İçeriğe atla

Küresel Amfora kültürü

Küresel Amfora Kültürü
(yaklaşık MÖ 3400 – yaklaşık MÖ 2800)
Küresel Amfora kültürü'in yayılımını gösteren harita.
ÇağKalkolitik Avrupa
BölgeMerkezî Avrupa
ÖncülHuni kabı kültürü, Lengyel kültürü
Ardılİpli Eşya kültürü

Küresel Amfora kültürü yaklaşık MÖ 3400-2800'e tarihlenen, Orta Avrupa'da bulunan arkeolojik bir kültürdür. Marija Gimbutas tarafından kültürün Hint-Avrupa kökenli olduğu öne sürülmüştür,[1] ancak bu, Ukrayna ve batı-güney Rus bozkırlarından Batı Bozkır Çobanları'ndan ziyade daha önceki Erken Avrupalı Çiftçiler dalgasıyla bir bağlantı olduğunu gösteren daha yeni genetik çalışmalarla çelişmektedir.[2]

Küresel Amfora kültürleri (KAK), İp Baskılı Seramik kültürü'nün merkezî bölgesine daha önce geldi. Güneyde ve batıda ise Baden kültürüyle sınırlanmıştı. Kuzeydoğuda Narva kültürü vardı. Daha önceki Huni kültürüyle birlikte aynı alanın çoğunu işgal etti. Adı, Gustaf Kossinnatarafından karakteristik çanak çömlek, iki ila dört kulplu küresel şekilli kaplar nedeniyle verildi.

Ekonomi

Ekonomi, Huni kültürünün sığır tercihinden farklı olarak, özellikle erken evresinde domuzlar olmak üzere çeşitli çiftlik hayvanlarının yetiştirilmesine dayanıyordu. Yerleşimler seyrekti ve bunlar normalde sadece küçük kümeler hâlinde çukurları içeriyordu. Henüz hiçbir kayda değer ev planı kazılmadı. Bu yerleşimlerin bazılarının yıl boyunca kalıcı olmadığı veya aslında geçici olabileceği ileri sürülmektedir.

Bir yorum

Hayvanların mezarlara dâhil edilmesi, Marija Gimbutas tarafından müdahaleci bir kültürel unsur olarak görülmektedir. Gimbutas'ın öne sürdüğü "suttee" uygulaması da oldukça müdahaleci bir kültürel unsur olarak görülüyor. Kurgan hipotezinin destekçileri, bu farklı gömme uygulamalarına işaret ediyor ve bunun Hint-Avrupalıların Orta Avrupa'ya ilk göçlerinden birini temsil edebileceğini ifade ediyorlar. Bu bağlamda ve işgal alanı göz önüne alındığında, bu kültürün bir Germen-Baltık-Slav sürekliliğinin altında yatan kültür olduğu iddia edilmiştir.[3]

Kaynakça

  1. ^ Marija Gimbutas (2001). The Living Goddesses. University of California Press. s. 188. ISBN 978-0520229150. 
  2. ^ Tassi, F. et al. (2017). Genome diversity in the Neolithic Globular Amphorae culture and the spread of Indo-European languages. Proc. R. Soc. B 284:20171540. https://dx.doi.org/10.1098/rspb.2017.1540
  3. ^ J. P. Mallory and D. Q. Adams, Encyclopedia of Indo-European Culture, Fitzroy Dearborn Publishers, London and Chicago, 1997., "Globular Amphora culture"

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hint-Avrupa dil ailesi</span> dil ailesi

Hint-Avrupa dil ailesi, yüzlerce dil ve lehçe içeren dünyanın en büyük dil ailesi. Dünyada 3,2 milyarı aşkın kişinin anadili bu aileye ait bir dil olup, bu değer dünya nüfusunun %46'sına tekabül etmektedir. Avrupa'nın en büyük dilleri, Güney ve Batı Asya dilleri, Kuzey ve Güney Amerika ve Okyanusya'da en çok konuşulan diller Hint-Avrupa dilleridir. Ethnologue'a göre yaşayan 445 Hint-Avrupa dili bulunmaktadır ve bu dillerin üçte ikisinden fazlası (313) Hint-İran koluna bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Arnavutça</span>

Arnavutça, başta Balkanlar'daki Arnavutlar olmak üzere Avrupa, Türkiye, Amerika ve Okyanusya'daki Arnavut diasporası tarafından konuşulan bir Hint-Avrupa dilidir. Dünyada yaklaşık 7.5 milyon insan tarafından konuşulan Arnavutça, Hint-Avrupa dil ailesinin özgün bir koludur ve hemen hemen hiçbir dille yakından akraba değildir.

<span class="mw-page-title-main">Afanasiyevo kültürü</span> Sibiryanın kalkolitik arkeolojik kültürü

Afanasiyevo kültürü Altay Dağları ve Minusinsk ovası civarında görülen, MÖ 3300 ile MÖ 2500 yılları arasında Kalkolitik Çağ'da var olmuş, Güney Sibirya'da bulunmuş olan en eski arkeolojik kültür. Kültürün ismi bölgede bulunan Afanasiyeva Dağı'ndan gelmektedir. Altay ve Sayan Dağları'nın kuzeybatısındaki bozkırlarda gelişmiştir. Avcılık, hayvancılık, taştan ve bakırdan eşyalar yaptıkları kazılar sonucu ortaya çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Andronovo kültürü</span>

Andronovo kültürü, MÖ 2000-900 yılları arasında Altay ve Tanrı dağları, Batı Sibirya ve Hazar'ın kuzeydoğusuna kadar uzanan bölgede yaşamış Tunç Çağı toplumları için kullanılan terim. Afanasiyevo kültürü ile başlayan ve İskit, Hunlar, Moğollara devam eden bozkır konfederasyonu yönetiminin temsilcisidir.

<span class="mw-page-title-main">Hint-Aryanlar</span> Orta Asya stepleri ve güney Asyadaki dağılımı

Hint-Aryanlar, Hint-Aryan dilleri konuşan bir Hint-Avrupalı etnik ve dilsel gruptur. Hint-Aryan halklarının varsayımsal olarak kökenlerinin Orta Asya sınırlarının kuzeyinde yer almış Sintaşta ve Andronovo kültürlerine dayandığı, buradan Hint-Avrupalı olmayan Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi kültüründen dinî, dilsel ve kültürel açıdan etkilenerek Hint altkıtasının kuzeyine göç ettikleri düşünülmektedir. Göçlerin MÖ 1800 civarında, savaş at arabasının icadından sonra başlamış olduğu varsayılır. Bu dönemde Hint-Aryanlar ile İranî halkların birbirlerinden farklılaştığı tahmin edilmektedir. Göçlerin Levant bölgesine ve Hint altkıtasına doğru gerçekleştiği kabul edilmektedir. Christopher I. Beckwith'e göre Usunlar Hint-Aryan asıllı olup, bu halk Çin'e doğru başka bir göçün sonucunda ortaya çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ermeni hipotezi</span>

Ermeni hipotezi, Proto-Hint-Avrupa halkının anavatanın "Anadolu'nun doğusu, Kuzey Mezopotamya ve Kafkaslar'ın güney kısımlarında" yer aldığını ve Proto-Hint-Avrupa dilinin (PHA) MÖ 5.-4. milenyum civarında bu bölgelerde konuşulduğunu öne süren bir hipotezdir. Varsayım, Gürcü Tamaz V. Gamkrelidze ile Rus dilbilimci Vyaçeslav İvanov tarafından 1985 yılında öne sürülmüştür. Terimde geçen "Ermeni" ismi, bir toponim olan Ermeni Yaylaları'na atıfta bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Hint-İranlılar</span>

Hint-İranlılar ya da kendi tarihsel adlandırmaları ile Arya veya Aryanlar Hint-Avrupa dil ailesinin önemli bir kolu olan, Hint-İran dillerinin, MÖ 3. binyılın ikinci yarısından sonra, Avrasya'nın geniş ve önemli bölgelerinde yayılmasına sebep olmuş olan bir grup Hint-Avrupa Halkıydı, zamansal süreçte İran ve Hint-Aryan halkları olarak bilinen, iki ayrı alt gruba bölündüler.

<span class="mw-page-title-main">Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi</span> Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi

Baktria- Margiyana Arkeoloji Bölgesi günümüzde Türkmenistan, kuzey Afganistan, güney Özbekistan ve batı Tacikistan'da ve Ceyhun (Oxus) ırmağının üst kısımlarını kapsayan, MÖ 2200–1700 tarihleri arasında var olan, Orta Asya'nın Tunç Çağı kültürü için yapılan modern bir arkeolojik tanımlamadır. Yerleşim yerlerinin keşfi ve isimlendirmeleri Sovyet arkeolog Viktor Sarianidi tarafından (1976) yapıldı. Baktria bugün Afganistan'da bulunan Baktra denilen bölgenin Yunanca adıydı ve Margiyana bugün Türkmenistan'daki Merv şehrinin başkenti olduğu Pers satraplığı Margu'nun Yunanca adıydı.

<span class="mw-page-title-main">Baltık dilleri</span>

Baltık dilleri, Kuzey Avrupa'da konuşulan Hint-Avrupa dil ailesinin Baltık-Slav dilleri koluna bağlı bir dil grubudur. Bu dil grubu bazen doğu batı olarak bazen de ölü veya hala konuşulan bir dil olarak ayrılmaktadır. Eski Baltık dilleriyle yeni Baltık Dillerinin karşılıklı birbirini anlaması mümkün değildir. Çünkü yeni Baltık slav<<<dillerine çok fazla Slavca sözcük girmiştir. Alfabe olarak Latin alfabesini kullanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Kurgan hipotezi</span>

Kurgan hipotezi (teorisi) erken Hint-Avrupa kökenlerinin, Karadeniz-Hazar stepleri'nde bulunan arkeolojik "Kurgan kültürüne" dayandığını öne süren teorilerden biridir. Kurgan Türkçe "korugan" sözcüğünden türetilmiş höyük mezar anlamına gelen bir terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Vinča kültürü</span>

Vinča kültürü, Turdaş kültürü ya da Turdaş-Vinča kültürü olarak da bilinir. Balkanlar'da bulunan bir Cilalı Taş Devri arkeolojik kültürüdür. MÖ 5500-4500 arasına tarihlenir. 1908 yılında Sırp arkeolog Miloje Vasić tarafından bulunan Vinča-Belo Brdo adındaki bir sitede bulunan örneklerden yola çıkarak sitenin adıyla anılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yamnaya kültürü</span>

Yamnaya kültürü veya Yamna kültürü geç Bakır Çağı'ndan erken Tunç Çağı'na kadar var olmuş, Ural Nehri, Dinyester ve Güney Bug arasındaki bölgelerde yaşamış halkların oluşturduğu bir arkeolojik kültür. Arkeolojik mezar kazılarınca bulunan mezarların çukur şeklinde odalardan oluşmasından dolayı Çukur Mezar kültürü ve Aşıboyası Mezar kültürü olarak da adlandırılan kültür M.Ö. 3300 ve 2600 yılları arasında var olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Proto Hint-Avrupalılar</span> Tarih öncesi etnik grup

Proto-Hint-Avrupalılar veya Ön Hint-Avrupalılar, dilsel yeniden yapılandırmalara göre Hint-Avrupa dillerinin atası olan Proto-Hint-Avrupa dilini konuşmuş Avrasya'nın tarih öncesi insanları.

<span class="mw-page-title-main">Sintaşta kültürü</span>

Sintaşta kültürü, Sintaşta-Petrovka kültürü ya da Sintashta-Arkaim kültürü, Doğu Avrupa ve Orta Asya'da MÖ 2100-1800 yılları arasında var olmuş Tunç Çağı arkeolojik kültürü. Kültürün adı, Rusya'nın Çelyabinsk Oblastı'nda bulunan Sintashta arkeolojik sit alanından gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">İp Baskılı Seramik kültürü</span> Avrupada var olmuş bir arkeolojik rekonstrüksiyon kültürü

İp Baskılı Seramik kültürü, Avrupa'da MÖ 2900 ile 2350 dolaylarında, geç Neolitik dönem, Bakır Çağı ve erken Tunç Çağı'nda var olmuş arkeolojik kültür. İp Baskılı Seramik kültürü, batıda Ren Nehri'nden doğuda Volga Nehri'ne kadar uzanan Kuzey Avrupa, Orta Avrupa ve Doğu Avrupa bölgelerini içine almış geniş bir alanı kapsamaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Hausos</span> Ön Hint-Avrupa mitolojisindeki şafak tanrıçası

Hausōs Ön Hint-Avrupa mitolojisindeki şafak tanrıçasının yeniden yapılandırılmış ismidir.

<span class="mw-page-title-main">Maykop kültürü</span> Batı Kafkasyaya hakim olmuş arkeolojik kültür

Maykop kültürü, Tunç Çağı'nda Batı Kafkasya bölgesinde hakim olmuş başlıca arkeolojik kültürlerinden biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Anadolu halkları</span>

Anadolu halkları veya tarih öncesi Antik Anadolulular, Hint Avrupa dil ailesinin, Anadolu dilleri grubunu konuşmuş, aynı zamanda, genel Hint-Avrupa halklarının ön köken evresi olan Proto Hint-Avrupa topluluğundan çok daha erken bir dönemde ayrılmış, arkaik bir Hint-Avrupa etno-dil grubu ve Küçük Asya coğrafyasının tarihsel Hint-Avrupa halkıydı.

<span class="mw-page-title-main">Colin Renfrew</span>

Andrew Colin Renfrew, Kaimsthorn, Baron Renfrew FBA, FSA, Hon FSA Scot İngiliz arkeolog, paleolinguist ve Muhafazakar Parti üyesi. Radyokarbon tarihleme, dillerin tarih öncesi, arkeogenetik, nöroarkeoloji ve arkeolojik alanlarda yağmanın önlenmesi üzerine yaptığı çalışmalarla tanınmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Samara kültürü</span>

Samara kültürü, yukarı Volga Nehri'nin Samara kıvrım bölgesinde yer alan, MÖ 5. binyılın başında gelişen bir eneolitik kültürdür. Samara kültürü, Khvalynsk, Repin ve Yamna kültürleri gibi Pontik-Hazar bozkırının çağdaşı veya sonraki tarih öncesi kültürleriyle ilgili olarak kabul edilir. Proto-Hint-Avrupa anavatanı genellikle bu kültürlerden bir veya daha fazlasıyla bağlantılıdır.