İçeriğe atla

Kürdistan Krallığı

Kürdistan
كوردستان ‎که‌یانیی‎‎
Keyaniya Kurdistanê
Kürdistan Krallığı
1921-1924
Kürdistan bayrağı
Bayrak
BaşkentSüleymaniye
Yaygın dil(ler)Kürtçe
HükûmetMonarşi
Kral 
• 1922-1924
Mahmut Berzenci
Tarihçe 
• Kuruluşu
1921
• Lozan Antlaşması
24 Temmuz 1923
• Dağılışı
1924
Öncüller
Ardıllar
Birleşik Krallık
Osmanlı Devleti
Birleşik Krallık Mezopotamya Mandası

Kürdistan Krallığı (Kürtçe: Keyaniya Kurdistanê, كوردستان ‎که‌یانیی‎‎[1]), Süleymaniye'de kurulmuş kısa ömürlü krallık.

Tarihçe

Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılış döneminde, Iraklı Kürtler bir yarı bağımsız devlet kurmaya teşebbüs ettiler. Eylül 1922-Temmuz 1924 aylarında hüküm süren Kürdistan Krallığı'nı kurmayı başardılar.[2]

Mahmut Berzenci ilk olarak Mayıs 1919'da Süleymaniye'ye vali olarak tayin edildi.[3] 10 Ekim 1921 tarihinde Kürdistan bölgesinin büyük şehirlerinden Süleymaniye'de bir Kürt hükûmeti kuruldu. Şeyh Mahmut Berzenci, kendi kendini "Kürdistan Kralı" ilan etti.[3][4]

Sevr Antlaşması'ndan sonra, Süleymaniye ile bütün bölge Birleşik Krallık Yüksek Komiserliği'nin denetimi altına girdi. Eylül 1922'de Türk Ordusu'nun çekilmesinden sonra Birleşik Krallık, Şeyh Mahmut Berzenci'yi yeniden vali olarak tayin etti.[5] Şeyh Mahmut Berzenci, Kasım'da tekrar kendisini Kürdistan Kralı ilan etti.[6] 8 kişiden oluşan[7] kabinesi şu şekildeydi:[8]

  • Şeyh Kadir Hafız - Başbakan
  • Abdulkerim Alaka - Maliye bakanı
  • Ahmed Bagy Fatah Bag - Gümrük bakanı
  • Hacı Molla Said Kerküklizade - Adalet bakanı
  • Hema Abdullah Agha - Çalışma bakanı
  • Zeki Sahibkıran - Ulusal Silahlı Kuvvetleri ve Savunma bakanı
  • Mustafa Paşa Yamolki - Eğitim bakanı
  • Şeyh Muhammed Garib - İçişleri bakanı

Lozan Antlaşması'ndan sonra Birleşik Krallık Yüksek Komiserliği, Irak'ın bütün bölgelerini birleştirmek isteyince Şeyh Mahmut Berzenci buna karşı çıktı. Mahmut Berzenci ve Hükûmetinin teslim olmaması üzerine Birleşik Krallık Kraliyet Hava Kuvvetleri, Süleymaniye ve çevresini bombaladı.[9] Güney Kürdistan'da çatışmalar meydana geldi.[6] 24 Temmuz 1924 tarihinde ise, kesin olarak Birleşik Krallık Mezopotamya Mandası'na bağlandı.[5]

Kaynakça

  1. ^ Reidar Visser, Gareth R. V. Stansfield, An Iraq of its regions: cornerstones of a federal democracy?, Columbia University Press, 2007, ISBN 9780231700054, s. 131.
  2. ^ Prince, J. (1993), "A Kurdish State in Iraq" in Current History, January.
  3. ^ a b Yalçın Küçük, Sırlar, İthaki Yayınları, 2005, ISBN 9789758725748, s. 165-166.
  4. ^ Fatah, R. (2005) Mustafa Pasha Yamolki: his life and role in the Kurdish nationalist movement KurdishMedia.com
  5. ^ a b Altan Tan, Kürt Sorunu, Timaş Yayınları, Ocak 2009, ISBN 9752638848, s. 285-286.
  6. ^ a b Altan Tan, Kürt Sorunu, Timaş Yayınları, Ocak 2009, ISBN 9752638848, s. 173-175.
  7. ^ Ekrem Sunar, Barzan'dan Bağdat'a Kürtler: Irak'ta Kürtlerin Yüzyıl Savaşları, Doz-Basım Yayın, 2007, ISBN 9756876921, s. 33.
  8. ^ Fatah, R. (2006) The Kurdish resistance to Southern Kurdistan annexing with Iraq KurdishMedia.com
  9. ^ Gürbüz Azak, 20'nci Yüzyıl Türkiye'sinin Hüzün ve Dehşet Tarihi, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 2006, ISBN 9756186208, s. 213.

İlgili Araştırma Makaleleri

Kürtler, doğuda Zagros Dağları'ndan batıda Toros Dağları'na ve güneyde Hemrin Dağları'ndan kuzeyde Kars–Erzurum platolarına kadar uzanan coğrafi bölgede yoğun yaşayan, 2017 yılı tahminlerine göre dünyada yaklaşık 36–45 milyon nüfusa sahip olan İranî bir halktır. Bugün dünyadaki en büyük Kürt nüfusu, 15–20 milyon civarı ile Türkiye'de bulunurken; İran, Irak ve Suriye'de de sayıları 3 ila 12 milyon arasında değişen önemli Kürt nüfusları bulunmaktadır. Gerek Orta Doğu'daki siyasi ve sosyal karmaşalar ve sorunlar, gerekse diğer sebepler dolayısıyla özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında oluşan göçler sonucunda Batı Avrupa başta olmak üzere Kuzey Amerika ve Orta Asya gibi farklı bölgelere yerleşmiş bir Kürt diasporası da mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan Bölgesel Yönetimi</span> Iraka bağlı özerk bölge

Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Kürdistan Bölgesi veya Irak Kürt Bölgesel Yönetimi, Irak'a bağlı, anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Yaklaşık 40.000 km2'den oluşan idari birim; batıda Suriye, doğuda İran, kuzeyde ise Türkiye ile komşudur. Bölgesel yönetimin başkenti Erbil'dir. Kürdistan Parlamentosu Erbil'de yer almaktadır, ancak Kürdistan Bölgesi anayasası tartışmalı Kerkük kentini Kürdistan Bölgesi'nin başkenti olarak tanımaktadır. Bölgenin nüfusu, 2023 itibarıyla 6.556.752'dir. Resmî dilleri Kürtçe ve Arapça'dır.

Musul Sorunu, Osmanlı Devleti'ne bağlı Musul Vilayeti'nin toprak sorunudur.

<span class="mw-page-title-main">Şeyh Said İsyanı</span> 1925te Şeyh Said tarafından başlatılan isyan

Şeyh Said İsyanı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde merkezî yönetime karşı girişilen, geniş çaplı, Kürt ve Zaza aşiretlerin destek verdiği Kürt milliyetçisi ve hilâfet taraftarı ayaklanma.

<span class="mw-page-title-main">Peşmerge</span> Irak Kürdistanının askerî gücü

Peşmerge, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin askerî gücüdür. Irak Anayasası'na göre Peşmerge, güvenlik yan kuruluşlarıyla birlikte Kürdistan Bölgesi'nin güvenliğinden sorumludur. Peşmerge'ye bağlı kuruluşlar arasında Asayiş, Parastin u Zanyarî ve Zeravani bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mesud Barzani</span> Kürt siyasetçi ve KDP genel başkanı

Mesud Barzani, Kürt siyasetçi. 2005-2017 yılları arası Kürdistan Bölgesel Yönetimi başkanı olarak görev aldı. 1 Nisan-30 Nisan 2004 tarihleri arasında Irak Başbakanlığı görevinde bulunan Barzani, Kürdistan Demokratik Partisi'nin 1979 yılından beri başkanlık görevini sürdürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan</span> Orta Doğuda Kürtlerin yoğunlukta olduğu bölgelerin genel adı

Kürdistan Kafkaslar'ın güneyi ve Orta Doğu'da, Ermenistan, Irak, İran, Suriye ve Türkiye'ye ait toprakların bir kısmını kapsayan jeokültürel bölge. Siyasi bakımdan özerk, federal bir bölge olarak uluslararası resmî tanınmaya sahip olan tek bölge Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'dir. Bölgenin kuzeybatı İran’a karşılık gelen kısmı Kürdistan adıyla eyalet statüsündedir. Ayrıca Suriye'de de Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi tek taraflı olarak ilan edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Mahmud Berzenci</span> Kürt lider

Mahmut Berzenci ya da Şeyh Mahmut Berzenci, Kürdistan Krallığını ilan eden Kürt aşiret lideri. 1918 yılında Süleymaniye'de bir isyan başlatmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Simko</span> Kürt lider

Simko ya da İsmail Ağa Şıkaki, Kaçar döneminin sonları ve Pehlevi döneminin başlangıcında İran Kürdistanı'nda hakimiyeti sürdürmüş Şikaki aşiretinin reisi, Kürt lideri.

<span class="mw-page-title-main">Ağrı Cumhuriyeti</span> Türkiye topraklarında kurulan kısa ömürlü De facto devlet

Ağrı Cumhuriyeti, Ağrı Kürt Cumhuriyeti veya Ağrı Millî Hareketi, Ağrı isyanları sırasında Türkiye'nin kuzeydoğu bölgesinde Hoybun Merkez Komitesi tarafından ilan edilen; fakat hiçbir devlet tarafından tanınmayan Kürt yönetimi.

<span class="mw-page-title-main">Kürt milliyetçiliği</span> siyasal ideoloji

Kürt milliyetçiliği, Kürtlerde, halk olma bilincinin kültürel ve siyasal eyleme yönlendirilmesini ifade eden kavramdır. Kürtlerin çoğunluk olduğu toprakları Kürdistan olarak tanımlayan ve bağımsız bir Kürt devleti kurulmasını savunan siyasi hareket olmakla birlikte, Kürtlerin yaşadıkları topraklarda diğer etnik gruplar ile eşit haklara sahip olmasını, Kürtçenin resmî dil ve eğitim dili olmasını savunan siyasi görüştür.

Caf, Zagros bölgesi kökenli ve şu anda Irak ve İran'da yaşayan Kürt bir aşiret.

<span class="mw-page-title-main">Türk Kurtuluş Savaşı El-Cezire Cephesi</span>

Osmanlı İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı'ndan ayrıldıktan sonra İngilizler ilk iş olarak Musul Vilayeti'ni işgal etti. Mondros Ateşkes Antlaşması'na bile aykırı olarak işgal edilen Musul Vilayeti'ni tekrar elde edebilmek için çeşitli planlar tatbik edildi. Zaten bölge ahâlîsinin çoğunluğunun Türk ve Kürtlerden müteşekkil olması, Anadolu Türkleri ile kültürel bağların kurulmasında kolaylık sağlamıştı. Hem bölge insanının ayaklanmaları hem de Özdemir Bey'in komutanlık ettiği Derbent Muharebesi cephedeki önemli gelişmelerdendir.

<span class="mw-page-title-main">Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği'nin İran'ı işgali</span>

Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği'in İran'ı işgali, Pehlevi Hanedanı idaresindeki İran'ın enerji hatlarını ele geçirmek ve Pers Koridoru'nun güvenliğini sağlamak için 1941 yılında girişilen işgal hareketi.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin dış ilişkileri</span>

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin uluslararası politikaları ve ilişkileri, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nin bölgesinin dış ilişkilerini ifade eder. Dış ilişkiler Kürdistan Bölgesel Hükûmeti (KBH) tarafından yürütülmektedir. Siyasi istikrar ve gelişen ekonomisiyle KBH, yoğun bir dış politikala trafiğine sahiptir. KBH'nin dinamik dış ilişkileri Kürdistan Bölgesi'nin ekonomik ve sosyal kalkınması için ayrılmaz bir bileşendir.

<span class="mw-page-title-main">El-Kaide Kürt Taburları</span>

El-Kaide Kürt Taburları, Irak'taki Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde, el-Kaide'ye bağlı bir şekilde faaliyet gösteren silahlı Kürt-cihatçı Selefi örgüt. Mart 2007'de kurulmuş olup, Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı ve Kanada hükûmeti tarafından terör örgütü olarak tanımlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Berhem Salih</span> 8. Irak cumhurbaşkanı

Berhem Ahmed Salih, Kürt siyasetçi. 2018-2022 tarihleri arasında Irak cumhurbaşkanlığı görevinde bulunmuş olan Salih, 2009-2012 tarihleri arasında Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin başbakanlık görevinde bulunmuş ve Irak hükümetinde 2004-2005 ve 2006-2009 tarihleri arasında başbakan yardımcılığı görevinde bulunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Hacı Baba Şeyh</span> Mahabad Kürt Cumhuriyetinin başbakanı

Hacı Baba Şeyh, Mahabad Cumhuriyeti'nin tek (Serokwezîr) başbakanıdır.

1943 Barzani ayaklanması, II. Dünya Savaşı sırasında Irak Krallığı'nda ortaya çıkan Kürt milliyetçi ayaklanması. İsyanı Mustafa Barzani yönetti ve daha sonra Irak'ta önceki Kürt isyanının da lideri olan ağabeyi Ahmed Barzani katıldı. 1943'te başlayan isyan, 1945'in sonlarında Irak ordusu saldırılarıyla birlikte bir dizi Kürt aşiretinin kaçmasıyla birlikte durduruldu. Barzaniler kuvvetlerinin çoğuyla Mahabad Cumhuriyeti'ni kurdu ve yerel Kürt unsurlarına katılarak İran Kürdistanı'na çekildi.

<span class="mw-page-title-main">Remzi Nafi</span> Kürt nasyonal sosyalist

Remzi Nafi veya Remzi Nafi Raşid Ağa (1917-1949), Kürt siyasetçi ve Kürt milliyetçisi. Irak'ta bağımsız bir Kürt devleti kurmak için Almanlarla beraber, İngilizlere karşı Mammut Operasyonu adı verdikleri bir plan hazırladılar lakin plan başarısızlıkta sonuçlandı ve Nafi İngilizlere esir düştü. Hapiste yapılan işkenceler sonucunda akli dengesini yitirdi ve 32 yaşında hayatını kaybetti. Kürt milliyetçiliğine katkılarıyla Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde itibar sahibidir.