İçeriğe atla

Kürdistan Bölgesel Yönetimi-Türkiye ilişkileri

Kürdistan Bölgesel Yönetimi-Türkiye ilişkileri
Haritada gösterilen yerlerde Kürdistan Bölgesel Yönetimi ve Türkiye

Kürdistan Bölgesel Yönetimi
Türkiye

Kürdistan Bölgesel Yönetimi-Türkiye ilişkileri, Irak'taki özerk statüdeki Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile Türkiye arasındaki süregelen ilişkileri içerir. 2001'e kadar dalgalı bir hâl izleyen Kürdistan-Türkiye ilişkileri, bu tarihten itibaren Türkiye'nin ekonomik politikalarının değişimine bağlı olarak dış politikalarının da değişimiyle beraber iki tarafın Orta Doğu'daki ortak ekonomik menfaatlerine bağlı olarak statükoyu kırarak pozitif yönde seyretmiştir.[1]

Tarih

Irak lideri Saddam Hüseyin'in Kuveyt'i işgâl kararı, Türkiye'nin bölgedeki dış politika tutumunu Türkiye Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın Amerika Birleşik Devletleri'nin Irak'a karşı kurduğu koalisyona katılma kararına kadar ikilemde bıraktı. Muhalifler ise gerek Irak ile ticaret ve enerji ilişkilerinin bozulmasından, gerekse savaşın sonunda Türkiye'nin güney sınırında bağımsız bir Kürt devleti kurulmasına karşın çekinceleri olduklarını dile getiriyorlardı. Irak Kürdistanı'nın bağımsızlığının Güneydoğu Anadolu'da da ayrılıkçı hareketleri güçlendireceğine dair büyük çekinceler mevcuttu.[2]

Savaş sırasında milyonlarca Kürt, Türkiye'ye iltica etmek için sınırı geçti.[3] Amerika Birleşik Devletleri, Kuzey Irak'taki Kürtleri korumak adına Irak ordusunu 36. paralelin kuzeyinden uzaklaştırmak için Huzuru Temin Harekâtı'nı başlattı. Irak Kürtlerinin Amerikan destekli uçuşa yasak bölgenin kurulmasıyla anavatanlarına dönüşüyse Irak'ın kuzeyinde de facto bir Kürt özerk bölgesi yarattı.

Ahmet Davutoğlu'nun bakanlığı döneminde Türkiye, komşularıyla sorunlarını tamamen ortadan kaldırıp aktif diplomatik ve ekonomik ilişkilere girişmek adına güneydeki komşusu Irak Kürdistanı ile de ilişkilerini geliştirmeye başladı.[4]

Günümüzde her ne kadar bağımsız bir Kürdistan ihtimâline Türkiye mesafeli kalsa da Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı ve enerji projeleri başta olmak üzere Türkiye ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi, birçok alanda iyi ilişkiler sergilemektedir.[5]

Ekonomik ilişkiler

Türkiye ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi arasındaki iş birliğinin geliştiği 2002 yılından itibaren iki taraf arasındaki ticaret hacmi, önceki yıllara nazaran büyük bir artışla %900 büyüdü.[5] Esasen IKBY'nin şimdiki statüsünü kazanmadan önce de 1990'lı yıllar boyunca siyasi gelişmelerden bağımsız olarak Türkiye bu bölgeyle ekonomik ilişkilerini sürdürmüştür. Güneydoğu bölge-ekonomisi için önemli katkı sağlayan sınır ticareti yasal olmayan yollar da dahil olmak üzere gittikçe artış kaydetmiştir. Türkiye'nin sınır ticaretini teşvik etmesinin nedeni hem güneydoğu ekonomisine katkı sağlamanın yanı sıra, Habur sınır kapısını kullanarak önemli gelir sağlayan Barzani'nin bu kapı aracılığıyla denetlenmesidir. Türkiye'nin IKBY ile ekonomik ilişkilerinin ne kadar fazla geliştiğini rakamlar göstermektedir. Türkiye'nin Irak'a yaptığı ihracatın yüzde 80'ni IKBY'ne gerçekleşmektedir. IKBY'deki tüketim mallarının yaklaşık yüzde 80'i Türk orjinlidir. IKBY'de on binlerce Türk vatandaşı ya işçi niteliğinde veya şirket kurarak işveren olarak çalışmaktadırlar ki bunların çoğu Türkiye Kürtlerini oluşturmaktadır. Aynı zamanda Türk ekonomisiyle önemli ölçüde entegre olan bu ilişki, güneydoğu ekonomisinin gelişmesinde de IKBY'nin önemli katkısı olmuştur. IKBY'de faaliyet gösteren şirketlerin yarısı Türk orjinli olup, çoğunlukla inşaat, enerji, ulaşım, bankacılık gibi sektörlerde yatırım yaparak faaliyetlerini sürdürmektedirler.[6] Türkiye, 2016 yılında Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki en büyük ihracat partneri olan Irak'a toplam ihracatının %5.36'sına tekabül eden 7.6 milyar $'lık ürün ihraç ederken aynı yıl içerisinde toplam ithalatının %0.4'ünü, 836 milyar $'lık ithalat ile Irak'tan temin etti.[5] Bu, Türkiye'nin Irak ile ticaretinde 6.8 milyar $'lık cari fazlaya ulaşmasını sağlayarak Irak'ı Türkiye'nin Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki en büyük ticaret partneri hâline getirdi.[7]

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin günlük yaklaşık 600 bin varillik petrol ihracatının neredeyse tamamının Ceyhan Limanı'ndan gerçekleşmesi de iki taraf arasındaki ekonomik ilişkileri güçlendiren en önemli ekonomik etkenlerden biriyken bölge ekonomisinin temel gelir kaynaklarından bir tanesidir.[7]

Kültürel ilişkiler

Başta Muhteşem Yüzyıl ve Fatmagül'ün Suçu Ne? olmak üzere Türk dizileri, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde yaygın bir şekilde izlenmektedir.[8]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Turkey's eastern trading bet pays off". Financial Times. 29 Ağustos 2012. 19 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ Lundgren, Åsa 2007 The Unwelcome Neighbour: Turkey’s Kurdish Policy. London: I.B. Tauris.
  3. ^ Refugees, United Nations High Commissioner for. "Refworld | Chronology for Sunnis in Iraq". Refworld (İngilizce). 4 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2021. 
  4. ^ Kirişci, K. (2011). Turkey’s ‘Demonstrative Effect’ and the Transformation of the Middle East. Insight Turkey, 13(2, Summer), 33–55.
  5. ^ a b c Ageliki, A., & Panteladis I. (2016). Eurasian Orientation and Global Trade Integration: The Case of Turkey. Eurasian Economic Review, 6(2, Summer), 275–287.
  6. ^ "Mehmet Dalar, "TÜRKİYE-IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESEL YÖNETİMİ İLİŞKİLERİ: KARŞILIKLI BAĞIMLILIK TEORİSİ BAĞLAMINDA PETROL İLİŞKİSİNE DAYALI BİR ANALİZ"" (PDF). Mehmet Dalar, "TÜRKİYE-IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESEL YÖNETİMİ İLİŞKİLERİ: KARŞILIKLI BAĞIMLILIK TEORİSİ BAĞLAMINDA PETROL İLİŞKİSİNE DAYALI BİR ANALİZ". Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Uludağ Journal of Economy and Society Cilt/Vol. XXXIV, Sayı/No. 1, 2015, pp. 47-70. 2015. 
  7. ^ a b Alex Dziadosz (26 Eylül 2017). "The Economic Case Against an Independent Kurdistan". The Atlantic. 26 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ "The Islamic World's Culture War, Played Out on TV Soap Operas". The Atlantic. 9 Mart 2012. 11 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kerkük</span> Irakta bir şehir

Kerkük, Irak'taki Kerkük ilinin başkenti olan şehirdir. Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin anayasal başkentidir. Irak merkezi yönetimine bağlıdır. Irak'ın başkenti Bağdat'ın 236 km kuzeyinde, Erbil'in 83 km güneyinde, Musul'un 149 km güneydoğusunda, Süleymaniye'nin 97 km batısında, Tikrit'in 116 km kuzeydoğusunda yer almaktadır. Günümüzde şehrin büyük çoğunluğu Türkmenler, Araplar ve Kürtlerden oluşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan Bölgesel Yönetimi</span> Iraka bağlı özerk bölge

Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Kürdistan Bölgesi veya Irak Kürt Bölgesel Yönetimi, Irak'a bağlı, anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Yaklaşık 40.000 km2'den oluşan idari birim; batıda Suriye, doğuda İran, kuzeyde ise Türkiye ile komşudur. Bölgesel yönetimin başkenti Erbil'dir. Kürdistan Parlamentosu Erbil'de yer almaktadır, ancak Kürdistan Bölgesi anayasası tartışmalı Kerkük kentini Kürdistan Bölgesi'nin başkenti olarak tanımaktadır. Bölgenin nüfusu, 2023 itibarıyla 6.556.752'dir. Resmî dilleri Kürtçe ve Arapça'dır.

Soran, Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ne bağlı Erbil ilinin Soran ilçesine bağlı şehir. Eski adı Diyana olarak da anılmaktadır. Tahminen 140.000 civarında bir nüfusa sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Irak-İran Savaşı</span> 1980-1988 yılları arasında İran ve Irak arasında geçen savaş

Irak-İran Savaşı, İran'da Tahmilî Savaş veya Mukaddes Müdafaa, Irak'ta Saddam'ın Kadisiyesi ve Arap Dünyasında Birinci Körfez Savaşı olarak anılan 1980-1988 yılları arasında İran ve Irak arasında yaşanmış savaş. Yaklaşık bir milyon kişinin ölümüne, iki milyon kişinin yaralanmasına, 150 milyar Amerikan Doları maddi hasara, her iki ülkede de ağır yıkımlara yol açmıştır. Irak'ın zaferleri ile başlayan savaş, İran'ın direnmesiyle yıpratma savaşına dönüşmüş ve galibi olmadan sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Erbil</span> Kürdistan Bölgesel Yönetiminin başkenti

Erbil, Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin başkenti ve en büyük şehridir. Şehrin nüfusu 1,1 milyon civarındadır. Nüfus Kürtler, Türkmenler, Araplar ve Süryani Hristiyanlardan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Süleymaniye</span> Irakta bir şehir

Süleymaniye, Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin Süleymaniye İline bağlı şehir ve ilin yönetim merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Kamışlı</span> Suriyenin kuzey doğusunda, Hasiçi İlinin merkezi olan şehir

Kamışlı Suriye'nin kuzey doğusunda, Türkiye sınırında bulunan ve Haseke'nin merkezi olan şehir. Haseke'nin en büyük şehridir ve Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'nin kontrolünde bulunmaktadır. 2004 verilerine göre nüfusu 232,258'dir.

<span class="mw-page-title-main">Zaho</span> Irakta bir şehir

Zaho, Irak'ın kuzey bölgesinde yer alan Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ne bağlı bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan</span> Orta Doğuda Kürtlerin yoğunlukta olduğu bölgelerin genel adı

Kürdistan Kafkaslar'ın güneyi ve Orta Doğu'da, Ermenistan, Irak, İran, Suriye ve Türkiye'ye ait toprakların bir kısmını kapsayan jeokültürel bölge. Siyasi bakımdan özerk, federal bir bölge olarak uluslararası resmî tanınmaya sahip olan tek bölge Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'dir. Bölgenin kuzeybatı İran’a karşılık gelen kısmı Kürdistan adıyla eyalet statüsündedir. Ayrıca Suriye'de de Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi tek taraflı olarak ilan edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İran-Türkiye ilişkileri</span> ikili ilişkiler

Türkiye-İran ilişkileri Türkiye Cumhuriyeti'nin İran ile süregelen uluslararası politikaları içerir.

<span class="mw-page-title-main">Kerkük (il)</span> Irak valiliği

Kerkük İli Irak'ın kuzeyinde yer alan, nüfusun çoğunluğunu Araplar, Kürtler ve Türkmenlerin oluşturduğu, yönetim merkezi Kerkük kenti olan ve dört kazaya ayrılan ildir. 28 Mart 2017 tarihinde aldığı meclis onayıyla Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin bir parçası olduğu anlamına gelecek bir kararla, resmi kurumlara Irak Bayrağı'nın yanı sıra Bölgesel Yönetim bayrağının da çekilmesine hükmedildi. 16 Ekim 2017'de Irak ordusu Kerkük'e gece saatlerinde operasyon başlattı ve şehri Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nden tamamen temizledi. Yerel yönetim bayrakları indirildi.

Kürt tarihi, Ortadoğu'da yaşayan İranî bir etnik grup olan Kürtlerin yaşadığı coğrafi bölge olan Van Gölü ve Urmiye Gölü'nün güneyindeki dağlık bölgelerdeki tarihini içerir. Çoğunlukla Türkiye Kürtleri Kürt dilerinden biri olan Kurmançça'yı, Kuzey Irak Kürtleri Sorani'yi ve son olarak İran'da yaşayan Kürtler Kelhuri'ceyi konuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Duhok</span> Irak Kürdistanın da bir şehir

Duhok, Irak'ın kuzeyinde bir şehir ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ne bağlı Duhok ilinin başkenti. 500.000 yakın nüfusu vardır ve çoğunluğunu Kürtler ve Süryaniler oluşturur. Bazı kaynaklara göre Duhok Kurmanciye göre "küçük köy" anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kürt milliyetçiliği</span> siyasal ideoloji

Kürt milliyetçiliği, Kürtlerde, halk olma bilincinin kültürel ve siyasal eyleme yönlendirilmesini ifade eden kavramdır. Kürtlerin çoğunluk olduğu toprakları Kürdistan olarak tanımlayan ve bağımsız bir Kürt devleti kurulmasını savunan siyasi hareket olmakla birlikte, Kürtlerin yaşadıkları topraklarda diğer etnik gruplar ile eşit haklara sahip olmasını, Kürtçenin resmî dil ve eğitim dili olmasını savunan siyasi görüştür.

<span class="mw-page-title-main">Suriye Kürdistanı</span> Suriyenin kuzeydoğusunda yer alan özerk bölge

Suriye Kürdistanı, Batı Kürdistan veya Rojava, Suriye'nin kuzeyinde ve doğu kesiminde çoğunlukla Kürtler olmak üzere Arap, Çerkes, Süryani ve Türkmenlerin yaşadığı bölge. Orta Doğu coğrafyasında Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı Kürdistan'ın, Suriye sınırları içinde kalan kısmını tanımlar. PYD tarafından bölgede Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi ilan edilmiş; fakat Suriye hükûmeti veya diğer ülkeler tarafından tanınmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin dış ilişkileri</span>

Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin uluslararası politikaları ve ilişkileri, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nin bölgesinin dış ilişkilerini ifade eder. Dış ilişkiler Kürdistan Bölgesel Hükûmeti (KBH) tarafından yürütülmektedir. Siyasi istikrar ve gelişen ekonomisiyle KBH, yoğun bir dış politikala trafiğine sahiptir. KBH'nin dinamik dış ilişkileri Kürdistan Bölgesi'nin ekonomik ve sosyal kalkınması için ayrılmaz bir bileşendir.

<span class="mw-page-title-main">2017 Kürdistan Bölgesel Yönetimi bağımsızlık referandumu</span>

Kürdistan Bölgesel Yönetimi bağımsızlık referandumu, 25 Eylül 2017'de Irak'ın özerk bölgesi Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde yapılan referandum. Referandumda seçmenlere "Kürdistan Bölgesi ve Kürdistan Bölgesi dışında kalan Kürt yerleşimlerinin bağımsız bir devlet olmasını istiyor musunuz?" sorusu sorulmuş ve seçmenlerin %92.73'ü referanduma "Evet" oyu vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">İsrail-Kürdistan Bölgesel Yönetimi ilişkileri</span> Kürt ve Yahudi ilişkileri

Kürdistan Bölgesel Yönetimi-İsrail ilişkileri, Kürt ve Yahudi halkları arasındaki ilişkilerin tarihsel arka planını ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile İsrail arasındaki mevcut siyasi ve ekonomik ilişkileri kapsamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Belçika-Türkiye ilişkileri</span>

Belçika-Türkiye ilişkileri, Belçika Krallığı ve Türkiye Cumhuriyeti arasındaki dış ilişkileri kapsamaktadır. Belçika'nın Ankara'da büyükelçiliği, İstanbul'da konsolosluğu bulunmaktadır. Türkiye'nin ise Brüksel'de büyükelçiliği bulunmaktadır. İki ülke de NATO üyesidir. Ayrıca Belçika AB'ye tam üye, Türkiye ise tam üyeliğe aday bir ülkedir.

<span class="mw-page-title-main">KDSÖY-Kürdistan Bölgesel Yönetimi ilişkileri</span> Rojava ve Başur Kurdistani arasındaki ilişkiler

KDSÖY-Kürdistan Bölgesel Yönetimi ilişkileri, Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi ile Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi arasındaki ilişkiyi ifade eder. Kültürel olarak çok şey paylaşsalar da, birçok siyasi farklılıkları var. IŞİD'e karşı çatışmada Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile ABD arasında askeri iş birliği olmuştur ancak IKBY, YPG'ye resmi destek vermemektedir. Kürdistan Bölgesel Hükûmeti, bölge ekonomisine zarar veren ve sınırlayan KDSÖY'ye karşı tek taraflı bir ekonomik abluka uyguladı. Irak Kürdistanı'nın "Kürt milliyetçi sistemi" KDSÖY'nin demokratik konfederalist sistemiyle taban tabana zıttır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.