İçeriğe atla

Kürt Çoban

Kürt Çoban
Şivanê Kurmanca
Eserin 1935 basımının kapağı
YazarErebê Şemo
ÜlkeErmenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
DilKürtçe
KonularSavaş, mücadele, sosyalizm
TürRoman
Yayım1935 (özgün)
1977 (Türkçe)
YayımcıNeşra
Sayfa384

Kürt Çoban veya orijinal Kürtçe ismiyle Şivanê Kurmanca ya da Şivanê Kurd, Erebê Şemo tarafından Latin alfabesi kullanılarak yazılan, 1935 yılında yayımlanan ilk Kürtçe roman. Sovyetler Birliği'nde Kürtleri konu alır.

Hakkında

1928-29 yıllarında hazırlanan Şemo-Marogulov alfabesi kullanılarak hazırlanan ilk Kürtçe roman[1] olma özelliğine sahip olan eser; 1929 yılında kaleme alınmış, 1931 yılında[2] Î. Orstrogoskaya tarafından Rusçaya çevrilmiş ve ilk olarak Ermenistan SSC'de 1935 yılında basılmıştır. Ardından geçen sürede Ermeniceye, Fransızcaya, Almancaya, Türkçeye, Azericeye ve Arapçaya çevrilmiştir.[3] Türkiye'de ilk kez 1977 yılında İstanbul'da yayımlanmıştır. Kürt yazar Nureddin Zaza tarafından yeniden gözden geçirilip Latin alfabesiyle Türkiye ve Suriye Kürtlerinin de okuyabileceği formatta yayımlanır. Kürdolog Basil Nikitin'in Fransızca çevirisi ile birlikte 1989 yılında[4] Paris Kürt Enstitüsü tarafından yayımlanmıştır.[3] Türkçe yeniden ve gözden geçirilmiş tam metin çevirilişi 2020 yılında Edib Polat tarafından yapılmış ve Diyarbakır'da Dara Yayınları tarafından yayınlanmıştır.

Eser yayımlandığı 1935 yılından sonra kimi tartışmalara konu olmuş ve yeni tartışmaları da doğurmuştur. Kimi kaynaklar eserin önce Kiril alfabesiyle yazıldığını daha sonrasında da Latin alfabesine dönüştürüldüğü ileri sürmüş, bir başka görüş de; yazarın metni ilkin Rusça yazdığını, metnin daha sonra Kürtçeye çevirdiğini iddia etmiştir. Kitabın ilerleyen zamanlarda elde edilen orijinal belgeleri ise metnin ilkin Latin harfleri ile Kürtçe kaleme alındığını kanıtlamıştır.[5]

Şivanê Kurmanca, 1930'lu yıllarda Rus klasikleri kadar popüler bir kitap haline gelmiştir.[6] Sovyet yazar Maksim Gorki, Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne geldiği bir dönemde Erebe Şemo ile bir araya gelmiş ve Şemo, Şivanê Kurmanca romanının el yazısı ile yazılmış halini Gorki'ye vermiştir. Gorki incelediği el yazısını havaya kaldırmış ve “Kürtler, yazarları Erebe Şemo'nun diliyle konuşuyor” diyerek ona iltifatlarda bulunmuştur.[3][5]

İçerik

Roman, yoksul bir Kürt köylüsü ve çobanının Bolşevik Devrimi'nin etkisi ile Kürt bey ve ağalarının yanı sıra, halkı din ile baskısı altına alan Kürt şeyhlerine karşı verdiği mücadeleyi ve sosyalizmin Kürtler açısından kazanımlarını anlatmaktadır.[7] Çobanın Bolşeviklerle olan tanışıklığının ardından hayatındaki değişimler işlenen eser, bu yönüyle Erebê Şemo devrim yıllarındaki kendi hayatını da esere aktarmıştır.[6]

Sovyetler Birliği'nin kurulduğu ilk yıllarda, Kürtler hala eski geleneklerini devam ettiren, yarı göçebe, ilkel şartlarda tarım yapan, okuma yazma bilmeyen, aşiret yapıları ve feodal kültürleri devam eden bir halktı. Eser, bu döneme alıntılar yaparak feodal ortamdan Kürt aydınlanmacılı­ğını yaratmayı başarmayı konu alır. Gençlik yılları, sosyalizmin inşası ile değişen hayatlar, onun sü­rekli bir yolcu haline gelmesi, propaganda çalışmalarına katılması, çatışmalara girmesi ve yanı başındaki yoldaşlarını kaybetmesi, buna rağmen yılmadan inandığı yolda yürümesi, kitabın ana hattını oluşturmaktadır.[3]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Arikan, Ali Ufuk (20 Şubat 2016). "Özkan Öztaş'la 'SSCB'de Kürt Sanatı' kitabı üzerine". 17 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2017. 
  2. ^ "Курдский пастух" (Rusça). Institutkurde.org. 17 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017. 
  3. ^ a b c d "İlk Kürtçe roman: Şıvane Kurmanca ve yazarı Erebe Şemo". İnsanokur. 19 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017. 
  4. ^ "Şivanê kurd / Le Berger kurde" (Fransızca). Institutkurde.or. 17 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017. 
  5. ^ a b Özkan Öztaş - Sovyetler Birliği'nde Kürt Sanatı, Yazılama Yayınları, ISBN 9786059988391
  6. ^ a b "Kürt edebiyatının ilk romanı Şivane Kurmanca". Gaia. 11 Eylül 2017. 19 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017. 
  7. ^ "Ekim Devriminin 100. yılında Sovyet Kürtleri". Gazetemanifesto. 13 Kasım 2017. 19 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2017. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Kürtler, doğuda Zagros Dağları'ndan batıda Toros Dağları'na ve güneyde Hemrin Dağları'ndan kuzeyde Kars–Erzurum platolarına kadar uzanan coğrafi bölgede yoğun yaşayan, 2017 yılı tahminlerine göre dünyada yaklaşık 36–45 milyon nüfusa sahip olan İranî bir halktır. Bugün dünyadaki en büyük Kürt nüfusu, 15–20 milyon civarı ile Türkiye'de bulunurken; İran, Irak ve Suriye'de de sayıları 3 ila 12 milyon arasında değişen önemli Kürt nüfusları bulunmaktadır. Gerek Orta Doğu'daki siyasi ve sosyal karmaşalar ve sorunlar, gerekse diğer sebepler dolayısıyla özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında oluşan göçler sonucunda Batı Avrupa başta olmak üzere Kuzey Amerika ve Orta Asya gibi farklı bölgelere yerleşmiş bir Kürt diasporası da mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Celadet Ali Bedirhan</span> Kürt dilbilimci

Celadet Ali Bedirhan, Kürt milliyetçisi dilbilimci, yazar, diplomat ve siyasetçi. Öğrenimini İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde tamamlamıştır. Daha sonra Münih Ludwig Maximilian Üniversitesinde doktorasını tamamlamıştır. Kürt milliyetçi örgütü Hoybun'un ilk başkanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kürt dilleri</span> Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren dil

Kürt dilleri veya Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren ve Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran'ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulan bir dil koludur. Kürtçe Irak'ta, Irak'a bağlı Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ve de facto özerk olan Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'nde resmî dil statüsüne sahiptir. Kürt dillerinin yukarıda belirtilenler haricinde Ermenistan, Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde az sayıda konuşanı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Selim Temo</span> Kürt yazar

Selim Temo, Kürt şair, yazar, akademisyen ve çevirmen.

Kürt edebiyatı, Kürtçe ile yaratılmış sözlü ve yazılı edebi eserleri kapsayan edebiyat. İslam öncesi Kürt edebiyatına dair hiçbir bilimsel bulgu ve bilgi yoktur. Kürt anlatılarının büyük bir kısmı sözlü şekilde yayılmış ve bu sözlü edebiyat bugün de sürmektedir. 20. yüzyılın başına kadar olan yazılı edebiyat ise şiir şeklindedir. Nesrin gelişmesi ise daha çok politik ve sosyal gelişmeler sayesinde olmuştur. Avrupa ülkelerine göçün artmasıyla birlikte yüzü kendi topraklarındaki gelişmelere dönük olan yeni bir tür sürgün edebiyatının da geliştiği görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Paris Kürt Enstitüsü</span> 1983te Pariste kurulan kültürel bir vakıf

Paris Kürt Enstitüsü, Paris'te bulunan, Kürt dilini ve kültürünü araştırmayı amaçlayan enstitüdür. 24 Şubat 1983 tarihinde Kürt sinema sanatçısı Yılmaz Güney, şair Cigerxwîn ve dilbilimci Abdurrahman Şerefkendi tarafından kurulmuştur. 1993 yılında vakıf olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kürt alfabeleri</span>

Kürt alfabeleri, Kürt dillerinin yazılması için kullanılan yazı sistemleridir. Günümüzde çoğunlukla kullanılan iki sistem vardır. Türkiye'deki Kürtler tarafından kullanılan şekli 1932 yılında, Celadet Ali Bedirhan tarafından Latin alfabesinden uyarlanmıştır. Bu alfabeye Kurmancî, Hawar ya da Bedirxan alfabesi de denir. Türkiye ve Suriye'deki Kürtler tarafından kullanılmaktadır. Arap alfabesinden uyarlanmış olan Soranî alfabesi ise Irak ve İran'da kullanılmaktadır. Eski Sovyet cumhuriyetlerinde ve Orta Asya'da yaşayan Kürtler ise Kiril alfabesini kullanırlar. Bütün alfabelerin bir yazı sisteminde birleştirilmesini amaçlayan bazı Kürt dilbilimciler Yekgirtî adında yeni bir Latin alfabesi hazırladılar.

Mahmut Baksi Kürt yazar ve gazeteci. Gazeteci-yazar Mahmut Baksi, 1944 yılında Batman’ın Hezo (Kozluk) ilçesine bağlı Suphi köyünde doğdu. Dicle Öğretmen Okulu’ndaki öğrenimini tamamlayamadan okulu terk etmek zorunda kaldı. Gazeteciliğe 1967 yılında “Batman Gazetesi”nde başladı. 1968 yılında Türkiye İşçi Partisi (TİP) Batman ilçe başkanı oldu. Aynı sene DİSK’te aktif olarak sendikacılık yapmaya başladı. 1969 yılında “Mezra Botan” adlı ilk romanı çıktı. Bir sene sonra da, bir yazısından dolayı 7,5 sene hapis cezasına çarptırılan Türk komünist Şadi Akkılıç'la ilgili “Şadi Akkılıç Davası” adlı kitabı yayınlandı. Her iki kitap da yasaklandı. 1970'lerin başında siyasi çalışmalarından dolayı 15 yıl hapis cezası alan Baksi, bu cezadan dolayı yurtdışına gider. Baksi, 22 yıl boyunca aralıksız olarak İsveç'in saygın gazetesi “Aftonbladet”te gazetecilik ve köşe yazarlığı yaptı. Aynı zamanda İsveç’teki birçok gazete ve dergide haber, röportaj ve köşe yazarlığı yaptı, İsveç televizyonlarına çocuk programları hazırladı. Mahmut Baksi, 56 yıllık yaşamında 22 kitap kaleme aldı. Bu kitapları başta Avrupa dilleri olmak üzere 10 dile çevrildi. 1978 yılında “Zarokên Îhsan” adlı kitabı İsveç'te Kürtçe olarak Kültür Bakanlığı desteğiyle yayınlandı. Bu kitap daha sonra İsveç okullarında Kürtçe eğitim gören Kürt çocukları için tercih edilerek okutulmaya başlandı. Bu kitabı aynı zamanda Kuzey Kürtleri içinde Kürtçe ve latin alfabesiyle yayınlanan ilk çocuk kitabı. İsveç Kültür Bakanlığı desteğiyle bir sene sonra “Keça Kurd Zozan” adlı romanı Kürtçe yayınlanıp, İsveççeye çevrildi ve üç bölüm olarak İsveç televizyonlarında çizgi film olarak gösterildi. Bu, Kürt yayıncılık tarihinde ilk çizgi filmdir. Bu film, 1986 yılında Kürtçenin Kurmanci ve Sorani lehçelerinde televizyonlarda gösterildi.

<span class="mw-page-title-main">Erebê Şemo</span>

Erebê Şemo (Rusça: Arab Şamoyeviç Şamilov, Sovyet Kürdü yazar. İlk Kürtçe roman olan Şivanê Kurmanca’yı kaleme almıştır. Kürt romanının babası Şemo, latin harflerinden oluşan Kürtçe alfabenin de mimarlarından biri olmuştur. Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Emektar Kültür İşçisi ve Kızıl Bayrak Nişanı gibi ödüllerin sahibidir. 1930'lu yılların başlarında oluşturulan Kürtçe alfabe Şemo-Marogulov alfabesinin hazırlıyıcılarındandır.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan'daki Kürtler</span>

Ermenistan Kürtleri, büyük kısmı I. Dünya Savaşı esnasında Kars'tan Ermenistan'a göçen Kürtlerden oluşur. Kürt nüfusunun ezici çoğunluğu Yezidi dinine mensup olmakla beraber kalan kısmı Şii Kürtlerden oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Kanate Kurdo</span> Kürt yazar

Kanate Kurdo,, Sovyet Kürdü yazar, dilbilimci, akademisyen, Sankt-Peterburg Devlet Üniversitesi Şarkiyat Enstitüsü Kürdoloji bölümü başkanı.(1961-1985)

<i>Riya Teze</i>

Riya Teze veya kiril alfabesiyle Р’йа т'әзә, Mart 1930 tarihinde Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde Ermenistan'daki Kürtler için Kürtçe dilinde yayımlanmaya başlayan gazete. Gazete Ermenistan Komünist Partisi'nin Kürtçe yayın organıydı.

<span class="mw-page-title-main">Şemo-Marogulov alfabesi</span>

Şemo-Marogulov alfabesi, Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hükûmetinin kararıyla Erebê Şemo ve İsahak Marogulov tarafından 1928-1929 yılları arasında hazırlanan Kürtçenin ilk latin alfabesi. Riya Teze gazetesindeki yazılarda bu Kürt alfabesindeki harfler kullanılarak yayımlanmıştır. Erebê Şemo, bu harfleri kullanarak Kürt Çoban isimli ilk Kürtçe romanı kaleme almıştır. Alfabe 8 ünsüz ve 31 ünlü harften oluşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sûsika Simo</span>

Sûsika Simo, Sovyet Kürdü dengbêj. Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde Kürtçe şarkılar besteleyen Simo sahneye çıkan ilk kadın dengbêj olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Eznîva Reşîd</span>

Eznîva Reşîd, Erivan Radyosu'nun ilk kadrolarında yer alan Sovyet Kürdü spiker. Radyonun ilk spikeri olan Reşîd 1955 yılından 1982 yılına kadar spikerlik yapmıştır. Spikerliğinin ilk dönemlerinde Erdivan Radyosu'nun müdürlüğünü, radyonun ilk müdürü olan Casimê Celîl yapmıştır. Reşîd radyo yayınlarında Sovyet Kürtlerinin yaşamını anlatmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Heciyê Cindî</span>

Heciyê Cindî veya Hajiye Jndi, Sovyet Kürdü yazar, araştırmacı ve filologdur.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nde Kürtler</span>

Sovyetler Birliği'nde Kürtler, Sovyetler Birliği sınırları içerisinde içinde yaşayan Kürt kişi veya grupları betimler.

<span class="mw-page-title-main">Keremê Anqosî</span>

Keremê Anqosî, Gürcistan Kürdü yazar, bilim insanı ve politikacı. Sovyetler Birliği'nde Kürtler hakkındaki çalışmalarıyla tanınır.

<i>Sovyet Kürdistanı</i> (belgesel)

Sovyet Kürdistanı, 1938 tarihinde gösterime giren Azerbaycan Kürtleriyle birlikte genel olarak Sovyetler Birliği'nde yaşayan Kürtlerin Ekim Devrimi ile birlikte değişen toplumsal yaşantısını konu alan Sovyetler Birliği yapımı belgesel film. Belgesel filmde ağırlı olarak Kelbecer ve Laçın'de yaşayan Kürtleri konu almıştır.

<span class="mw-page-title-main">İsahak Marogulov</span>

İsahak Maragulov veya İshak Maragulov Süryani bir dilbilimciydi. 1928 yılında Erebê Şemo ile Kürtçe Latin alfabesini hazırladı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.