Kürtleştirme
Kürtleştirme veya Kürtleşme, Kürt olmayan bir kişi veya topluluğa Kürt kimliği kazandırma. Saddam Hüseyin döneminde yürütülen Araplaştırmaya karşı ortaya çıkmıştır.[1]
Kuzey Irak'ta bir Kürtleştirme mevcuttur.[2][3] Irak Türkmenlerine karşı bir Kürtleştirme mevcuttur.[3][4] Saddam Hüseyin döneminden sonra Kerkük kenti halkı Kürtleştirmeye maruz kalmıştır.[5][6] Bölgedeki Hıristiyanlar da Kürtleştirmeye maruz kalmaktadır.[7] Gareth R. V. Stansfield'a göre, Kuzey Irak'taki Kürtleştirme hareketi Kürdistan Demokrat Partisi ve Kürdistan Yurtseverler Birliği tarafından yürütülmekte ve bu kapsamda Kürt olmayan aileler bölgeden taşınmaya zorlanmakta, bu da bölgede Türkmenler ve Kürtler arasında ciddi etnik sorunlara sebep olmaktadır.[8] Türkmenler Kürtleştirme nedeniyle işsizlikle karşı karşıya kalmıştır.[9] Arap ve Türkmen politikacılara göre 2003'ten beri bölgeye yaklaşık 350 bin Kürt geri dönmüştür.[10] Arap politikacılar, bölgeye geri dönenlerin arasında Kerkük'te hiç yaşamamış olanların olduğunu da iddia etmektedir.[11]
Sargon ve Ninos Donabed, Mardin bölgesinde Süryanilerin nüfusunun azalmasını Süryani Kırımı ve Kürtleştirmeye bağlamaktadır.[12]
Doğu Anadolu'nun Kürtleşmesi
Safevîlerle Osmanlılar arasındaki kapışmanın nedeni, başlangıçta Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki Akkoyunlu topraklarına kimin hâkim olacağıydı. Bu kapışma bir zamandan sonra mezhep kavgasına dönüştü. 16. yy'da Osmanlı ve Safeviler arasında çıkan çatışmada Doğu Anadolu’da yaşayan hem Hanefi Türkmenler hemde Alevi Türkmenler Safevilerin yanında yer alırken, Şafii Kürtler ise Osmanlıların tarafını tutmuşlardır.[13]
Safevilerin Çaldıran Savaşı’nda ve Turnadağ Savaşında Osmanlılara yenilmesinden sonra, Doğu Anadolu'yu terk etmeyen Türkmen Aşiretlerinin önemli bir kısmı, mevcut kimlikleriyle sıkıntı çekmemek ve Osmanlının Türkmenlere yönelik olumsuz uygulamalarına maruz kalmamak için kendilerini Kürt olarak tanıtmaya başlamışlardır.
Yavuz Sultan Selim döneminden (1512-1520) itibaren Osmanlı yönetiminden baskı gören Türkmenlerin bir kısmı İran’a göç ederken, bir kısmı da Kürt aşiretlerinin içine karışarak zamanla Kürtleşmiştir. Osmanlı Devleti mütemadiyen Türkmenleri göçebelikten vazgeçmeye ve toprağa yerleşmeye zorlarken, buna karşılık Kürtleri bu uygulamanın dışında tutmuştur.
Diğer yandan, Kürt Aşiret Beylerine kullandıkları topraklar için tapu hakkı veren Osmanlı Devleti, aynı hakkı Türkmen Aşiret Beylerine tanımamıştır. Ayrıca, Kürtlerden vergi alınmazken, Türkmenlerden vergi alınıyordu. İşte Kürtlerin bu avantajlı durumundan faydalanmak için Türkmenler Kürtleşmiştir.
Bazı Alevi Türkmenler avantaj sağlamak için Türkmenlikten Kürtlüğe geçmekle kalmamış eski Türk dini Tengrizm ve İslam sentezi olan Alevilik mezheplerini de Sünni olarak değiştirmek zorunda kalmıştır. Aleviliğini kaybetmeyen Kürtleşmiş veya Zazalaşmış Türkmenler kendilerini Alevi Kürt veya Alevi Zaza olarak tanımlamaktadır.
Ayrıca Alevilik, Tengrizm ile doğrudan bağlantılı olduğundan[14] Türkler harici başka bir milletin Alevi olabileceği düşünülmüyor. Düşünülse de Aleviliği kabul etmek Türk olduğunu kabul etmek olduğundan Türk olmayı kabul ettiği düşünülüyor.[15][16][17]
Bruinessen'in Alevilerin Kürtleşmesi hakkında raporu
Aleviler’in dinsel kimlikleri gibi etnik kimlikleri de konu ile ilgili araştırmacıları oldukça ilgilendirmiştir. Martin Van B de bunlardan birisidir.
Alevi Kürtler'in Etnik Kimliği Üzerine Tartışmistenmiştirıklı yazısında Bruinessen şöyle yazıyor:
"Ritüel dili olarak neredeyse tamamen yalnız Türkçe kullanan ve hatta çoğu Türkçe aşiret adlarına sahip olan Kürtçe ve Zazaca konuşan Ale Sonuç o Sonuç olarakvarlığı birçok yazarın izahat kabilinde hayal gücünü meşgul etmiş bir vakadır. Hem Türk, hem de Kürt milliyetçilerinin bu grupların muğlak kimliklerini kabul etmekte güçlükleri olmuş ve bunlar sıkıcı bazıntıları örtbas etmeye çalı H Ayrıca bazı Alevi Türkmenler sadece Türkmenlikten Kürtlüğe geçmekle kalmamış, aynı zamanda Türklerin eski dini olan Tengrizm'in İslam ile sentezlenmiş İslam mezhebi sayılan Alevilikten Sünniliğe geçmiştir.ala özünü unutmayan Türkmenler olsa da çoğu Alevi ve Sünni Türkmen Kürtleşmiştir. Alevi Türkmenlerin bazıları sadece Türkmenlikten Kürtlüğe geçmemiş aynı zamanda Türklerin eski dini olan Tengrizm dini ve İslamla sentezlenerek ortaya çıkmış olan Alevilik mezhebini de Sünni olarak değişmiştir. şmışlardır.”
Ayrıca araştırmacı Bruinessen'in yazmış olduğu yazıdan,
- 1-Kürtçe ve Zazaca konuşan Aleviler’in neredeyse tamamı ibadet dili olarak Türkçe konuşuyorlar;
- 2-Kürtçe ve Zazaca konuşan Aleviler’in çoğu Türkçe aşiret adları taşıyorlar;
- 3-Kürtçe ve Zazaca konuşan Aleviler’in bu ikili kimlik belirtileri Kürt milliyetçileri ve Türk milliyetçilerinin kendilerinin kaygıları yönünde ilgisini çekmiştir. Bu yazılanlardan bazı çıkarsamalar yapmak gerekirse; Aleviliğin Türkler’le tanışması İslam’la tanıştığı yıllara yani 10.-11. yüzyıla dayanır.
Osmanlı belgelerinde Cevdet Türkay’ın;(2) Konar-göçer Türkmen Erkadi taifesinden, “göçmen Türkmen Kürtler” olarak yani Kürtleşmiş Türkler'den sözetmesine de değinen Bruinessen; Dersim'in kimliği ile ilgili olarak şu tespitleri de yazıyor:
“Dersimliler’in nereden geldikleri sorusunu akla getiren ve hem resmi tarih ekolüne bağlı olanlar, hem de liberaller olmak üzere, birçok Türk akademisyence bu soruya verilen cevap, bunların Kürtleştirilmiş (ya da Zazalaştırılmış) Kızılbaş Türk aşiretleri olduğudur. Bu varsayım o kadar mantıklı görünür ki bazı Batılı akademisyenlerce de hiç sorgulanmadan kabul edilmiştir.” (Örneğin Melikof 1982, a: 145).
Bruinessen; Bingöl, Muş, Varto'da yaşayan çoğu Hormek, Lolan ve Balaban aşiretine mensup Aleviler için “Kendilerini Kürt addetmeye daha az meyillidirler” dedikten sonra geleneksel düşmanları, hem milliyetçi, hem Sünni Kürt nitelikli Şeyh Sait İsyanı'nda yer aldıkları zaman bu aşiretler, özellikle Hormek ve Lolan aşiretleri Kürtlere karşı çıkarak Kemalist hükûmetle kaderlerini birleştirdiler. (Ş.Fırat 1570-1945) “Bu aşiretlerin önde gelenlerinin kendilerini tanımlama biçimi için ise; bu aşiretlerin egemen seçkinlerinin bir kısmı, en azından 1930’lardan bu yana kesin olarak kendilerini Türk olarak tanımladılar” diyor.
Bruinessen; Jandarma Genel Komutanlığı tarafından hazırlanan bir raporda şu bilgilerin yer aldığını yazıyor: “Zaza Aleviler’e gelince: Bunlarda mezhep ve ibadet dili Türkçe’dir. Ayinlere iştirak edenler Türkçe konuşmak mecburiyetindedir. Bu mecburiyettir ki Alevi Zazalık asırlardan beri ihmal edildiği halde Türklük’ten pek de uzaklaşmamış Dersim Alevileri arasında cevap istememek şartı ile Türkçe meram anlatmak mümkündür.” Açıklamasından sonra raporda 20-30 yaşlarından yukarı olanlarla Türkçe ile anlaşmak mümkün iken 10 yaşından küçük çocuklarla Türkçe konuşmak imkanı ortadan kalkmak üzeredir dendiği yazıyor. Raporun sonlarına doğru ise; “Bu netice Dersim Alevi Türkleri’nin de benliklerini kaybetmeye başladıklarına ve ihmal edilirse günün birinde Türk dili ile konuşana tesadüf edilemeyeceğine delildir” açıklaması yapılıyor.[18]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Irak dosyası. TATAV, Tarih ve Tabiat Vakfı. 2003. ISBN 978-975-6596-21-0. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ "Taylor & Francis - Harnessing the Power of Knowledge". Taylor & Francis (İngilizce). 9 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ a b Şimşir, Bilâl N. (2004). Türk-Irak ilişkilerinde Türkmenler. Bilgi Yayınevi. ISBN 978-975-22-0102-6. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ Anderson, Liam; Stansfield, Gareth (2009). Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics of Conflict and Compromise (İngilizce). University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-4176-1. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ Visser, Reidar; Stansfield, Gareth R. V. (2008). An Iraq of Its Regions: Cornerstones of a Federal Democracy? (İngilizce). Columbia University Press. ISBN 978-0-231-70005-4. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ Hashim, Ahmed (2006). Insurgency and Counter-insurgency in Iraq (İngilizce). Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-4452-4. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ Fuccaro, Nelida (1999). The Other Kurds: Yazidis in Colonial Iraq (İngilizce). Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-86064-170-1. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ Stansfield, Gareth (2 Nisan 2007). Iraq: People, History, Politics (İngilizce). Wiley. ISBN 978-0-7456-3227-8. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ ".:Middle East Online::The Human Rights Situation of the Turkmen Community in Iraq:". web.archive.org. 2 Şubat 2014. 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ Dabrowska, Karen; Hann, Geoff (2008). Iraq Then and Now: A Guide to the Country and Its People (İngilizce). Bradt Travel Guides. ISBN 978-1-84162-243-9. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ The New Yorker (İngilizce). F-R Publishing Corporation. 2004. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ Donabed, Sargon; Donabed, Ninos (2006). Assyrians of Eastern Massachusetts (İngilizce). Arcadia Publishing. ISBN 978-0-7385-4480-9. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2023.
- ^ "Kürtleşen Türkmenler ve Türkiye Türkmenleri". Güney Türkistan. 20 Ocak 2010. 7 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022.
- ^ "Eski Türk Dini Olan Göktanrı İnancı ve Türk Alevîlik- Bektaşiliğinin Benzerlikleri | Genel Türk Tarihi | General Turkish History". 5 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022.
- ^ "Alevilik neden Türklüktür?". MİSAK- Millî Strateji Araştırma Kurulu. 25 Nisan 2018. 21 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022.
- ^ "Kürtleşen Türkmen Alevileri". Etnikce (İngilizce). 2 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022.
- ^ "Biz Turkmeniz - KÜRTLEŞEN TÜRKMENLER VE TÜRKİYE TÜRKMENLERİ". BizTurkmeniz. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022.[]
- ^ "Aleviler'in Etnik Kimliği Aleviler Kürt mü, Türk mü? – Düşünüyorum". 5 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022.
