Kürt milliyetçiliği

Kürt milliyetçiliği (Kurmanci: Kurdayetî, Sorani: کوردایەتی), Kürtlerde, halk olma bilincinin kültürel ve siyasal eyleme yönlendirilmesini ifade eden kavramdır.^[1][2] Kürtlerin çoğunluk olduğu toprakları Kürdistan olarak tanımlayan ve bağımsız bir Kürt devleti kurulmasını savunan siyasi hareket olmakla birlikte, Kürtlerin yaşadıkları topraklarda diğer etnik gruplar ile eşit haklara sahip olmasını, Kürtçenin resmî dil ve eğitim dili olmasını savunan siyasi görüştür.

Kürt milliyetçiliği, dünya çapındaki Kürt diasporası tarafından uzun süredir desteklenmektedir.^[3]

Erken Kürt milliyetçiliğinin kökleri, Kürtlerin önemli bir etnik grup olduğu Osmanlı İmparatorluğu'na dayanıyordu. Osmanlı İmparatorluğu'nun bölünmesiyle, Kürtlerin çoğunlukta olduğu toprakları, yeni kurulan Türkiye, Irak, İran ve Suriye devletleri arasında bölünerek, Kürtleri her devlette önemli bir etnik azınlık haline getirdi. Kurdayetî yani Kürt milliyetçiliği kavramı 1930'lu yıllarda ilk kez Kürdistan Demokratik Partisi üyeleri tarafınca kullanılmıştır. Kurdayetî'nin siyasi referansları ilk başlarda 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında patlak veren Kürt isyanlarıydı. İran Kürtlerinin girişimleriyle kurulan Mahabad Cumhuriyeti Kürt milliyetçiliğinin geçici doruk noktası olur. Yıkılması ise Kurdayetî'nin içerik olarak daralmasına sebep olur. Bu kavram etrafında oluşan yeni ideoloji, daha çok otantik Kürt kimliğini vurgu yapar ve buna ilham veren ise Ahmed-i Hani, Haci Kadire Koyi ve Goran gibi Kürtlüğü siyasi bir kimlikten öte gören vatanperver şairlerdir. Özellikle Koyi Kürtlüğü, Kürt milliyetçilerinin aksine Osmanlı, Arap ve Fars millî kimliklerine muhalif değil, onlarla aynı düzeyde ve rekabet edebilecek bir özne olarak tanımlar.

Lübnan'da kurulan Kürt milliyetçisi parti Hoybun, bağımsız Kürdistan'ın oluşturulması adına, bütün Kürtlerin birleştirilmesi için mücadele yürütülmesine ant içmişlerdir. Kürt silahlı birliğini kurup tek bir komutanlığın emrinde hareket edeceği kararlaştırılmıştır. Suriye, Lübnan, Avrupa ülkeleri ve Amerika Birleşik Devletleri'nde kolları oluşturulmuş ve Hoybun merkez komitesi "Kürdistan Millî Hükûmeti" ilan etmiştir. Ağrı isyanları sırasında Hoybun tarafından Ağrı Kürt Cumhuriyeti ilan edilmiştir ve genelkurmay başkanı olarak İhsan Nuri Paşa atanmıştır. Ağrı Cumhuriyeti ve Mahabad Cumhuriyeti Kürt milliyetçiliği'nin doruk noktası olmuştur.^[4]

1970'lerden bu yana Iraklı Kürtler ve Molla Mustafa liderliğindeki Barzani aşireti, El-Enfal Operasyonu'nda 182.000 Kürt'ün katledilmesi de dahil olmak üzere baskıyla karşılık veren Irak milliyetçisi Baas Partisi rejimlerine karşı daha fazla özerklik ve hatta tam bağımsızlık hedefinin peşinden gittiler. 1943 yılında Kürt milliyetçiliğinin önderlerinden Remzi Nafi İngilizlere karşı Irak'ta ayaklanmıştır.

Irak'taki 1991 ayaklanmalarından sonra, Iraklı Kürtler, Irak Cumhurbaşkanı Saddam Hüseyin'in ordularına karşı NATO tarafından desteklendi ve korundu. Irak merkezi hükûmetinin kontrolü dışında önemli ölçüde özerklik ve özyönetim sağlayan Irak Kürtleri, Saddam Hüseyin'i deviren 2003 Irak işgalinden sonra, Kürdistan Bölgesel Hükümeti'ni ilan etti ve Irak merkezi hükûmeti Kürtlerin özerkliğini tanıyıp Irak'ın resmi dilini Arapçanın yanı sıra Kürtçe yaptı. Kürdistan Bölgesel Yönetimi halen büyük ölçüde özerk olarak kendini yönetmekte olup, 2017'de Mesud Barzani tarafından Irak Kürdistanı'nın bağımsızlığı denense de başarıya ulaşılamamıştır.

Irak'ta son yıllarda Hawpa (Kürt Ulusal İşbirliği Teşkilatı) gibi Kürt milliyetçisi oluşumlar ortaya çıkmıştır.^[5][6]

PKK'nın Türkiye Cumhuriyeti'nin, Türk milliyetçiliğine karşı savaştığı Türkiye-PKK çatışması 1984'ten beri devam etmektedir. Suriye'de aynı şekilde Kürtlerin kurduğu Demokratik Birlik Partisi (PYD), Suriye İç Savaşı'ndan sonra tek taraflı olarak Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi diğer adıyla Rojava Özerk Yönetimi'ni ilan etmiştir ancak yine bir özerk yönetim olan Katalonya haricinde hiçbir hükûmet ve devlet tarafından tanınmamıştır. Rojava Özerk Yönetimi, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin aksine iktidar partisi PYD'nin ve PYD'nin önder kabul ettiği Abdullah Öcalan'ın ideolojisine göre hem Kürt milliyetçiliğini hem de Suriye hükûmetinin Arap milliyetçiliğini reddetmektedir ve PKK Kurucusu Abdullah Öcalan'ın İmralı Cezaevi'nde teorize ettiği Demokratik konfederalizm PYD tarafından uygulanmaktadır. Irak Kürtleri ve İran Kürtleri arasında genellikle Kürt milliyetçi ve ulus Kürt devleti görüşleri yaygın iken Türkiye Kürtleri arasında sosyalizm, komünizm gibi eşitlikçi görüşler yaygındır.^[7]

İran Kürtlerinin çoğu milliyetçidir ve Mahabad Kürt Cumhuriyeti'nden ilham alarak İran'da bir Kürt devletinin kurulması için çaba

gösterilmektedir. KDP-İ, PAK, Komele gibi partiler ise İran'da Kürt milliyetçiliğinin yükselmesi için çaba gösteren gruplardan bazılarıdır ve Kürdistan bayrağını taşırlar.^[8][9][10] PKK'nın İran uzantısı PJAK ise Kürt milliyetçiliğininın yanı sıra Kürdistan bayrağını reddeder ve İran'ın bölünüp Kürt ulus devletinin kurulmasına karşıdır.^[11][12]

Türkiye Kürtlerinin çoğunun oyunu alan ve Kürt azınlık haklarını savunan DEM Parti, Kürt milliyetçiliğine ve ulus Kürt devletinin kurulmasına karşıdır ve tekçiliği reddetmektedir. Türkiye Kürtlerinde diğer Kürtler gibi son yıllarda artan ulus ve milliyetçilik düşüncesi Türkiye Kürtlerini, Kürt milliyetçiliğine itmektedir ve son yıllarda Türkiye Kürtleri arasında Kurden Nasyonalist gibi Kürt milliyetçisi oluşumlar ortaya çıkmıştır.^{[6][13][14][15][16][17][18][19][20][21][22]}

Kürt milliyetçiliğinin öncülerinden Musa Anter Kürt milliyetçiliğini şöyle yorumlar;

“Ben Kürt milliyetçisiyim. Benim milliyetçiliğim; Nazilerin, Faşistlerin ve Turancıların başka ırkları aşağı gören ve onlara tahakküm hakkını kendinde gören, bir milliyetçilik değil de, ezilen ve perişan olan milletimi kurtarmayı hedefleyen bir milliyetçiliktir.”^[23]

Kürt milliyetçiliğinin gelişmesinde katkıları olmuş ve Kürtleri milliyetçi çizgiye taşımış bazı önemli kişiler;

• Kadı Muhammed (1893-1947)

• Mahsum Korkmaz (1956-1986)

• Remzi Nafi (1917-1949)

• Mazlum Doğan (1958-1982)

• Nuri Dersimi (1893-1973)

• Simko (1887-1930)^[24]

• Celadet Ali Bedirhan (1893-1951)^[25]

• Mustafa Barzani (1903-1979)^[26][27]

• Şeyh Ubeydullah Nehri (1826-1883)^[28]

• Seyit Rıza (1863-1937)

• Şeyh Said (1865-1925)

• Mahmud Berzenci (1878-1956)

• Cibranlı Halid Bey (1882-1925)

• Kamuran Ali Bedirhan (1895-1978)

• Celal Talabani (1933-2015)

• Ahmed Barzani (1896-1969)

• Dildar (1918-1948)

• Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) (Irak)
• Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB)
• Kürdistani Parti (PAKURD)
• Kürdistan Özgürlük Partisi (PAK) (Türkiye)
• Kürdistan Özgürlük Partisi (PAK) (İran)
• Kürdistan Demokrat Partisi İran (PDK-İ)
• Kürdistan Demokrat Partisi Türkiye (T-KDP)
• Halkların Demokratik Partisi Türkiye (HDP)
• Kürdistan Demokrat Partisi Suriye (PDKS)

• Hoybun
• Kürt Teali Cemiyeti
• Hiwa
• Halkın Emek Partisi
• Demokratik Toplum Partisi

• Kürt İslamcılık
• Kürt siyasi hareketi
• Kürt milliyetçisi siyasi partiler
• Kürdistan Bölgesel Yönetimi
• Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi

• 
  Simko Şıkaki Ağa
• 
  Hoybun'un genel başkanı Celadet Ali Bedirhan
• 
  Kürdistan Bölgesi'nin kurucusu Mustafa Barzani. Bağımsız Kürt devleti görüşleriyle Kürt milliyetçiliğine önemli katkılar sunmuştur
• 
  Hedef olarak bağımsız bir Kürdistan öngören Kürt İstiklal Komitesi'nin genel başkanı Cibranlı Halid Bey
• 
  Kürt milliyetçiliğinin önderlerinden Remzi Nafi tutuklandıktan sonra
• 
  Kürt milliyetçisi siyasi parti Hoybun'un kapağı

• [1] Encyclopædia Britannica] 9 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: The Kurds and the State: Evolving National Identity in Iraq, Turkey, and Iran, Denise Natali
• Google books: The Kurds and the State: Evolving National Identity in Iraq, Turkey, and Iran, Denise Natali
• Dr. Nuri Dersimi, Kürt Gençliğine Hitabesi 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.