline geçti. Kırım Hanı III. Selim Giray İstanbul'a sığındı.

Kırım Yarımadası'nın kapısını teşkil eden Orkapı Kalesi'nin düşüşünün ardından Rus ordusu ileri harekâtını sürdürdü. Tümg. Prens F.F. Şerbatov komutasındaki birlikler 18 Haziran'da Rubat kalesini ele geçirdikten sonra Kırım birliklerinin karşı taarruzunu püskürttü ve 21 Haziran'da Kerç, 22 Haziran'da ise Yenikale'yi direnişsiz ele geçirdi. Tümg. Braun da 22 Haziran'da Gözleve'ye girdi ve Kefe'ye ilerledi. Rus ordusu Kırım atlılarının 24-29 Haziran arasındaki üçüncü karşı taarruzunu da püskürtürken General Dolgorukov da Türk birlikleriyle savunulan Kefe kalesini kuşattı. Şiddetli bombardıman sonucunda baruthane isabet alınca direnmenin olanaksız hale geldiğini gören Türk garnizonu Osmanlı donanmasına bağlı gemilerle kaleyi tahliye etti.

Harekât sonrası

Kırım yarımadasının 16 günlük bir harekât sonucunda işgali ve Türk birliklerinin de Kefe'yi terki neticesinde Kırım Hanlığı soyluları Rus komutan Dolgorukov'la mütareke müzakerelerine giriştiler.

Rus ordusu 5 Eylül 1771'de Kırım'da Prens Şerbatov komutasında 5.000 kişilik bir garnizon bırakarak kurtardıkları 10.000 Rus esirle birlikte Dinyeper kıyılarındaki kışlaklarına çekildi. Rus donanması'na bağlı Azak Filosu ise Kerç limanına demirledi.

Kırım soyluları Rus işgalinin gölgesinde Rus yanlısı II. Sahib Giray'ı hanlığa seçtiler. Yeni Han, kardeşi Şahin Giraykalgaylığa, oğlu Maksut Giray'ı da nureddinliğe getirdi. Sahib Giray Ruslarla sürdürdüğü müzakereler sonucunda 12 Kasım 1772'de Karasupazar Antlaşması'na razı oldu. Antlaşma uyarınca, Kırım Hanlığı Rus himayesinde bağımsız hanlık olarak ilan edilirken, Kerç ve Yenikale'deki Rus işgali tanındı.[2] Sözkonusu hükümler 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nı sonlandıran Küçük Kaynarca Antlaşması'na da (Kırım üzerindeki Rus himayesi hariç) esas teşkil etti.[3]

Kaynakça

  1. ^ "The war of Russia with Turkey and the Polish Confederates from 1769 to 1774", A. N. Petrov, E. Weimar Printing House, St. Petersburg (1866-1874), c.3, s.52-60
  2. ^ "The Russian Annexation of the Crimea", Alan Fisher, "The Crimean Tatars", Hoover Institution Press, Stanford (1978), s.50-51
  3. ^ "Kırım'ın Kısa Tarihi", M. Akif Kireçci & Selim Tezcan, Ahmet Yesevi Üniversitesi, Ankara (2015), s.26

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Şahin Giray</span> Kırım Hanlığının son hükümdarı

Şahin Giray, 47'nci ve son Kırım hanıdır. Birinci hanlık dönemi 1777-1781 ve ikinci hanlık dönemi ise 1782-1783 yılları arasında gerçekleşmiştir.

<span class="mw-page-title-main">1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı</span> Osmanlı İmparatorluğu ile Rus Çarlığı arasında 1768-1774 yılları arasında yapılmış savaş

1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı, Osmanlıların Ruslara yenik düşmesiyle sonuçlanmış bir savaştır. Bu savaşın sonucunda Ukrayna'nın güneyi, Kuzey Kafkaslar ve Kırım, Rusya'nın eline geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Hanlığı</span>

Kırım Hanlığı veya Taht-i Kırım ve Deşt-i Kıpçak, 1441-1783 yılları arasında Kırım'da hüküm sürmüş Kırım Tatar devletiydi. Altın Orda Devleti'nin yerini alan dört Hanlıkların en uzun süre hüküm süreni idi. Bazı kaynaklarda 1475'ten 1774 yılında Küçük Kaynarca Antlaşması'nın imzalanışına kadar Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı kaldığı belirtilmektedir.

Murtaza Paşa, 17. yüzyıl'ın ikinci yarısında görev yapmış ünlü bir Osmanlı paşasıdır.

<span class="mw-page-title-main">I. Devlet Giray</span>

I. Devlet Giray Han, 1551-1577 yılları hüküm süren Kırım hanıdır. I. Devlet Giray döneminde Kırım Hanlığı Osmanlı ile birlikte yükseliş devrini yaşadı. Temel siyasetini Moskova merkezli bir gelişme politikası izleyen Rusların Karadeniz'e inmelerine karşı mücadele oluşturuyordu.

<span class="mw-page-title-main">Azak</span> Rusyada şehir

Azak Rusya'nın Rostov Oblastı'na bağlı il ve ilin merkezi şehir. Coğrafi konumu nedeniyle değerli olan Azak Kalesi ile bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Azak Kuşatması (1736)</span>

Azak Kuşatması, 1735-1739 Osmanlı-Rus Savaşı'nda evre.

<span class="mw-page-title-main">Rus İmparatorluğu'nun Kırım'ı ilhakı</span> Rus İmparatorluğunun 1783 yılında Kırım Hanlığını ilhakı

Rus İmparatorluğu'nun Kırım'ı ilhakı, öncesinde Kırım Hanlığı'na bağlı bir yarımada olan Kırım'ın, 19 Nisan [E.U. 8 Nisan] 1783 tarihinde Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edilmesi olayıdır. İlhaktan önceki süreçte Rus İmparatorluğu Kırım'ın içişlerine müdahalelerde bulunurken Kırım'ın bağlı olduğu Osmanlı İmparatorluğu Kırım ile yeterince ilgilenememekteydi. İlhak sonrası tam 134 yıl boyunca Rus İmparatorluğu tarafından yönetilen Kırım'daki Rus egemenliği 1917 Rus Devrimi'nin hemen sonrasında kısa ömürlü Kırım Halk Cumhuriyeti'nin ilan edilmesiyle son buldu.

<span class="mw-page-title-main">Yenikale (Kırım)</span>

Yenikale, Kerç şehrindeki Kerç Boğazı kıyısında yer alan kale.

<span class="mw-page-title-main">Orkapı Kalesi</span> Ukrayna, Perekop yakınlarında yıkılmış kale

Orkapı Kalesi Perekop yakınlarında, Kırım'ı Ukrayna'ya bağlayan Perekop Kıstağı üzerinde bulunan harabe halinde bir kaledir.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Seferi (1584)</span>

Kırım Seferi, Osmanlı İmparatorluğu'nun isyan eden Kırım Hanı II. Mehmed Giray'ı cezalandırmak, Kırım Hanlığı'nda hakimiyetini tesis etmek ve yeni Han II. İslam Giray'ı tahta çıkarmak amacıyla 1584 yılında düzenlediği iki askerî harekât.

<span class="mw-page-title-main">Çehrin Kuşatması (1677)</span>

Çehrin Kuşatması, Özi Beylerbeyi Melek İbrahim Paşa komutasındaki Osmanlı kolordusunun Kırım Hanı I. Selim Giray'la birlikte, Osmanlılara tâbi Kazak hetmanı Petro Doroşenko'nun Rusya'ya terkettiği Çehrin Kalesi'ne yönelik 3-29 Ağustos 1677 tarihleri arasındaki sonuçsuz kuşatması.

<span class="mw-page-title-main">Yergöğü Muharebesi (1771)</span>

Yergöğü Muharebesi, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nda evre.

<span class="mw-page-title-main">Hotin Kuşatması (1769)</span>

Hotin Kuşatması, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nda evre.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Seferi (1689)</span>

Kırım Seferi, 1686-1700 Osmanlı-Rus Savaşı ve Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları'nda evre.

<span class="mw-page-title-main">Azak Seferi (1641-1642)</span>

Azak Seferi, Osmanlı İmparatorluğu'nun Kazaklar ve Rusya Çarlığı ile askerî mücadelelerinde evre.

<span class="mw-page-title-main">Çoçka Burnu Muharebesi</span>

Çoçka Burnu Muharebesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun Kazaklarla askerî mücadelelerinde evre.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Seferi (1475)</span>

Kırım Seferi, Gedik Ahmed Paşa komutasındaki Osmanlı donanmasının 1475 yılında Kırım'daki Ceneviz kolonilerini ele geçirerek Kırım Hanlığı'nın Osmanlı himayesine almasıyla sonuçlanan deniz harekâtı.

<span class="mw-page-title-main">1683-1699 Osmanlı-Lehistan Savaşı</span>

Osmanlı-Lehistan Savaşı (1683-1699), Osmanlı İmparatorluğu ile Lehistan Krallığı arasında 1683 yılından 1699 yılına kadar süren askerî mücadele, Osmanlı-Kutsal İttifak savaşlarının bir cephesi.

<span class="mw-page-title-main">Özi Kuşatması (1771)</span>

Özi Kuşatması, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nda evre.