İçeriğe atla

Kürt kültürü

Kontrol Edilmiş
Makale serilerinden
21 saçaklı Mezopotamya güneşi)
Halk
Popülasyon
Tarih
  • Kürt Tarihi
Kültür
Orta Çağ
Modern Tarih
Dil
Din

Kürt kültürü, Kürtler tarafından uygulanan farklı kültürel özellikleri ifade eder. Kürt kültürü, modern Kürtleri ve toplumlarını şekillendiren eski halkların mirası niteliğindedir.

Kürtler, Orta Doğu'nun kuzeyinde, kimi kaynaklarca "Kürdistan" olarak anılan bölgedeki Zagros Dağları ve Toros Dağları boyunca batı Asya'da yaşayan halktır. Günümüzde ise Kuzeydoğu Kürdistan Bölgesel Yönetimi olarak Irak'ın kuzeyinde, İran'ın kuzey-batısında, Suriye'nin kuzey doğusunda ve Türkiye'nin doğu br güneydoğusunda yoğun olarak yaşamaktadırlar. Bu bölgelere ek olarak, eski Sovyetler Birliği'ndeki Kürtleri temsilen güney-batı Ermenistan'da ve Azerbaycan'da, bununla birlikte Lübnan'ın bazı bölgelerinde de Kürt nüfus yaşar. Kürtler, bağımsız bir devleti veya evrensel olarak tanınan birleşik bir siyasi varlığı olmayan en büyük etnik gruplardan birisidir.

Kürtler

Ana madde: Kürtlerin kökeni
Geleneksel Kürt yemekleri

Klasik Antik Çağ'ın Karduya'lıları gibi, Kürtlerin öncül popülasyonlarına ilişkin çeşitli hipotezler vardır.[1][2][3][4][5][6] Kürtlerin siyasi gelecekleri hakkında birçok tartışma bulunmaktadır. Bu tarihsel tartışma, özellikle İkinci Körfez Savaşı'ndan sonra Irak'taki Kürtlerin varlığındaki değişikliklerden ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile hız kazanmıştır. Kürtler arasında akrabalık ve aile bağları çok önemlidir. Bazı yerlerde berdel adı verilen ve aile üyelerinin yer değiştirdiği bir evlilik geleneği mevcuttur.[7] Ayrıca Kürtler dini farklılığa sahip öbür Kürt grupları veya çevre milletler ile evlenmemek için "Kirvelik" adı verilen bir geleneğe sahiptir. Bu gelenek, genellikle Müslüman Kürtler ile Yezîdî Kürtler arasında geçerlidir. Müslüman Kürtler ile Yezîdî Kürtler kirvelik bağıyla bağlanarak hem ilişkilerinden olmaz hem de dinleri gereğince yabancı bir dine ait aileler ile aile bağı oluşturmamış olurlardı.[8]

Dil

Ana madde: Kürtçe

Kürtçe (کوردی, Kurdî) Hint-Avrupa dil ailesinin İran şubesinin Kuzey-Batı bölümünün bir parçasıdır. Kürdistan coğrafyasında çoğunluk itibarıyla konuşulan lehçe Sorani ve Kurmancî lehçeleridir. Bununla beraber Kuzey Kürdistan'da konşulan Zazaca ve Güney Kürdistan'da konuşulan Lurî, Kelhorî ve Goranî lehçeleri de mevcuttur. Bölgede konuşulan diğer diller ise Arapça, Türkçe, Farsçadan oluşmaktadır.[9] Kürdistan coğrafyası dahilinde 30 milyondan fazla Kürtçe konuşan kişi bulunmaktadır. Günümüzde Kürtçe dili üç ana alfabeye ayrılmaktadır. Bunlar Latin alfabesi, Arap alfabesi ve Kiril alfabesidir.[10] Kürtçenin üç ana lehçe vardır: Kurmancî, Soranî [11] ve Kelhorî .

Müzik

Ana madde: Kürt müziği

Kürt müziği, Kürt kültürünün önemli bir parçasıdır ve geleneksel olarak Dengbêjler tarafından Kürt tarihi hakkındaki hikâyeleri aktarmak için kullanılmıştır. Thekurdishproject.org'a göre 'Deng' kelimesi ses anlamına gelir ve 'bej' şarkı söylemek 'anlamına gelir.' [12] Hasan Zîrek ve Ahmet Kaya gibi 20. yüzyılın pek çok popüler Kürt müzisyeni Türkçe veya Farsça ve Kürtçe seslendirdi. Batı Kürt müziği, içinde konuşulduğu dilin dışında daha fazla Anadolu, Türk, Yunan veya Balkan sesine sahipken, Güney Kürt müziği Arap müzik tarzlarından, Doğu Kürt müziği ise Fars tarzlarından, Ermeni ve Kafkas tarzlarından daha çok Kuzey-Doğu'dan etkilenmektedir.[13]

Yemek kültürü

Ana madde: Kürt mutfağı
İran Nevruz kutlamalarında Kürtler.

Kürt mutfağı, Kürt kültürünün temel bir parçası olarak kabul edilir. "Pel" adı verilen (üzüm yaprakları ile içi doldurulmuş pirinç), Kutilk (ince pirinç püresi tabakasında baharatlı kıyma), Ser û pî (kelle paça), Ur û Rovî (bumbar), Parêv (kapalı bir kuyuda pişirilen kuzu eti) Kürt yemekleri arasında geleneksel ve en sevilenleridir.[14] Kuzu ve tavuk yüzyıllardır Kürt mutfağında başlıca ürünü olmuştur. Sebzeler, pilav ve süt ürünleri de geleneksel Kürt yemeklerinin büyük bir bölümünü oluşturmaktadır.[15] Aynı zamanda çay, Kürtlerin günlük yaşantısının temelini oluşturmaktadır. Genellikle günde 2-3 kez, genellikle sosyal bir aktivite sırasında içilir. Ayrıca Kürtlerin uluslararası ün kazanmış ürünü de Çeqilmast veya Dêw olarak adlandırdıkları yoğurt bazlı içecek olan ayrandır.[16]

Kurt yemek kültüründe buğday ve bulgurun önemi büyüktür. Bulgut zaten buğdayin oğütülmüş hali olup bu ikiliden birçok yemek yapılır. Bu ikili ayran ve katıkla tereyağıyla birlikte adeta enerji deposu işlevi görür. Keskek,Mastewe,Lapa,Zerfet Cawzer ve bunlardan yapilan ayran çorbaları belli başlı yemeklerdir.Mevsime gore kuru veya taze bazı bitkiler özellikle pancar türleri de bu yemeklerin bazılarına katılınca ortaya essiz bir tat ve harmoni ortaya çıkar.

Din

Ana madde: Kürtlerde din

Kürtler yaşadıkları ülkeye bağlı olarak farklı dinlere sahipler ya da bu dine kültürel ve etnik bağları ile bağlıdırlar. Kürtler arasında en yaygın din, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde yaşayan Kürtlerin % 98'i tarafından kabul edilen Sünni İslam'dır. Türkiye Kürtleri açısından yaklaşık 15-22 milyon Kürt nüfusunun %30'u Alevidir ve % 68'i Sünni İslam'ı takip ederken,[17] kesin sayısı belli olmamakla beraber herhangi bir mezhebe bağlı olmayan Müslüman Kürtler de mevcuttur.

Galeri

  • Diyarbakır Dengbej evi
    Diyarbakır Dengbej evi
  • Geleneksel Nevruz Bayramlarında, Kürtler.
    Geleneksel Nevruz Bayramlarında, Kürtler.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Revue des études arméniennes, böl.21, 1988-1989, s.281, By Société des études armeniennes, Fundação Calouste Gulbenkian, Published by Imprimerie nationale, P. Geuthner, 1989.
  2. ^ N. Maxoudian, "Early Armenia as an Empire: The Career of Tigranes III, 95–55 BC", Journal of the Royal Central Asian Society, Vol. 39, Issue 2, April 1952, s. 156–63.
  3. ^ A.D. Lee, The Role of Hostages in Roman Diplomacy with Sasanian Persia, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, bök. 40, No. 3 (1991), s. 366–74 (bkz.s. 371)
  4. ^ Rawlinson, George, The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, Böl. 7, 1871.
  5. ^ Grässe, J. G. Th. (1909) [1861]. Orbis latinus; oder, Verzeichnis der wichtigsten lateinischen orts- und ländernamen (Almanca) (2nd bas.). Berlin: Schmidt. OCLC 1301238.
  6. ^ Kurds. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07
  7. ^ Akbayram, S., et al. "The frequency of consanguineous marriage in eastern Turkey." Genetic Counseling 20.3 (2009): 207.
  8. ^ "Sinane Kiriv hikayesi". 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020. 
  9. ^ Mehrdad R. Izady (1992). The Kurds (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 0844817279. 
  10. ^ Colbert C. Held; John Thomas Cummings (3 Aralık 2013). Middle East Patterns (İngilizce). Hachette UK. ISBN 9780813348780. 21 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020. 
  11. ^ "A Modern History of the Kurds: Third Edition" (İngilizce). I.B.Tauris. 14 Mayıs 2004. 21 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016. 
  12. ^ "Kurdish Culture". thekurdishproject.org. The Kurdish Project. 18 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2016. 
  13. ^ Mehrdad R. Izady (1992). The Kurds (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 0844817279. 6 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020. 
  14. ^ "Shfta - Kurdish meat patties". www.adventuressheart.com. 23 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016. 
  15. ^ "Learn About Kurdish Food | The Kurdish Project". The Kurdish Project (İngilizce). 18 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016. 
  16. ^ "Kurdistan's cuisine". 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016. 
  17. ^ "Religion of the Kurds" (PDF). 9 Kasım 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

Kürtler, doğuda Zagros Dağları'ndan batıda Toros Dağları'na ve güneyde Hemrin Dağları'ndan kuzeyde Kars–Erzurum platolarına kadar uzanan coğrafi bölgede yoğun yaşayan, 2017 yılı tahminlerine göre dünyada yaklaşık 36–45 milyon nüfusa sahip olan İranî bir halktır. Bugün dünyadaki en büyük Kürt nüfusu, 15–20 milyon civarı ile Türkiye'de bulunurken; İran, Irak ve Suriye'de de sayıları 3 ila 12 milyon arasında değişen önemli Kürt nüfusları bulunmaktadır. Gerek Orta Doğu'daki siyasi ve sosyal karmaşalar ve sorunlar, gerekse diğer sebepler dolayısıyla özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında oluşan göçler sonucunda Batı Avrupa başta olmak üzere Kuzey Amerika ve Orta Asya gibi farklı bölgelere yerleşmiş bir Kürt diasporası da mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan Bölgesel Yönetimi</span> Iraka bağlı özerk bölge

Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Kürdistan Bölgesi veya Irak Kürt Bölgesel Yönetimi, Irak'a bağlı, anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Yaklaşık 40.000 km2'den oluşan idari birim; batıda Suriye, doğuda İran, kuzeyde ise Türkiye ile komşudur. Bölgesel yönetimin başkenti Erbil'dir. Kürdistan Parlamentosu Erbil'de yer almaktadır, ancak Kürdistan Bölgesi anayasası tartışmalı Kerkük kentini Kürdistan Bölgesi'nin başkenti olarak tanımaktadır. Bölgenin nüfusu, 2023 itibarıyla 6.556.752'dir. Resmî dilleri Kürtçe ve Arapça'dır.

<span class="mw-page-title-main">Kürt dilleri</span> Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren dil

Kürt dilleri veya Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren ve Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran'ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulan bir dil koludur. Kürtçe Irak'ta, Irak'a bağlı Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ve de facto özerk olan Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'nde resmî dil statüsüne sahiptir. Kürt dillerinin yukarıda belirtilenler haricinde Ermenistan, Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde az sayıda konuşanı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Süleymaniye</span> Irakta bir şehir

Süleymaniye, Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin Süleymaniye İline bağlı şehir ve ilin yönetim merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Mahabad</span>

Mahabad, eski adıyla Piranşehr veya Savuçbulak, İran'ın Batı Azerbaycan Eyaleti'nde bir şehir.

<span class="mw-page-title-main">Zaho</span> Irakta bir şehir

Zaho, Irak'ın kuzey bölgesinde yer alan Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ne bağlı bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Kürdistan</span>

Doğu Kürdistan veya İran Kürdistanı, Kürdistan'ın İran'da kalan kısmına verilen ismidir. İran Kürdistan'ında bulunan başlıca bölgeler; Kürdistan, Kirmanşah, Batı Azerbaycan, İlam ve Hemedan eyaletleridir.

Kürt tarihi, Ortadoğu'da yaşayan İranî bir etnik grup olan Kürtlerin yaşadığı coğrafi bölge olan Van Gölü ve Urmiye Gölü'nün güneyindeki dağlık bölgelerdeki tarihini içerir. Çoğunlukla Türkiye Kürtleri Kürt dilerinden biri olan Kurmançça'yı, Kuzey Irak Kürtleri Sorani'yi ve son olarak İran'da yaşayan Kürtler Kelhuri'ceyi konuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Duhok</span> Irak Kürdistanın da bir şehir

Duhok, Irak'ın kuzeyinde bir şehir ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ne bağlı Duhok ilinin başkenti. 500.000 yakın nüfusu vardır ve çoğunluğunu Kürtler ve Süryaniler oluşturur. Bazı kaynaklara göre Duhok Kurmanciye göre "küçük köy" anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Mihrdad İzedi</span> Kürt tarihçi

Mehrdad R. Izady, İranlı-Kürt tarihçi, coğrafyacı ve yazar.

Kürt takvimi veya Kürtçe takvim, Güneş sistemine dayalı 12 aydan oluşmaktadır. Yılın ilk günü Miladî takvime göre 21 Mart olan, 1 Newrozdur. Günümüzde kullanılan Miladi takvim ile arasında 20 günlük bir fark vardır. Takvimin başlangıcı hakkında 2 görüş vardır; MÖ 612 ve MÖ 700, tarihi belgeler ve birçok araştırmacı MÖ 700 de görüş birliği beyan etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan Demokrat Partisi/Kuzey</span> yasa dışı parti

Kürdistan Demokrat Partisi/Kuzey (PDK/Bakur), Türkiye'de yasa dışı siyasi partiler listesinde bulunan, Türkiye Kürtlerinin bağımsızlığını savunan Kürt milliyetçisi parti.

<span class="mw-page-title-main">Suriye Kürdistanı</span> Suriyenin kuzeydoğusunda yer alan özerk bölge

Suriye Kürdistanı, Batı Kürdistan veya Rojava, Suriye'nin kuzeyinde ve doğu kesiminde çoğunlukla Kürtler olmak üzere Arap, Çerkes, Süryani ve Türkmenlerin yaşadığı bölge. Orta Doğu coğrafyasında Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı Kürdistan'ın, Suriye sınırları içinde kalan kısmını tanımlar. PYD tarafından bölgede Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi ilan edilmiş; fakat Suriye hükûmeti veya diğer ülkeler tarafından tanınmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kayusiler</span> Vikimedya liste maddesi

Kayusiler veya Kâvusakân, günümüzün Kuzey Irak topraklarında 226-380 yılları arasında Sasanilere hüküm sürmüş yarı bağımsız İrani krallıktır. Krallık, Kayus ailesi tarafından kurularak yönetilmiştir. Krallık bu yerel kralın ismini taşımakta olup, krallığın adı Kavusakan yani Kayusun Evi anlamına gelir.

Kürtlerde din, bugün Kürtler'in yaşadığı coğrafi bölge olan Kürdistan, İslamiyet'ten önce, resmî dini Zerdüştlük olan Sasani İmparatorluğu'nun egemenliğindeydi. Bundan önce, Partlar devrinde Hıristiyanlığı yaymak isteyenler burada bazı Musevi Kürt gruplara rastladılar. II. Şapur döneminde ezilen Hristiyanlar, ancak 5. yüzyılda tekrar örgütlendiler ve Kürtler'i Hristiyanlaştırmak için piskoposlar gönderdiler. Kürtler, dini bakımdan heterojen bir halk olup aralarında birçok farklı dine mensup gruplar vardır. Kürtlerin çoğunluğu Sünni Müslümandır. İslamiyet'in ortaya çıkması ile Kürtlerin büyük çoğunluğu Müslüman oldu.

<span class="mw-page-title-main">Kürt mutfağı</span>

Kürt mutfağı , Kürtler tarafından hazırlanan çok çeşitli yemeklerden oluşur. Kültürel yakınlıklarından dolayı, Kürt mutfağı İran, Türk, Irak, Suriye ve Ermeni mutfaklarına benzemekte ve tipik Batı Asya yemekleri kategorisine girmektedir. Ayrıca Biryanı gibi bazı geleneksel yemekler Hint altkıtasından gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kürtlerin kökeni</span> Kürtlerin kökeni hakkında genel bakış

Kürtlerin kökeni, Orta Doğu'da yaşayan bir etnik grup olan Kürtlerin oluşumu. Akademisyenler, Kürt sözcüğünün kökeni için farklı teoriler ortaya atmışlardır. Bir teoriye göre, Orta Farsçada "göçebe; çadır-satıcısı" terimi olan 𐭪𐭥𐭫𐭲 kwrt- olarak kullanıldığı öne sürülmüştür. Kürt sözcüğü en az 17. yüzyıla kadar bir kolektif kimlik terimi (etnonim) olarak kullanılmamıştır. Sözcük, bundan ziyade Kürtçe konuşan nüfusa, komşu popülasyonlarca verilen bir isimdi. Bölgede yaşayan kitle için bu kimliğin ana belirteci klan ve aşiretlerinin belirledikleri mensubiyetleri olmuştur. Kürtler, Hint-Avrupa göçü öncesi bölgede bulunan gruplar dahil olmak üzere, birden çok kabile ve etnik grubun birleştiği heterojen kökenlere sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Suriye Kürtleri</span> Etnik grup

Suriye Kürtleri, Suriye'de doğmuş veya ikamet eden Kürtlerdir. Kürtler, Uluslararası Azınlık Hakları Grubu, CIA The World Factbook ve hükûmet yanlısı kaynaklara göre ülke nüfusunun %10 ila %15'ini oluşturan Suriye'deki en büyük etnik azınlıktır. Suriye Kürtleri, hükûmet tarafından rutin bir ayrımcılığa ve zorbalığa maruz kaldılar.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi</span> Suriyede de facto özerk bölge

Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi (KDSÖY) Suriye'nin kuzeydoğu kesimindeki Suriye Kürdistanı'nda Arap, Çerkes, Kürt, Süryani ve Türkmenlerin yaşadığı, Ekim 2019 itibarıyla de facto özerk olan yönetim alanı. PYD tarafından bölgede önce özerk kantonlar, sonrasında federasyon ilan edilmiş; fakat hiçbiri Suriye hükûmeti veya diğer ülkeler tarafından tanınmamıştır. İsviçre'de ve birçok Avrupa ülkesinde temsilcilikleri vardır.

<span class="mw-page-title-main">Kürt güneşi</span> Kürtlerin sembolü olan altın renkli güneş

Kürt güneşi, Kürtlerin sembolü olan altın renkli güneştir. Eski çağlardan beri kullanılan sembolün Kürt milleti için dinî ve kültürel önemi mevcuttur. Ayrıca güneş, Kürdistan bayrağında da bulunur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.