İçeriğe atla

Kılavuz Hatice

Kontrol Edilmiş

Kılavuz Hatice veya Hatice Hatun (Gülekli Hatice), Milli mücadelede Adana ve yöresinde savaşan halk kahramanıdır.

I. Dünya Savaşı'ndan sonra Adana ve yöresini işgal eden Fransız güçlerine karşı verilen mücadelede yer aldı. Mayıs 1920'de Pozantı'da mahsur kalan Fransız birliklerine sözde kılavuzluk ederek onları Kuvâ-yi Milliyeciler'e esir düşecekleri Karboğazı'na getirdi.[1] Kılavuz Hatice sayesinde, 44 kişilik Kuvay-ı Milliye grubu, yaklaşık 700 kişilik deneyimli bir Fransız Birliği'ni ele geçirdi.

Karboğazı Baskını denilen bu olay, Anadolu'da Fransızların askeri direncinin kırılmasında ve Fransa'nın Türkiye Büyük Millet Meclisi ile anlaşma koşulları arayışına girmesinde etkenlerden biri olmuştur.

Yaşamı

Gülek ilçesinin Panzınçukur (Yaylaçukuru) köyündendir. Babası Hasan Ağa, ağabeyleri Emin ve Derviş Ağalar idi.[2][3] Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur ancak I. Dünya Savaşı'ndan sonra yaşadığı yörenin Fransızlar tarafından işgal edildiği dönemde, Karboğaz Baskını'ndaki rolü ile tarihe geçmiştir.

Fransa, Mondros Mütarekesi'nin ardından 17 Aralık 1918 tarihinde Mersin'i işgal etmiştir. Fransız işgali başladığında Toros Dağlarının dik yamaçlarında ve geçiş yerlerinde, sayıları ve silah-mühimmatları az da olsa, Kuvâ-yi Milliye güçleri hakimdi ve Fransızlar'ın geçişini güçleştirmekteydiler. Hatice Hanım'ın babası ve ağabeyleri de Kuvâ-yi Milliyeci idi. Fransız birlikleri Türk kuvvetlerinin yardım yolu olan Gülek Boğazı'nı ilhak etmeye başladığında Fransızlarla Kuvâ-yi Milliyeciler arasında çatışmalar başladı. O sırada Hatice Hanım'ın 35 yaşında olduğu düşünülür.

Kuvâ-yi Milliye'nin direnişi sonucu Fransızlar Toroslar'da tutunamadı; Pozantı hariç Toroslar'ın tamamı Fransızlar'dan kurtarıldı.  Millî birlikler, Nisan 1920'de 412 no'lu Fransız taburunun bulunduğu Pozantı'yı kuşattı. Kuşatılan Fransız taburuna yardım için Mayıs başında gelen Fransız birlikleri başarısız olup Adana'ya dönerken, Pozantı'daki tabur komutanı Binbaşı Mesnil'e bir huruç (yarma) hareketi yaparak Pozantı'dan çıkmasını, dağ yollarından Mersin'e çekilmesini bildiren bir emir ve kroki gönderdiler.

Mesnil, 25 Mayıs 1920'yi 26 Mayıs 1920'ye bağlayan gece, taburu ile çemberden çıkmayı başardı. Dağ yollarından geri çekilirken Hatice Hatun ve Kumcu Veli'ye rastladılar. Toroslar'ın dik dağları ve dar geçitlerinde hareket etme zorluğu yaşayan ve Kuvay-ı Milliyecilerin buradaki etkinliğinden ötürü risk altında olan Fransız Birliği, onlardan kılavuzluk hizmeti almak istedi. Hatice Hanım, gece vakti yaklaşık1000 kişilik Fransız işgal birliğine yol gösteren kılavuzlardan biri oldu. Ancak  işgalci birliği güvende olacakları yollardan geçirmek yerine Elmalı Boğazı'na getirdi.

Karboğazı'nın Delmeli Mezarlık Boğazı denilen yerinde konuşlanmış olan Kuvay-ı Milliye güçleri, onları bekliyordu. Kılavuz Hatice'den gelen işaret üzerine çatışma başladı. Fransız işgal birliğinin başındaki Binbaşı Mesnil, birliğiyle beraber teslim olmak zorunda kaldı. 44 kişilik Kuvâ-yi milliyeciler, Fransız ordusunun özel eğitimli birliğini teslim aldı.

Çatışmalarda 200 civarında Fransız askeri öldü ve 1'i binbaşı olmak üzere 23 subay ve 650 civarında er teslim alındı. Esirlerle birlikte, 2 top, 8 makineli tüfek, 1000 kadar tüfek, 13 kadana (iri, güçlü, kuvvetli, cins at türü) ve 90 tane katır ele geçirildi. Bu baskının haberi, Çukurova Batı Kesimi Komutanı Sinan Paşa’ya verildi; Sinan Paşa da Mustafa Kemal Paşa’yı bir telgrafla haberdar etti. Olayı öğrenen Mustafa Kemal Paşa aşağıdaki takdir ve tebrik mesajı gönderdi:[4]

Baskın haberi, Fransa tarafında büyük moral bozukluğu yarattı ve Fransız işgal kuvvetlerinin bölgeye (Adana, Mersin, Gaziantep, Şanlıurfa, Kahramanmaraş) ve Doğu Akdeniz’e hakimiyet planlarının bozulup işgalin kalkmasında kritik bir rol oynadı. Ankara Antlaşmasında Türk tarafının masaya daha avantajlı oturmasını sağladı.

1930'lu yılların ortasında Adana’nın Atatürk Parkına "Kahraman Türk Kadını Heykeli" dikilmiştir. Gülekli Hatice’ nin kahramanlığının anısını yaşatan bu anıtı Atatürk 19 Kasım 1937 günü ziyaret etmiştir.[5]

Mersin-Tarsus karayolu üzerinde, Gülek'e 7 kilometrelik mesafede, baskının yaşandığı yere dikilen Karboğazı Kuvâ-yi Milliye Anıtı da Gülekli Hatice'nin anısını yaşatmaktadır.

Kaynakça

  1. ^ "Kılavuz Hatice". Biyografya beta. 29 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2023. 
  2. ^ www.vasat.com. "Mehmet ŞAHİN - KILAVUZ HATİCE HANIM". www.vasat.com/. 29 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2023. 
  3. ^ Şavkili, Cengiz (27 Mart 2022). "Adana'nın Düşman İşgalinden Kurtuluşu ve Kurtuluş Bayramı Kutlamalarının Basına Yansımaları (1922-1938)". Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 24 (1): 350-364. doi:10.32709/akusosbil.915725. ISSN 1302-1265. 19 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2023. 
  4. ^ ÖZAKMAN, Turgut (9 Ocak 2006). "Çılgın Türk, 673 Fransız'ı esir etti". Hürriyet. 29 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2023. 
  5. ^ "GÜLEKLİ KEMAL - GÜLEKLİ HATİCE". kemalduru.com. 29 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ali Rıza Paşa (sadrazam)</span> 217. Osmanlı sadrazamı

Ali Rıza Paşa ya da Düztaban Ali Rıza Paşa, Osmanlı Devleti'nin son yıllarında Harbiye Nazırı ve Bahriye Nazırı, Ayan Meclisi üyesi ve 2 Ekim 1919 - 3 Mart 1920 tarihlerinde VI. Mehmed saltanatında ve İstanbul'un işgal altında bulunduğu dönemde Sadrazamlık görevlerinde bulunmuş bir devlet adamı, Osmanlı müşiri.

<span class="mw-page-title-main">İsmail Safa Özler</span>

İsmail Sefa Özler, Türk siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Ali Saip Ursavaş</span> Türk asker ve siyasetçi

Ali Saip Ursavaş, Türk asker ve siyasetçi.

Ahmet Anzavur Ayaklanması, Türk Kurtuluş Savaşı'na karşı Anadolu'da düzenlenen ayaklanmalardan biridir. İstanbul Hükümeti'nce desteklenmiş olan Anzavur Ayaklanmasıʼnın adı, ayaklanmaya önderlik eden Anzavur Ahmetʼten gelir. Ahmet Anzavur'un önderliğinde çeşitli aralıklarla gelişen ayaklanmalar, esasen Anadolu'daki direnişi kırmaya yönelen iç isyanlar arasında en önemlisi sayılabilir. Çünkü Batı Cephesi'nin oluşturulması ve Yunanistan işgalinin durdurulmasının gecikmesine sebep olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kuvâ-yi İnzibâtiye</span> Türk Kurtuluş Savaşı sırasında İstanbul Hükûmetinin Ankara merkezli direniş hareketini bastırmak amacıyla kurduğu askeri örgüt

Kuvâ-yi İnzibâtiye, Kurtuluş Savaşı'nda İstanbul Hükûmeti'nin Kuvâ-yi Milliye'ye karşı kurduğu askeri örgüt. Birleşik Krallık, Damat Ferit hükûmetine 7 Nisan 1920 tarihinde Hilafet Ordusu'nun kurulması için izin verdi. 18 Nisan tarihinde kuruldu.

Balıkesir Kongresi, 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi'nden TBMM'nin kurulduğu 23 Nisan 1920 tarihine kadar geçen süreye "Kongreler Dönemi" denilir. Bu süre içindeki 30 dolayında kongrenin "beşi", 1919 ve 1920 yıllarında toplanan Balıkesir kongreleridir. Bunlardan 1, 4 ve 5. kongreye Karesi (Balıkesir) Mebusu (Milletvekili) Mehmet Vehbi Bolak, 2 ve 3. kongreye, harekete sonradan katılan Balıkesir eski Mutasarrıfı Hacim Muhittin Çarıklı başkanlık etmiştir. Bu kongreler, 15 Mayıs 1919'daki İzmir işgalinin hemen ertesi günlerinde Balıkesirliler'in Mehmet Vehbi Bolak önderliğinde kurdukları direniş teşkilatıyla başlattıkları hareketlerin birer parçasıdır. İçlerinde, sadece üç asker vardır: Miralay (Albay) Kazım Özalp, Askeri Kaymakam (Yarbay) Ali Çetinkaya ve Yüzbaşı Kemal Balıkesir. Balıkesir hareketi Millî Mücadele'nin başarıya ulaşmasında önemli rol oynamış; İzmir'den Anadolu içlerine yürümek isteyen Yunan kuvvetlerini engelleyerek, Millî Ordu'nun hazırlanması için Mustafa Kemal Paşa'ya, her saniyesi altın değerinde on üç ay kazandırmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kuvâ-yi Milliye</span> Mütareke döneminde direnişçi paramiliter gruplar

Kuvâ-yi Milliye, Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'ndaki yenilgisini takiben Mütareke döneminde ortaya çıkan milis gruplarıdır. Kuvâ-yi Milliye, Kurtuluş Savaşı'nın ilk silahlı savunma kuruluşudur.

<i>Küçük Ağa</i>

Küçük Ağa; Milli Mücadele dönemine merkezden değil, bir kasabadan bakan, o dönemin Türk toplumunun yaşadığı zorluklara, acılara, ihanetlere değinen ve bütün bu zor şartlar altında kurtuluş mücadelesi veren Kuvâ-yi Milliye'yi konu edinen roman, Tarık Buğra'nın önemli yapıtlarından bir tanesidir. Bir tarafta baskı içindeki İstanbul Hükûmeti, padişah ve milis güçlerin aleyhindeki fetvalar öbür tarafta işgaller ve hain çetelerle mücadele eden Kuvâ-yi Milliye.

Mustafa Nail Türk asker.

Gediz Muharebeleri, "Umum Kuvâ-yi Milliye Komutanı" olan Mirliva Ali Fuat Paşa ile Kuva-yi Seyyare Komutanı Çerkes Ethem'in Yunan işgaline karşı 1920 yılının Ekim ayı sonunda yaptıkları harekât. Taarruz planını Genelkurmay Başkanı İsmet Paşa kabul etmese de, TBMM kuvvetleri zayiatlar verdikten sonra Gediz'i geri alarak, İzmir'in İşgalinden sonra ilk defa Yunanların işgal ettikleri bir bölgeden geri çekilmelerini sağladılar. Harekâtın bitiminde Kuvâ-yi Milliye Komutanlığı lağvedildi ve Umum Kuvâ-yi Milliye Komutanı olan Ali Fuat Paşa Moskova Büyükelçiliğine tayin edildi. Yerine kurulan iki komutanlıktan "Batı Cephesi Komutanlığı"na Albay İsmet Bey, "Güney Cephesi Komutanlığı"na ise Refet Paşa tayin edildiler.

Haydarizade İbrahim Efendi, Osmanlı Devleti'nin son yıllarında 2 kez şeyhülislamlık yapmış, işgal altındaki İstanbul'dan ayrılarak Milli Mücadele'ye katılmış bir Osmanlı din adamıdır. Yeşilay Derneğinin kurucularındandır.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Anzavur Paşa</span> Kuvâ-yi İnzibâtiye komutanı

Ançok Ahmed Anzavur Paşa, Kuvâ-yi Milliye hareketine karşı ayaklanma başlatmış eski bir Osmanlı jandarma subayı ve Kuvâ-yi İnzibâtiye kumandanı.

<span class="mw-page-title-main">Adana Atatürk Evi Müzesi</span> Atatürkün Adanada Konakladığı Ev

Adana Atatürk Evi Müzesi, 15 Mart 1923 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk ve eşi Adana'yı ziyareti sırasında konakladığı, 1981'de müzeye çevrilmiş müze-ev.

<span class="mw-page-title-main">Karboğazı Baskını</span>

Karboğazı Baskını, 27-28 Mayıs 1920 tarihlerinde, Türk Kurtuluş Savaşı esnasında Kuvâ-yi Milliye ile Fransızlar arasında Toros Dağları'nın eteğinde çıkan çatışma.

Kuva-i Milliye Müzesi ya da resmî adıyla Şeyh Sadi Tekkesi Kuva-i Milliye Ruhu Külliyesi ile Şehit ve Gazi Anı Evi, Samsun'un İlkadım ilçesinde bulunan tarihî ev müzesi.

<span class="mw-page-title-main">İbrahim Paşa Tabyaları</span>

İbrahim Paşa Tabyaları Toros Dağlarında Gülek Boğazına hakim bir noktada inşa edilmiş bir grup tabyadır.

Kaç Kaç Olayı, Çukurova'da Türk Kurtuluş Savaşı yıllarında gerçekleşmiş bir toplu kaçış olayıdır.

Sinan Tekelioğlu, İstiklâl Madalyası sahibi Türk askeri ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">İbo Osman (Bekir Ağa)</span>

İbo Osman , Çukurova yöresinde gösterdiği başarılı silahlı mücadele ile bilinen Kuvayı milliyeci.